Versie op 30 apr 2020 13:38 bewirk Stephan 0796 (Euverlèk \| biedrages) 7.343 bewerkingen Geen bewerkingssamenvatting ← Gank nao de veurige diff		Versie op 1 mei 2020 14:41 bewirk óngedaon make Stephan 0796 (Euverlèk \| biedrages) 7.343 bewerkingen Geen bewerkingssamenvatting Gank nao de volgende diff →
Tekslien 6: ==Territorium== ===Grenze=== 't Dütsj Kezerriek besjloog 540.766 km² en woeëd kloksgewies begrens durch [[Denemarke]], [[Roesland]], [[Oosteriek-Hongarieje\|Uësteriek-Hongarieje]] (Silezië, Moravië, Boheme, Uësteriek boave de Enns, Salzburg, Tirol-Vorarlberg), [[Zjwitserland]], [[Frankriek]], [[Luxemburg (land)\|Luxemburg]], 't [[Belsj]], [[Neutraal ~~Moresnet~~Moresent]] en [[Nederland]]. 't Lank kande versjillende [[dreilandepunt\|dreilengpunte]], oeëvan 't dreikezerpunt (Dreikaisereck) bei Myslowitz in Opper-Silezië 't bekinds woar. Hei grensde 't Dütsj Kezerriek aan de kezerrieke Uësteriek-Hongarieje en Roesland. Doaneëve goof 't óch e veerlengpunt oeë Dütsjland grensde aan 't Belsj, Nederland en Neutraal ~~Moresnet~~Moresent. ===Bondsleng=== Tekslien 75: ==Bevolking== {{Hoofartikel\|Lebensraum}} 't Dütsj Riek houw in 1880 'n gemiddelde ~~bevolkingsdichheed~~bevolkingsdichde van 83,7 lüj per km², wiewaal 't groeëte regionaal versjille goof. 't Woar doamit minder dichbevolk wie 't Belsj, Nederland, 't ~~Vereënig~~Vereinig Kuëninkriek en [[Italië]]. In 1900 leëfde 54,3% van de bevolking in dörper of sjteë mit mieë es 2000 lüj. De groeëte etnische minderheed in 't Dütsj Kezerriek vörmde de [[Pole (vouk)\|Pole]] (5,5% van de bevolking) en die woeënde vuural in de Prusisje oeësprovinse Silezië, Posen en Wes-Pruse. Dees gebede woare durch de Silezische Krege (1740-1763) en de [[Poolse Deilinge\|Poolse Delinge]] aan Pruse gekómme. Noa de Pruse natievurming woeëd 'n versjterkde tendens tot [[germanisering]] van dees oeësgebede zichbaar. In 1876 woeëd 't Dütsj tot innige besjtuurstaal oetgerope. De Kolonisatiewet van 1886 houw tot gevolg dat mieë Pruse zich in dees gebede ginge vestige. Óch d'r [[Otto von Bismarck\|Bismarck]] zinne [[Kulturkampf]] trof etnische Pole, die i mieërderheed katholiek woare. Dees germaniseringstendense woare óch hieël good zichbaar in Zuud-Sjleeswiek, oeë 't van aodsher 'n [[Daene\|Deense]] minderheed guëf en in dele van 't Rienland en de sjtreek tussje [[Kleef]], [[Düsseldörp]] en [[Jlabbach]], oeë 't [[Nederlands]] en versjillende [[Limburgs]]e en [[Kleverlands]]e dialekte gekald woeëde. Rónk 1900 goof 't óngevier 80.000 lüj die 't Nederlands sjprake en 140.000 modertaalsjpreëkesj van 't Deens. 't Goof doe óch al migrantegemeensjappe oet Zuud-Europa. <gallery> Plaetje:Deutsches_Reich_Bevölkerungsdichte.jpg\|Bevolkingsdichde Plaetje:Deutsches_Reich_Konfessionskarte.jpg\|Religie: roze (prottestants), blauw (katholiek) </gallery> ==Ikkenomie, wetesjap en techniek== De ikkenomie woar aanvankelik óngeliek verdeeld uëver 't Dütsj riek: Pruse en 't zude woare agrarische, dewiel 't i g'n Rienprovins, vuural in 't Ruhrgebeed en i g'n regio rónk [[Saarbrücken]] al industrieel good óntwikkeld woare. Aan 't ing van de 19e ieëw industrialiseerde in flot tempo óch 't mien- en sjtaalgebeed Silezië en groeëte sjteë wie München, Berlien en Hamburg. De bevolking woar dök good ópgeleid en durch de lieërplich noom 't [[analfabetisme]] aaf. De Dütsje universitete gruide flot oet tot wichtige insjtitute óp 't gebeed van exacte wetesjappe en ingenieursópleidinge. Dütsje wetesjappesj houwe 'n leidinggeëvende positie in disciplines wie [[wiskunde]], [[sjemie]] en [[natoerkunde]] en dat bleek oet de vöal kiere dat Pruse d'r [[Nobelpries]] krege, deë doe nog pas ingesjteld woar. Vöal aafgesjtoedeerde werkde in de gruiende technische en sjemische industrie. In dit tiedsbesjtek woeëde talrieke nui bedrieve ópgerich, oeë-ónger Krupp, Thyssen, Bayer, Bosch, Siemens AG, Mercedes-Benz en Benz & Cie. Vöal verbeëteringe en oetvindinge óp 't gebeed van [[elektriciteet]], masjientechniek en de beginnende [[auto]]- en [[vleegmesjieng]]productie koame van Pruse. Rónk 1890 woar de Dütsje ikkenomie sjterker es de bis dan touw dominante Britse ikkenomie. Zikker aan d'r vuuroavend van d'r Ieësjte Weltkreeg woeëd dees koppositie ummer wieër oetgebouwd en breidde de kreegsindustrie zich in 't kader van d'r wapewedloop mit de Britte flot oet. ==Kolonië== Wie 't Twieëde Riek in [[1871]] 'n eenheed woar, woar 't in feite te laat um mit de besjtaande koloniaal machte wie 't Vereinig Kuëninkriek, Frankriek, [[Portugal]], 't Belsj en Nederland te concurrere. In d'r 17e ieëw houw 't keurvorstedom Brandeburg-Pruse al hei en doe handelsposte en kolonië, mar dit koloniaal riek woar kling en neet van belank. De ierste Dütsje kolonië woeëde verworve durch private óngernumminge die ze sjpieëder aan d'r sjtaat uëverdroge. Rónk 1900 bezat 't kezerriek e koloniaal riek dat te vergelieke woar mit dat van de genumde leng, wiewaal óch dit riek vöal klingder en neet zoeë wiechtig wie de anger woar. 'n Ech koloniaal beleid goof 't in de beginjoare óch neet. Doava woar pas sjprake wie d'r Bismarck, aanvankelik teëgesjtander van de verwerving van (nui) kolonië, in 't kader van 't [[Congres van Berlien]] noa Brits vuurbeeld handelspunte van sjtaatsbesjerming vuurzoog. Allerieësj koam in d'r april van 1884 't durch d'r Adolf Lüderitz verworve [[Dütsj-Zuudwes-Afrika]] ónger Dütsje besjerming te sjtoa. In juli dat joar volgde [[Togo]]land en d'r Adolph Woermann zieng bezittinge in [[Kameroen]] en in d'r fibberwaar van 1885 't durch d'r Carl Peters verworve [[Dütsj-Zuudoeës-Afrika]] (óch waal Tanganjika en hüh heesj 't [[Tanzania]]). In d'r mei van dat joar woeëde óch Kezer Wilhelmsland en d'r Bismarckarsjipel (bei [[Papoea-Nui-Guinea]]) in bezit genómme. Volges Kezer Wilhelm II woar 't bezit van e koloniaal riek neet alling wiechtig, mar vuural absoluut noeëdzakelik. In dit joar woeëd óch [[Nauru]] óngerdeel van dit riek, in 1898 de Sjinese sjtad [[Jiaozhou]] (Kiautschou), in 1899 de Caroline, Mariane, [[Palau]] en [[Samoa]] De Dütsje kolonië houwe in 1914 'ne umvank van 2,3 mieljoeën km² (4,5 kier zoeë groeët wie Dütsjlank zelf). 't Riek kosde bis dan touw egelig alling mar geld aan administratie, besjtuur en militair protectie. Dit woare uëveriges óch de argumente van d'r Bismarck um neet al te vöal energie te sjteëke in e groeët koloniaal riek. Ze begóste e bietsjke rendabel te weëde wie d'r Ieësjte Weltkreeg oetbrook. In dizze kreeg woeëde alle kolonië, boete Taganjika, veroverd durch de geallieerde. Dütsjland raakde mit 't [[Verdraag van Versailles]] in [[1919]] alle kolonië weer definitief kwiet. ==Nuët== * South Sleswick and the Lower Rhine, where is that?, in ''The Lower Rhine And South Sleswick: Two Border Regions And Their Relation To Their Neighbours And Minorities'', H. Tietz, 2014, p. 1-13 * Statistik des Deutschen Reichs. Band 150: Die Volkszählung am 1. Dezember 1900 im Deutschen Reich. Berlien 1903. [[Categorie:Duutsjland]]

Dütsj Kezerriek: Versjèl tösje versies