Versie op 14 fib 2018 11:54 bewirk Steinbach (Euverlèk \| biedrages) Bureaucrate, Administrators 44.567 bewerkingen Geen bewerkingssamenvatting ← Gank nao de veurige diff		Versie op 14 fib 2018 12:41 bewirk óngedaon make Steinbach (Euverlèk \| biedrages) Bureaucrate, Administrators 44.567 bewerkingen Dit kós iech ech neet laote stoon. Gank nao de volgende diff →
Tekslien 1: {{dialek\|Mestreechs}} {{dialek\|Norbiks}}'ne '''Keizer''' haat naeëve wereldleke mach och geesteleke mach. 'ne Kunning haat alling wereldleke mach. [[Karel de Groete]] waoërt op [[25 december]] in 't jaor [[800]] dan och dör d'r [[paus]] in de [[St. Pieter]] in [[Roeëme]] tut keizer gekruuënd. D'r paus waor d'r innige dae die geesteleke mach op 'ne kunning koes daoë uvvergaoë. Och [[Napoleon]] zow väöl later dör d'r paus de keizerskroeën opgezat kriege, mae op 't litste momaent haat Napoleon zich doe èèges die kroeën opgezat. '''Keizer''' is 'nen adelleke titel veur e bepaold type voors. Algemein weurt 't gezeen es d'n hoegste wereldleke titel die gief, nog bove keuning. Allewel tot 't begrip in de westerse wereld is oontstande, heet me 't ouch op bepaolde oetheimse voorste touwgepas. ~~De keizers van [[Japan]] waoërte bis in d'r vurrige ieëw es goddelek bezieë.~~ ==Oersprunk== D'n oersprunk vaan 't woord ligk bij [[Julius Caesar]], dee ziech in [[44 v.Chr.]] tot [[dictator]] veur 't leve leet beneume. Zien critici voonte zien regering voorstelek; heer kraog zelfs 't keuningsdiadeem aongeboje. Sinds de Romeine hunne [[keuning]] hadde aofgezwore, waor d'n titel ''rex'' evels taboe. Um die rei perbeerde Caesar en zien opvolgers hun regering in te kleie mèt [[Romeinse Rippubliek\|Rippublikeinse]] titels wie ''dictator'' en ''imperator''. [[Augustus (keizer)\|Augustus]], algemein gezeen es d'n ierste [[Lies vaan Romeinse keizers\|keizer vaan 't Romeins Riek]], naom neve d'n titel ''imperator'' ouch de naom ''Caesar'' aon; wat daomèt vaan ''cognomen'' ([[Romeinse naom\|'n soort twiede femilienaom]]) tot politieke titel woort. Alle keizers nao häöm volgde dit veurbeeld. Vaan ''caesar'', in deen tied nog es ['kaisar] oetgesproke, höbbe de mieste [[Germaanse taole]] 't woord ''keizer''. In de [[Romaanse taole]] gebruuk me e derivaot vaan ''imperator'' (''imperatore, imperador, empereur''). ==Middeliewe en Vreugmodernen Tied== Wie 't Romeins Riek ziech splitse, kraoge zoewel 't [[Wes-Romeins Riek]] es 't [[Oos-Romeins Riek]] hun eige keizers. (Teväöre waor dit ouch al gebäörd, soms mèt wel veer keizers nevenein). 't Oos-Romeins Riek bleef nog tot [[1453]] bestoon, al deen tied mèt zien eige keizers. 't Wes-Romeins Riek góng evels aon 't ind vaan de [[vijfden iew]] t'n oonder. De wuns um dat riek te herstèlle bleef evels levend. Wie [[Sjarel de Groete]], keuning vaan de [[Franke]], groete deile vaan Wes-Europa had vereuverd, besloot de paus häöm in [[800]] tot keizer te kroene. Officieel góng zie land noe ''[[Heileg Roems Riek]]'' heite; 'ne naom dee later euvergóng op 't oostelek deil daovaan, beter bekind es [[Duitsland]]. E groet deil vaan de middeliewe èrfde de keizer zien titel neet. In plaots daovaan woort heer door de versjèllende lienmaander oet hun midde gekoze. De paus kroenden 'm daonao tot keizer. 'ne Beüigde keizer dee nog neet door de paus gekroend waor, neumde me ''roems-keuning''. De verhajding tösse keizer en paus waor dèks neet optimaol. Dèks kaom 't tot conflikte, veural umtot de clerus ouch wereldleke mach wouw oetoefene, en d'n adel, de keizer veurop, meinde tot de kèrk ziech tot geisteleke mach mós beperke. Versjèllende kiere weigerde de paus 'ne keizer te kroene, en soms góng heer zelfs tot [[excommunicatie]] euver. In de loup vaan de middeliewe leep de mach vaan de keizer trök. Zien eige lienmaander gónge zelf wie voorste regere en 't Heileg Roems Riek veel de facto oeterein. Wijer kaom 't keizersjap oonveraanderlek aon 't [[Habsbörgs Hoes]], e voorstehoes wat door verstandshouweleke diverse staote en stäötsjes in Europa controleerde en daorum väöl mach en aonzien had. Oondaanks dat bleef 't Heileg Roems Riek tot [[1806]] bestoon, wie 't op las vaan [[Napoleon]] woort opgeluf. ==Sinds 1800== Oonderwijl droog Napoleon, sinds [[1804]], zelf al d'n titel ''keizer vaan Fraankriek''. [[Frans II vaan 't Heileg Roems Riek]] leet toen de [[rieksinsignes]] vaan [[Neureberg]] nao [[Wene]] verplaotse um te veurkoume tot Napoleon nao zien vereuvering vaan Neureberg demèt zouw toeje. Naotot 't HRR waor oontboonde, leet Frans ziech tot keizer vaan Oosteriek kroene. Heimèt gaof 't twie keizers nevenein in Wes-Europa, die allebei 'n aander land claimde. Zoe waor ''keizer'' neet laanger 'nen unieken titel dee mer eine mins moch drage. Dat woort bestendeg wie in [[1871]] ouch [[Duitsland]] weer e keizerriek woort. 'Keizer' woort noe de vasten titel veur de voors vaan e bezunder groet land. Ouch uniek aon 't veurbeeld vaan Duitsland waor tot de voorste vaan de deilstaote, ouch d'n titel ''keuning'' mochte drage: vaanajds waor 'ne keuning 'ne zelfstandege voors en noets de lienmaan vaan iemes aanders. Ouch diverse Europese kolonies en ex-kolonies woorte noe keizerrieke. Väöl neet-westerse len woorte ouch keizerrieke geduip, al is dat 'n kwestie vaan interpretatie. Mèt de val vaan de Russische, Duitse en Oosteriekse monarchieë in [[1917]] en [[1918]] waor 't keizersjap op zie retour. In [[1974]] woort ouch d'n [[Ethiopië\|Ethiopische]] keizer aofgezat. 't Insegs keizerriek wat 't allewijl nog gief is [[Japan]]. ==Lies vaan keizerrieke== De volgende len zien keizerrieke (gewees). * [[Brazilië]] (1822-1889) * [[Brits-Indië]] (titulair; Britse voors neumde ziech ''Emperor of India'') (1876-1948) * [[Byzantijns Riek]] (395-1453) * [[Centraol-Afrikaanse Republiek\|Centraol-Afrikaans Keizerriek]] (1976-1979) * [[China]] (tot 1912) * [[Duitsland]] [[Heileg Roems Riek]] (800-1806) [[Twiede Riek]] (1871-1918) * [[Ethiopië]] (1137-1974) * [[Haïti]] (1804-1806 en 1849-1859) * [[Japan]] * [[Latiens Keizerriek]] (1204-1261) * [[Mexico]] (1822-1823 en 1864-1867) * [[Iran\|Perzië]] (tot 1979) * [[Oosteriek-Hongarije]] (1806-1918) * [[Romeins Riek]] (27 v.Chr.-476) * [[Rusland]] (1721-1917) * [[Keizerriek Trebizonde\|Trebizonde]] (1204-1461) [[Categorie:Adel]]

Keizer: Versjèl tösje versies