Wes-Germaanse taole: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekslien 21:
In eder geval gief 't twie groete bronne vaan vernuiing binnen 't Wes-Germaans. Ierstens kint me de '''[[Ingweoons]]e''' taole, 't Noordzeegermaans. De stamme die Tacitus zoe neump höbbe versjèllende vernuiinge gedeild. De kern daovaan ligk bij 't Aajdfries en 't Aajdingels; oet dat lèste kin me opmake tot de taol vaan de aw [[Angele]], boe niks direk vaan euvergelieverd is, zier sterk op 't Oer-Fries liekende. Ouch 't Aajdsaksisch is sterk Ingweoons gekleurd, meh deit neet aon alle veraanderinge mèt. Daobij veurt 't zien eige vernuiinge door of pak 't sommege innovaties zjus eve aanders aon. Ouch 't Aajdfrankisch, entans de taol vaan de Salische Fraanke, vertuint Ingweoonse trèkke, meh die zien mer beperk. Later, nao de Groete Volksverhuizinge en nao de vereuveringe vaan Sjarel de Groete, zalle Frieze, Fraanke en Sakse ziech in de Nederlen väöl minge; zoe oonstoon oonder mie 't Hollands (Frankisch en Fries) en 't Wes-Vlaoms (Frankisch en Saksisch). In Brittannië minge ziech Angele en Sakse.
Ingewoonse kinmerke zien oonder mie 't verdwijne vaan 't reflexief (Hollands ''Hij wast 'm'' of ''Hij wast z'n eige'' veur Limbörgs ''Heer was ziech''), 't verdwijne vaan de ''-n-'' veur ''-th'' (vaandao ''[[Muiden]]'', etymologisch geliek aon ''moond''), [[umlaut]] en daonao [[oontrunding]] vaan bepaolde klinkers (Fries ''grien'' tegeneuver Hollands ''groen'' zoonder umlaut en Limbörgs ''greun, gruun'' mèt umlaut), neiging tot [[palatalisatie]] (Ingels ''church'', Fries ''tsjerke'', Limbörgs ''kèrk'') de vörming vaan 't [[einheidsmiervoud]] (Nederlands ''wij, jullie, zij werken'', Twents ''wie, ie(leu), zie warkt''). In e woord wie ''vief'' (Oergermaans *''fimf'') doen zelfs väöl
De aander groete veraandering is de '''[[Aajdhoegduitse klaankversjuiving]]'''. Dit hèlt in tot de aw [[plosief|plosieve]] ''p, t, k'' op väöl plaotse in [[affricaot]]e ''pf, ts, kch'' of gewoen [[fricatief|fricatieve]] ''f, s, ch'' veraandere. Dit begint bekaans direk nao de Groete Volksverhuizing in de Alpe en verspreit ziech daonao snel euver de Germaanse stamme, um daan örges in 't noorde te stokke. Daobij weure de veranderinge neet allemaol compleet verspreid. ''K'' weurt allein in 't [[Alemannisch]] tot ''(k)ch'' (''chind'', ''kchind'' 'keend'). De res vaan de veraanderinge haolt 't tot de [[Speyrer Linie]] ([[Spiers]]e lijn): ''ich, mache(n), das, ''apfel'', ''(p)fund''. Daobove valle die kinmerke ein veur ein oet, te beginne mèt de klaankveraandering vaan ''p'' (''appel'', ''pund''). Bij de [[Benrather Linie]], ein vaan de belaankriekste isolglosse in 't Wesgermaans taolgebeed, weurt ''mache'' ouch weer ''make''. Tot aon de [[Uerdinger Linie]] kint me nog wel ''ich''. De mieste Limbörgse dialekte zien zoedoende marginaol door de Ingweoonse en door de Hoegduitse klaankveraanderinge bereurd.
| |||