Jozef Stalin: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Labels: Vervange blanking Visuelen teksverwirker |
K Hersjtèld tot de versie nao de lètste wieziging door Steinbach. Label: Trökdrejjing |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
[[Plaetje:CroppedStalin1943.jpg|thumb|Stalin in 1943, op de Teheranconferentie.]]
'''Jozef Wissarionovitsj Stalin''' ([[Rössisch]] Иосиф Виссарионович Сталин), gebore '''Joseb Jughasjvili''' ([[Georgisch]] '''იოსებ ჯუღაშვილი''') ([[Gori]], [[Georgië]], [[18 december]] [[1879]] - [[Moskou]], [[5 miert]] [[1953]]) waor 'ne [[Rusland|Russische]] [[revolutie|revolutionair]] en diktator. Nao [[Lenin]]s doed in [[1924]] had heer 't bewind euver de [[USSR]] en gaof häör gedorende mie es 25 jaor häör vaste vörm. Heer waor in d'n [[Twiede Wereldoorlog]] betrokke bij de strijd aon de kant vaan de geallieerde en woort mèt [[Winston Churchill]] en [[Franklin Delano Roosevelt]] tot de "Groete Drei" gerekend; ouch stoont heer aon de weeg vaan de [[Kawwen Oorlog]]. Heer waor beröch um zien niksoontzeende vreedhede, ingegeve door 'ne milde vörm vaan [[paranoia]], die neet minder es 8 tot 20 mieljoen lui 't leve kosde. Ziene polletiek waor evels succesvoller es die vaan [[Mao Ze Dong]]. Zien ideologie weurt 't ''[[stalinisme]]'' geneump.
== Leve ==
Stalin woort gebore es Joseb Jughasjvili in Georgië. Recent oonderzeuk heet gesuggereerd tot heet einege maond ieder gebore is. Heer waor de zoon vaan twie ex-[[liefeigene]]; in [[1888]] leet ziene vaajer zien femilie achter um allein in [[Tiflis]] wèrk te zeuke. In zien tienerjaore had heer groete interesse veur de Georgische natie en góng nao 't [[seminarie]]. Dao kaom heer, wie oonverwach ouch, mèt [[communisme|communistische]] ideeë in aonraking.
In [[1899]] woort heer vaan sjaol gesjik vaanwege te frequent wegblieve. In de jaore dao-op begós heer 'n ummer greujende rol te speule in 't verzèt; iers in de [[Kaukasus]], later mie centraol in Rusland. Dit kaom häöm mie es eine kier op arrestaties te stoon en eine kier op verbanning nao [[Siberië]]. In [[1913]] naom heer de naom ''Stalin'' "maan vaan staol", aon; heer begós ziech te zjenere veur ziene Kaukasische achtergroond. In de maonde veur de revolutie vaan [[1917]] redigeerde heer de ''[[Pravda]]'' veur Lenin, dee verbanne waor.
In de eigeleke [[Oktoberrevolutie]] späölde Stalin gein veurnaom rol; later zouw heer die rol ummer sterker euverdrieve veur propagandadoele. In [[1922]] wis heer evels secretaris-generaal vaan de partij te weure, en nao Lenins doed in [[1924]] smeide heer coalities mèt aander veurnaom lui, veur de gemaotegde [[Nikolaj Boecharin]] en de radicaole [[Leo Trotski]] boete te slete, wat häöm woonderwel lökde: Trotski vlöchde nao 't boeteland en Boecharin woort terechgesteld. Nao ummer mie manoeuvres verkraog heer bij de [[Groete Zuvering]] vaan [[1936]] de absolute mach. In de jaore daarteg begós 'nen absurde cultus vaan persoensverhierleking roontelum häöm.
In [[1939]] had heer mèt [[Hitler]] e tractaat geslote wat de verdeiling vaan [[Pole]] in twie stökker regelde. Ouch vereuverde heer de [[Baltische Staote]]. Heer geluifde neet tot Nazi-Duitsland häöm zouw wèlle aonvalle. Wie in [[1941]] Hitler 't akkoord verbraok avvenceerde dee aonvenkelek snel, ouch al umtot tijdens de "Zuvering" hiel väöl hoeg officiere umgebrach waore. Hitler sjikde drei legers nao Rusland: ei nao [[Leningrad]], ei nao [[Moskou]] en ei nao [[Stalingrad]]. De invallende winter brach ze alledrei evels tot stèlstand: de Russische soldaote waore beter tege de kaw bestendeg es de Pruse. Vaanoet Moskou begóste ze de Duitsers zelfs al trök te drieve ([[Slaag bij Moskou]]) en de [[Slaag bij Stalingrad]] in [[1942]] beteikende de definitieven ummekier in d'n oorlog te gunste vaan de geallieerde.
Naotot heer in [[1945]] op de [[Conferentie vaan Jalta]] had bedonge tot de Rössische legers 't oostelek deil vaan Europa mochte bezètte, begós heer in al die len communistische regeringe op te zètte en mèt militair middele de len vaan 't weste aof te zundere. In eige land woort heer ummer oonredeleker en kraog zie beleid [[anti-semitisme|antisemitische]] trèkke. Zienen doed in [[1953]] verhinderde de oetveuring vaan nog erger planne. Volges [[Vjacheslav Molotov]] is Stalin door [[Lawrenty Berija]] umgebrach. In [[1956]] begós oonder [[Nikita Chroesjtsjov]] de ''[[destalinisatie]]''.
== Veranderinge in de USSR ==
Stalin maakde werk vaan de industrialisatie vaan de [[USSR]], die in de jaore twinteg nog veural 'ne landbouwstaot waor. De geforceerdheid boemèt heer dat deeg zorgde in 't begin evels veur groete mislökkinge, al waor 't laank neet zoe rampspojeg wie later oonder Mao in [[China]]. Wie heer storf waor de USSR 'n industrieel wereldmach.
Stalin vörmde de economie mèt [[Viefjaoreplan]]ne, die väöl te rizjide waore en veural te ambitieus, mer nao zienen doed wel gehandhaaf woorte.
Waor oonder Lenin veural de experimenteel kuns bevorderd, oonder Stalin, dee good bemerkde tot 't volk die kuns neet ech umermde, woorte wètte oetgeveerdeg die stèlde tot kuns begriepelek mós zien en es 't eve kós 't communisme mós oondersteune. Die kunsvörm neump me ''[[stalinistisch realisme]]''. Väöl kunsteneers kraoge de opdrach expliciet Stalin te verhierleke; wee protesteerde woort gedeporteerd. Es leefhöbber vaan kuns bemeujde heer ziech dao dèks persoenelek mèt. De maote boe-in kunsteneers ziech al of neet kóste ute varieerde nogal; evels leverde ze dèks gooj kunsteneers op, wie [[Dmitri Sjostakovitsj]].
== Zuug ouch ==
* [[Lies van Sjtaotshuie van Róslandj en de Sovjet-Unie]]
| |||