|
|lies=Lies van börgemeisters van Bree
}}
'''Bree''' ([[Nederlands|Nederlandse]] naam: '''Maasbree''') is un'n [[dörp]] in de [[Gemeinte]] [[Pieël en Maas|Piël en Maas]]. Vûr 1 jannewari 2010 waar Bree nag un'n zelfstèndege gemeinte. De gemeinte Bree bestông (op ut moment van de fusie) oët twiëje groëte dörper: [[Balder]] (Baarlo) en Bree. Ut aantal inwoëners bedroog op 1 jannewari 2006 mâr leefs 12.856, en ut oppervlak is welgeteld 51,18 km². Daomèt is Bree allewiel (kwa oppervlak) ut grôtste dörp van Piël en Maas. Ônger Bree valle ok de buurtschappe 't Rooth, Döbbrook, Rinkesfort en Tongerlo. In Bree wuürt van oorsprông ut Brits plat gepraot.
==Geschiedenis==
In de [[Middeliewe|Middelieuwe]] behuürde Bree tot 't graofschap [[Kessel]], det wèr deil oëtmâkde van 't Euverkwarteer van [[Gelre]] of Spaans [[Opper-Gelre]]. Zoë wie has euveral in dae tied waas zoëwel in Bree as in [[Balder]] de [[landbouw]] en [[vieëteelt|viëteelt]] 't haufdmiddel van bestaon. Tiejes de Spaanse [[Successieoorlog]] rônk 1702 waas 't gebied dôr [[Pruses (land)|Prusische]] piotte bezat en zoë bleef 't as deil van [[Prusisch Opper-Gerle]] ongevier unne'ne ieuw lang Prusisch.
=== Bree in vruuje jaore ===
Ut dörp Bree wuürt veur d'n ierste kier genumd in un'n akte oët ut jaor 1240, waorbeej eine Diederik, Hiër van [[Altena]], vuül rechte schônk aan de [[monnik]] van ut pas gestichte [[kloester|kloëster]] [[St. Elisabethsdal]] beej [[Nunem]]. In Bree heij Diederik bepaolde rechte det hae aan de kloësterlinge goof, waorônger ut recht öm un'n persoën veur te drage dae in Bree ut [[pesjtoar|pastoërambt]] moogde gaon bekleije. Oët deze [[oerkonde|oërkonde]] bliek dus duüdelik det Bree in 1240 bestông as [[gemeinschap]] en det der un'n [[kèrk]] waas. Heejmei waas Bree un'n kerkdörp.
Ut [[Bestuur|besteur]] van 't dörp woort, toet de kôms van de Franse, gevormd dôr de [[Schepebank]]. Aan 't haufd heejvan stông unne'ne [[schout]], dae dôr de Hiër benumd woort. Wat Bree betröf kwaam dit recht, aevenas de angere [[heerlijke rechte|heerlikke rechte]], achtereinvollegend toe aan de [[graaf]] (in latere tieje hertog) van [[Gelre]], de hertog van [[Bourgondië]] en de [[keuning]] van [[Spanje]]. In 1673 kocht de Hiër van [[Árse|Aarse]], dae dôr [[erfenis]] in ut bezit van [[Hoes Bree|Hoës 't Breij]] gekomen waas, dees rechte van de Spaanse keuning.
Has alle bewoëners veurzooge in eur laevesôngerhaod dôr te werke in de landbouw en viëteelt. D'r looge inkele groëtere boorderiëje in Bree, ônger angere de [[Kerckenhof]], [[hof Tongerlo]], d'n [[hof aengen Eijnde]], [[Baelshof]], de groëte en de kleine [[Westeringsehof]] en [[Haenenhof]]. Dees [[hoeve]] waare eigendom van adellikke hiëre of welgestelde burgers en soms van kerk of kloësters. Ok heije sommige inwoëners un'n klein boorderiëke in bezit, terwiel angere as daägloëner de kost môste zeen te verdeene. Natuurlik waare d'r ambachsleeje, mâr die heije toch mèstal ok un'n boorebedriëfke.
=== Bree-Sur-Meuse ===
Nao 1794 bezat 't [[Franse leger]] ut gebied en daomèt kwaam un'n niej [[bestuursorganisatie]] toet stand. Gemeintes met minder as 5000 inwoëners woorte beejein gevoogd, en zoë vormde [[Blierik]], [[Baolder]] en [[Bree]] same 'Mairie de Bree', later Maasbree genumd. De [[gemeinteraod]] vergaderde in ut Blierikse [[Raodhoes]], ömdet Blierik ut groetste dörp van de gemeinte waas. Sinds ut ing van de 19e ieuw haet de stad [[Venlo|Vennel]] (Venlo) verschillende poginge ôngernome öm Blierik oët de gemeinte Bree los te kriege en beej Groët-Vennel te vooge.
Toen in 1938 [[burgemeister|börgemèster]] Janssens aantrooj, woort de diskussie opniej aangezwengeld, dees kiër dôr ut [[Nederlands Limburg|provinsiaal besteur]]. Ôndanks vuül tegestand van de mèste Blierikse raodsleeje en vuül Blierikse, kierde ut getiej langsaam in ut veurdeil van Vennel. Ôngertusse brook in 1940 de [[Tweede Wereldoorlog|Twèdde Werreldoorlog]] oët, wat ok in ut veurdeil werkte van Vennel. Op 1 oktoëber 1940 gebeurde ut waortigge vuül Blierikse zich jaorelangk heije verzat: de samevooging mèt Vennel.
*:Blierik-stad: 10.211 inwoëners
*:Blierik-boete: 1.719 inwoëners
: As me det beej de euvergebleve gemeinte Bree optèlt, kriegt me veur ut grônkgebied van de aoje gemeinte Bree 17.470 inwoëners, ofwal un'ne greuj van 32,2% t.o.v. 1930.
* De ciefers van 1971 zien op ganse vieftalle aafgerond.
==Waope van Bree==
Op 17 september 1853 kreeg de gemeinte Bree van de [[Hoege Raod vaan Adel|Hoege Raod van Adel]] un'n waope toegekind, wat zich zoë leet [[heraldiek|ömschriëve]] (d'n oorsprônkelikke teks is heej vervange dôr eine dae ut waope doelmaotiger beschrief):
:Gedeild: rechs (''vûr de bezichtiger links'') in lazuur (''blauw'') un'n traejend gevleugeld hert van goud (''gael''), mèt tösse ut gewei un'n kruuts: links (''vûr de bezichtiger rechs'') in keel (''roëd'') un'n springend hert van goud; un'n schildhaufd van goud mèt unne'ne adelaer van sabel (''zwart'').
Dit waope verwies truük nao de zegels van de dreej schepebanke in tieje van de Franse ûvverhiersing, waorin de gemeinte woort gevormd: d'n adelaer steit vûr Bree, ut gevleugeld hert steit vûr Blierik en utt gewoëne hert steit vûr Balder.<ref>[http://www.ngw.nl/heraldrywiki/index.php?title=Maasbree Heraldry of the World - Maasbree]</ref> Ok nao ut aafstaon van Blierik heelt de gemeinte dit waope. De composiesie guüft de verhoudinge in de gemeinte aan: Bree de (naamgaevende) haufplaats en Blierik groëter as Balder.
Opmerkelik is de adelaer van Bree; ut gebroëk van unne'ne adelaer is namelik vûral gewuünte as me spraekt van unne'ne keuning, of un'n keuningkriëk. Wie dit as vollegd aan Bree is verbônge, blieft un'n raodsel.
==Rifferenties==
| 