Dütsj Kezerriek: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Stephan 0796 (Euverlèk | biedrages)
Geen bewerkingssamenvatting
Stephan 0796 (Euverlèk | biedrages)
KGeen bewerkingssamenvatting
 
Tekslien 46:
===Ieësjte Weltkreeg===
{{Hoofartikel|Ierste Wereldoorlog}}
Noa de moard op [[Franz Ferdinand]] in [[Sarajevo]] óp d'r [[28 juni|28e juni]] [[1914]] lepe de sjpanninge tussje de triple[[Triple ententeEntente]] enerzieds en de [[Triple Alliantie]] angerzieds hoeëg óp. 'ne Kreeg tussje [[Servië]] en Uësteriek-Hongarieë kós weëde vuurkómme, mar durch de bondgenootsjappe en 't feit dat Wilhelm II greun leech goof vuur d'r aanval óp 't [[Belsj]] en [[Frankriek]], óntsjtóng e vöal groeëter conflik. D'r ''Groeëte Kreeg'' woar e feit. Aanvankelig woare de sjtriedende partieë enthousias: me dach dat me vuur Krismes de uëverwinning óp de teëgesjtendere houw behold en me weer flót heives kós goa. De wirkeligheed woar evvel hieël angesj. De geallieerde boane heftig teëgesjtand wie de Pruse woare ópgeruk tot Noard-Frankriek en de Belsje sjtad [[Ieper]], oeëdurch 'ne [[loupgraaf|loopgravekreeg]] óntsjtóng. D'r pries van dizze kreeg woar vuur de Pruse vöal hoeëger es verwach. D'r kreeg in de loopgrave zörgde vuur gigantische verleze, mar oetintelig verloar Dütsjlank óch d'r kreeg. Boetedat sjtelde de geallieerde blokkade, wat tot ernstige tekót aan grónksjtoffe en eëtesware. Sociaal probleme die i gans Europa besjtónge nome durch d'r kreeg wieër touw. 't Vertrouwe in de conservatief regering en in d'r kezer noom aaf. Ummer mieë politieke partieë wole dat d'r kezer aaf zouw treëne en in de Noard-Dütsje havesjteë koame matroeëze in soldatesoldoate in ópsjtank. Socialiste en communiste krege wink in de zeile.
 
===Óngergank===
[[Plaetje:Bundesarchiv_Bild_183-R12318,_Eysden,_Kaiser_Wilhelm_II._auf_Weg_ins_Exil.jpg|thumb|left|Kezer Wilhelm II op de sjtasie van Eesjde]]
In 't letste joar kós 'ne wapesjtilsjtand weëde geteëkend mit Rusland, dat óp dat moment intern woar versjöard durch de [[Russische Rivvolutie]] en 'ne börgerkreeg. In d'r meëts [[1918]] leidde dit tot de [[Vreë van Bres-Litovsk]]. Heidurch kóste Pruse tróppe van 't oeësfront weëde ingezat aan 't wesfront. Dit letste offensief, dat de gesjiechtegesjichde i -góng es de [[Kaiserschlacht]], mislökde.
 
In d'r oktober van 1918, koom 'ne moand vuur d'r wapesjtilsjtand, woeëd d'r liberale Prins Max von Baden benumd tot riekskanseleer, deë gesjik woeëd geach vuur óngerhandelinge mit de geallieerde. De [[VS]] eisde democratische hervorminge en 'n semi-constitutioneel monarchie. D'r Rieksdaag kreeg mieë mach, mar durch de sociaal sjpanninge en 't gebrek aan voodsel en grónksjtoffe óntsjtónge in alle groeëte sjteë ópsjtande: ieësj in de havesjteë [[Kiel]], [[Hamburg]] en [[Wilhelmshaven]] en vervolges in alle anger sjteë van beteëkenis. 't Goof 'n [[anarchie]]. Óp d'r 7e november woeëd Kuënig Ludwig III von Bayern aafgezet en de rippebliek oetgerope. D'r sociaaldemocraat [[Friedrich Ebert]] woeëd vuurlopigvuurluipig hoof van de nüj regering. De mieëtste partieë i g'ne Rieksdaag wole aanvankelik waal wieër mit e'n constitutioneel monarchie vuur 't lank. Wie me evvel zóch noa 'ne gesjikde ópvolger vuur Wilhelm II reep d'r vuuraansjtoande socialis [[Phillip Schneidemann]] de rippebliek oet vuur de communiste vuur te zieë die 'tzelfde wole doadoeë. 'n Vuurtzetting van de ouw monarchie bleek noe ónmeugelig. Kezer Wilhem II woar óp d'r daag van zieng aafzetting in 't Belsje sjtedje [[Spa]] dósjen e dósj neet mieë truuktrük te goa noa ege lank. Óch wole de geallieerde 'm arrestere vuur kreegsmisdade. D'r insigste oetweëg woar vlöchte noa e neutraal lank kótbei en dat woar [[Nederland]]. Óp d'r 10e november koam e per trein aan óp de sjtasie van [[Èèsjde|Eesjde]] en vroog e um asiel. Tot zinne doeëd in 1941 woeënde e in Nederland: ieësj i Kesjtieël [[Ameronge]] en sjpieëder in Hoes [[Doorn]]. D'r Friedrich Ebert woeëd begin [[1919]] ''Reichspräsident'' van de nui [[Weimarrepubliek]].
 
==Territorium==
Tekslien 148:
 
==Discussie in de gesjiedswetesjap==
De óprichting van 't kezerriek woar vuur de Pruse va groeët belank. I samehank mit 't sjtreve noa 'ne Klingkling-Dütsje sjtaat woeëd [[Pruses (landj)|Pruses]], wat doe al seër e paar ieëwe 'n regionaal mach woar, 'n wichtige rol touwgedich in de vurming van dizze nuie Dütsje sjtaat. Wie d'r Ieësjte Weltkreeg oetbrook, woeëd vuur 't ieësj gesprokegesjproake uëver 'ne [[Sonderweg]], 't idee dat Pruses 'n aafwiekende óntwikkeling van 'n adelsherrsjappie noa 'n [[democratie]] hat óngergoaóngergegange. Pas wie de Weimarrepubliek woar ópgerich, besjouwde me 't Twieëde Riek es 'n periode in de Dütsje gesjichde. Wichtig woar doe de vroag, of Pruses sjuldig woar aan d'r kreeg en weë de sjuldsjood zouw mótte drage. De mieëtste historici woare neet va mening dat 't kezerriek verantwoardelik kós weëde gesjteld vuur d'r kreeg. In 't Derde Riek goof 't enerzieds historici die dit sjtankpunt verteëgewoardigde, angerzieds goof 't óch lüj die 't kezerriek es 'n "unvollendetes Reich" besjouwde. Noa d'r [[Twieëde Weltkreeg]] woeëd dit Derde Riek ónger [[Adolf Hitler]] gezieë es vuurtzetting van 't kezerriek en in 't bezónger i verband gebrach mit de politiek van Bismarck. De twieëde hoofsjeet van d'r 20e ieëw woeëd gedomineerd durch de [[Fischer-controverse]] en de [[Historikerstreit]], de vroag noa de continuïteet van agressief Dütsj boetelands beleid en de betekenis en d'r oersjpronk van d'r [[Holocaus]] en 't [[nationaalsocialisme]].
 
==Extern linke==
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Dütsj_Kezerriek"