Zuidweshooks: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
veerdeg |
||
Tekslien 6:
==Kinmerke==
't Opvallendste aon 't Zuidweshooks is tot 't de nuier [[breking (taolkunde)|breking]] neet heet doorgeveurd. Dees taolveraandering, die in de [[negentienden iew]] (zoeget vaanaof 1820) plaotsvoont, zörgde in 't Klei- en Woudfries deveur tot [[centrerenden diftong|diftonge mèt 'ne naoslaag]] veraanderde in [[vallenden diftong|vallende diftonge]] wienie ze door 'nen oonbeklemtoende syllaab weure gevolg (en nog in e paar aander gevalle). In 't Zuidweshooks bleve die klaank oonveraanderd, of ze verlore hunne naoslaag. De twieklaanke ''oa'' /wa/ en ''uo'' /wo/ veraandere, wienie gevolg door 'nen echte consonant, in 'n bekaans-ope geroonde veurklinker [œ]. Es gevolg daovaan vint me de volgende versjèlle (oetspraok in IPA en in aongepasde Friese spèlling):
{| class="wikitable"
|-
! woord
! colspan="2"| Standaardfriese oetspraok
! colspan="2"| Zuidweshookse oetspraak
|-
| eart 'ert'
| [jɛt]
| "jet"
| [ɛt]
| "et"
|-
| stiennen 'stein (mv.)'
| ['stjɪnən]
| "stjinnen"
| ['stinən]
| "stinen"
|-
| boadskip 'kemissie'
| ['bṷɑtskɪp]
| "bwatskip"
| ['bɔtskɪp]
| "bòtskip"
|-
| skoalle 'sjaol'
| ['skṷɑlə]
| "skwalle"
| [skœl(lə)]
| "skul(le)"
|-
| moaier 'sjoender'
| ['mṷa:iər]
| "mwaajer"
| [mo:iər]
| "moajer"
|-
| fuotten 'veuj'
| ['fṷotǝn]
| "fwotten"
| ['fœtən]
| "futten"
|-
| borduerje 'crochere'
| [bɔr'djœrjə]
| "bòrdjurje"
| [bɔr'dy.ərjə]
| "bòrdúërje"
|}
Umtot de nuier breking, op de veraandering ''oe > uo'' nao, in de Friese spèlling neet weure oetgesjreve, valle neet alle versjèlle eve sterk op. De klaank [œ] deit dat evels wel; e bekind [[sjibbolet]] is ''wuttels'' veur ''woartels'' ('wortele'). Deze klaank heet ouch 'ne lange variant [œ:], dee in 't aander Fries gaaroet neet veurkump ''boare'' 'kater' weurt oetgesproke wie ''böare'' ['bœ:rə].
Ouch e belaankriek versjèl is tot 't dialek mer beperkde [[consonantcluster]]s touwliet. Es gevolg heivaan weure ouch de gevolge vaan de awwer breking (die al in 't [[Aajdfries]] heet plaotsgevoonde) minder dudelek. 't Woord ''rjocht'' 'rech' weurt oetgesproke wie [rœxt] of [ryxt] (verfriesde spèlling: ''rucht'' en ''rúcht''), ''ljocht'' 'leech' wie ''locht'', ''Ljouwert'' 'Leeuwarden' wie ['laṷwət] (''Lauwet''). Ouch kinne de aw vallende diftonge nog wel ins aofwiekend weure behandeld: ''ljeawer'' 'liever', in 't Standaardfries oetgesproke wie ['ljɛʋɛr], heet in 't Zuidweshooks neve de verwachde realisatie [lɛ.ṷwər] ouch de variant [laṷwər] (''lauwer'').
Es gevolg vaan [[Hollands]]en invlood klink de Friese ''û'' [u] veur dentaol consonante wie ''ú'' [y]: tegeneuver Standaardfries ''fûst'' steit 't Zuidweshooks ''fúst''.
't Gief nog mie oonregelmaotege klaankveraanderinge in 't Zuidweshooks, die trop wieze tot dit gebeed vreuger 'n groeter intern variatie kós. 't Fries ''net'' 'neet' klink hei wie ''nit'', ''nat'' of ''naat'' (dat lèste kump ouch veur in 't Hindeloopers), ''bern'' 'keend/kinder' klink wie ''ban'' of ''bon'' en in plaots vaan ''rinne'' 'loupe' en ''sinne'' 'zon' zeet me ''ronne'' respectievelek ''sonne''.
In tegestèlling tot de versjèlle tösse 't Klei- en Woudfries weure de variante oet 't Zuidweshooks in de Friese standaardtaol neet geaccepteerd. 'n Zuidweshoker moot dus wienie heer zien taol sjrijf ''fûst'', ''net'' en ''sinne'' spèlle, ouch al zeet heer ''fúst'', ''naat'' en ''sonne''.
==Intern variatie==
Wie heibove dujelek weurt, bestoon in 't Zuidweshooks diverse oetspraokvariante nevenein (beveurbeeld ''nit, nat naat''). Zoe'n variante zien dèks evels lesteg te beperke tot ei dörp: ze kinne binne dezelfde gemeinsjap nevenein veurkoume. 't Insegs ech subdialek is 't zoegeneump Lemsterlands. Dit weurt gesproke in e deil vaan de aw gemeinte [[Lemsterland]], en wel de dörper oostelek vaan de hoofplaots [[Lemmer]]. Dit gebeed heet door de iewe heer 'ne groeten invlood vaan 't [[Stellingwerfs]] gekind, zoewel door de kortbijheid vaan de gemeinte [[Weststellingwerf]] es door de vesteging vaan veenwèrkers oet [[Giethoorn]]. Zoedoende sprik me hei de ''g-'' aon 't begin vaan e woord es [x] oet, en neet es [g] wie in alle aander Westerlauwerse dialekte. 'n Aander kinmerk is tot me dao ''habbe'' in plaots vaan ''hawwe'' 'höbbe' zeet.
[[Categorie:Fries]]
| |||