Democratie: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Tekslien 1:
{{Dialek|Mofers}}
[[Plaetje:2019 Democracy index.svg|miniatuur|400px|]]
'''Democratie''' is 'n bestuursvorm. 't Waord stamp aaf vanne Griekse wäörd ''δῆμος'' (dèmos), "vouk" en ''κρατέω'' (krateo), "hieërsje, regere" en mèntj dus litterlik "voukshieërsjappie". Dit hèltj in det 't vouk zelf stump euvere wette, wie in 't aad [[Athene]], of 't vouk verkuus vertaengewuuerdigers die de wette make, wie in 't [[Belsj]], [[Duutsjland]] en [[Nederlandj]]. '''Modern democratieë''' centralisere daonaeve [[vrieheid van verzameling]], [[vrieheid van expressie]], [[sociaal inclusiviteit]], [[polletieke geliekheid]], [[mienserechte]] en [[minderheidsrechte]].
== Voukssoevereiniteit ==
Volges de [[Democracy Index]] van [[2019]] zint Duutsjland en Nederlandj "volwaerdege democratieë", wiel Belsj "gebrekege democratie" is.▼
In 'n democratie is de vóltalige bevölking [[soevereiniteit|soeverein]] en is alle autoriteit gebaseerdj oppe (minstes theoretische) instumming van 't [[vouk]] (de [[börger]]s van de bevölking). Dees bestuursvorm is gebaseerdj op 't miensjelik [[geliekheidsideaal]]. Es ederein vrie en geliek in
== Democratie in de Limbörge en Euregio ==
▲In 'n democratie is de vóltalige bevölking soeverein en is alle autoriteit gebaseerdj oppe (minstes theoretische) instumming van 't vouk. Dees bestuursvorm is gebaseerdj op 't miensjelik geliekheidsideaal. Es ederein vrie en geliek in rechten en plichten is gebaore (wie in 't ieëste artikel vanne [[Universeel Verklaoring vanne Rechte vanne Miens]] steitj) den haet ouch nemes mieë rech es 'nen angere veur bepaoldje wette vas te stèllen of besloete te numme. 't Implementere van die theorie inne politieke praktiek is döks neet einveljig en kèntj väöl aspekte.
▲De [[Limbörg]]e en de [[Euregio Maas-Rien]] zint verdeild in drie democratische systeme. Volges de [[Democracy Index]] van [[2019]] zint Duutsjland en Nederlandj "volwaerdege democratieë", wiel Belsj "gebrekege democratie" is. Alledrie valle ondher de [[Europese Unie]]: 'n [[supranationalisme|supranationale]] democratie.
{{dialeksec|Mestreechs}}
== Direkde en representatieve democratie ==
Euver 't algemein weurt in de [[polletikologie]] gezag tot 't twie hooftypes in democratische systeme gief: [[direkde democratie]] en [[representatieve democratie]]. In 'n direkde democratie make häör [[börger]]s direk de groete beslissinge en [[deliberatie]] in de [[polletiek]]. In 'n [[representatieve democratie]] keze de börgers hun vertegeweurdegers oet um te deliberate en de [[wèt]]te op te stèlle. Dit is 't geval bij [[parlemintair democratie]] en [[prizzedintieel democratie]]. [[Liquïde democratie]] combineert illeminte oet de twie hooftypes.
'n Daogeleks versjijnsel in de belseetvörming vaan democratieë is 't euverhierse vaan de [[mierderheid]], al kinne aander (dèks boetegewoen belaangrieke) beslissinge ouch genomme weure door middel vaan 'n [[supermierderheid]] (beveurbeeld: 1/3e vaan de stömme in plaots vaan 1/2e vaan de stömme plus einen extra stöm) en [[consensus]] (mèt es buut zoeväöl meugelek lui in te laote stömme es meugelek, 't leefs ederein). Dees aander vörm vaan beslissing-make weure dèks gebruuk um de [[tryannie vaan de mierderheid]] (of de kans dao-op) te limmitere. De supermierderheid en 't consensus-streve weurt daodoor dèks in versjèllende clausules vasgestèld in de [[constitutie]] ([[groondwèt]]).
== Liberaol democratie ==
In de euver 't algemein begrepe variant vaan de [[liberaol democratie]] weurt 't democratisch systeem hendeg verboonde mèt de [[rechsstaot]] en de [[trais politica]], die besteit oet de [[executieve mach]], de [[judicieel mach]] en [[legislatieve mach]]. Hei-in weurt de force vaan de mierderheid oetgeoefend binne de limiete die zien vasgestèld door 't vinsterwèrk vaan de representatieve democratie en de constitutioneel [[sjraom]]e boe-in, oonder mie, [[minderheid|minderhede]] weure besjermp contra mierderhede es 't geit um individueel rechte die neet te discussie staon, wie [[expressievrijheid]] en [[associatievrijheid]]. Dèks zien die individueel rechte verboonde mèt de [[universeel minserechte]].
In democratieë steit altied de discussie centraol roontelum de rillatie tösse 't [[volk]] en de [[wèt]]te. In aander wäörd, wee 't lètste woord heet - de börgers, hun vertegeweurdegers, de al bestaonde wètte - is in prinsiep noets 'n oetgemaakde zaak. Ouch 'n constitutie of groondwèt, die euver 't algemein symbool steit veur de oonveraanderlekheid vaan bepaolde reigels binne 'n democratisch [[maotsjappij]], steit ope veur veraandering (meistes door middel vaan herhaoldeleke supermierderhede in versjèllende oonaofhaankeleke institute binne 'ne rechsstaot).
Daoneve gief 't väöl aander vörm vaan democratieë, wie [[democratisch socialisme]] en democratisch [[anarchisme]].
== Zuug ouch ==
| |||