Arabisch sjrif: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Euver sjrifvariante. |
|||
Tekslien 15:
===Vaanaof de islamitische expansie===
[[Plaetje:PERF_558,_recto.jpg|thumb|PERF 558, d'n ajdste bewoerden Arabische papyrus, mèt al 'n opmerkelek oontwikkeld Arabisch sjrif.]]
[[Plaetje:Folio_from_a_Koran_(8th-9th_century).jpg|thumb|Koranfragmint oet d'n achsten of negenden iew in Koefisch sjrif. De vocaole weure es roej punte oetgedrök.]]
Nao 't oontstoon vaan d'n islam - wat me traditioneel vasstèlt op [[622]], 't jaor vaan d'n [[hidjra]] - begóste de zoezjus bekierde Arabere aon 'n serie groete vereuveringstochte die ze binne koelek 'nen iew vaan Spaanje tot in Perzië brachte. Dit zörgde ouch veur 'n groete verspreiing vaan de Arabische taol, die sterk in prestiesj touwnaom en vaan 'n moondeling cultuur op 'n sjrifcultuur euvergong. Alleriers móste de nui bekierde lui de [[Koran]] kinne leze, dee volop gekopieerd woort. Ouch in wereldleke zakes woort de taol evels väöl mie opgesjreve es vreuger. D'n ierste [[papyrus]] in 't Arabisch (PERF 558) dateert vaan zevenden iew en is e twietaoleg (Arabisch-Grieks) documint oet [[Heracleopolis]] ([[Egypte]]). De cursieve vörm vaan de lètters verraojt evels wel tot 't alfabèt al ieder op papyrus woort gebruuk.
Regel 192 ⟶ 193:
Nog gans e verhaol apaart zien de transcripties vaan aander taole nao 't Arabisch. In Arabische gezètte e.d. is 't dèks nujeg um boetelandse naome in 't Arabisch sjrif weer te geve. Ouch daoveur bestoon gein vaste conventies. Consonante geve euver 't algemein gei probleem wienie 't Arabisch die ouch heet. Geimenelek weurt veur de neet-empatische variant gekoze: me zuut in naome wie ''[[Mark Rutte]]'' (مارك روته) en ''[[Bill Clinton]]'' (بيل كلينتون) dus 'n '''tāʾ''' en gein '''ṭāʾ'''. Vocaole, ouch korte, weure euver 't algemein wel oetgesjreve, umtot de transcriptie al wieneg genog vaan 't woordbeeld euverliet. Veur klaanke die 't Arabisch neet kint, of boe me 't neet euver ins weurt, kinne de transcripties nog flink versjèlle. Zoe zal de klaank [g] in [[Libië]] normaal gezeen es 'n <font size=4>ق</font> weure gesjreve (in 't [[Libisch Arabisch|Libisch dialek]] weurt die lètter zoe oetgesproke), in [[Egypte]] algemein es 'n <font size=4>ج</font> (de normaal oetspraak vaan die lètter in Egypte, zelfs in 't Standaardarabisch), en in [[Irak]] ieder es <font size=4>گ</font> ('n lètter oontliend aon 't [[Perzisch|Perso-Arabisch]] sjrif; zuug [[#Extra lètters|oonder]]).
==Lèttertype en stijlvariante==
[[Plaetje:Folio_from_a_Qur'an_(Mamluk_dynasty).jpg|thumb|Veertienden-iewse Koranteks in 't muhaqqaq, 'ne naschi-stijl.]]
't Arabisch alfabèt weurt in diverse stijle gesjreve en gedrök. Me kin ze in e paar hoofstijle indeile.
===Koefisch sjrif===
Ein vaan de ajdste nog algemein herkinde stijle is 't [[Koefisch sjrif]] (Arabisch: '''kūfī''' كوفي). Dit sjrif oontstoont aon 't ind vaan de zevenden iew in [[Koefa]] (Irak) en kinmerk ziech door vette lijne en heukege vörm. 't Waor e paar iewe 't dominant kalligrafisch sjrif in d'n Arabische wereld, ietot 't door aander stijle woort verdroonge. Naodeen bleef 't evels wel bestoon. Allewijl deent 't veural um 'n archaïsche sfeer op te rope (oongeveer wie [[fractuursjrif]] in de westerse wereld), wie ouch es symbool veur de Iraakse identiteit. Zoe dreug 't veendel vaan Irak sinds 2008 d'n [[takbir]] ('Allahu akbar') in Koefische lètters. 'n Aander veurbeeld zuut me [[#Vaanaof de islamitische expansie|heibove]].
==
In d'n tienden iew oontstoont in Perzië 'nen aandere stijl: roonder, slaanker en krölleteger. Dit sjrif liet ziech gemekeleker door 'ne kopiïs euversjrieve; woersjijnelek daorum hèt 't '''[[naschi|nasẖī]]''' نسخي ofwel 'kopieersjrif'. In de han vaan 'ne goje sjriever kin 't evels de sjoenste en seerlekste vörm aonnume. De oetvinding vaan 't naschi weurt touwgesjreve aon [[Ibn Muqla Sjirazi]]. 't Verspreide ziech al vrij snel in westeleke riechting. De euvergroete mierderheid vaan alle Arabische tekste zien in 'ne vörm vaan 't naschi gesjreve. Ouch de Arabische dröklètters en computerlètters zien feitelek 'ne vörm vaan naschi.
Natuurlek kin me 'n zoe alumtegewäördege sjrifsoort indeile in subgenres. Me kint beveurbeeld thoeloeth ('''ṯuluṯ''' ثلث, 'e daarde'), wat ziech kinmerk door laankgerekde lètters. De [[sjadada]] weurt dèks drin weergegeve; me zuut dat beveurbeeld op 't veendel vaan [[Saoedi-Arabië]]. Dit is d'n ajdste variant en in principe deginnege dee Ibn Muqla oontworp. 'nen Aandere variant is 't moehaqqaq ('''muḥaqqaq''' محقق 'vervöldeg'). Dit sjrif, wat me heineve zuut, weurt bezunder hoeg gesjat. 't Bleujde veural in de [[Mamelukke]]dynastie (13en-16en iew) en weurt noe nog gebruuk veur opsjrifte e.d.
Ouch regionaol gaof 't eige stijle. Zoe gaof en gief 't in Perzië 't '''nastaʿlīq''' نستعلیق, in 't [[Osmaans Riek]] 't '''diwani''' en in China 't '''sīnī''', wat zienen typische vörm oontlient aon 't gebruuk vaan Chinese kalligrafeerkweskes.
===Handsjrif===
Stijle wie Koefisch, thoeloeth en moehaqqaq zien väölal beperk tot artistieke en decoratief doeleinde. Veur 't sjrieve vaan laanger tekste gebruuk me sumpelder lètters. E väölgebruuk sjrijfsjrif in de Arabische wereld boete de Maghreb is nog ummertouw 't '''ruqʿa(h)''' رقعة. Dit sjrif kin me tot 't naschi rekene, meh dao kin 't nog sterk vaan aofwieke. Väöl lestege lètters zien versumpeld. Lètters koume soms bovenopein te stoon, groppe vaan twie drei punte weure es doorloupende striepe gesjreve en lètters mèt väöl krölle en bouge weure gereduceerd. Zoe höbbe de sīn en de šīn gein tendsjes. Sommege beuk waarsjouwe expliciet tegen 't euversjrieve vaan dröklètters en raoje aon dit ruqʿah-sjrif vaan 't begin aof aon te liere.<ref>Stoetzer 31-4. Vgl. T.F. Mitchell, ''Writing Arabic'', Londe 1953.</ref>
===Dröklètters===
[[Plaetje:Machine_a_ecrire_arabe.png|thumb|Arabisch sjriefmesjien. Neet doorloupende lètters höbbe eine vörm, doorloupende lètters miestal twie.]]
D'n [[drökpeers]] heet pas laat ingaank gevoonde in d'n islamitische wereld. Eigelek is me pas sinds de Arabische renaissance in de negentienden iew op groete sjaol beuk goon drökke. Daoveur móste de lètters natuurlek in veer versjijningsvörm weure ingedeild, en veur edere vörm móste lètters weure gegote. 't Rizzeltaot waor in 't gemein, wie bij Latiense lètters, minder levendeg es handsjrif. 't Zètte vaan vocaolteikes waor ouch neet gemekelek; toch waor dat absoluut nujeg bij 't drökke vaan de Koran. Bezwoere tege dat lèste lete de mieste geisteleke wel loupe wie ze de weerde vaan gedrökde korans bij de evangelisatie inzaoge.
De oetvinding vaan 't [[sjriefmesjien]] brach nog nui probleme mèt. Me mós de versjèllende lèttervörm noe ouch allemaol 'n eige plaots geve. Dit waor evels vrij gemekelek op te losse. Vaan de mieste lètters heet me feitelek mer twie vörm nujeg: de beginvörm/middevörm en d'n indvörm/losse vörm. Mer e paar lètters höbbe ech in alle veer posities aander vörm. De lètters die noets weure doorverboonde kinne zelfs mèt eine vörm touw. Zoedoende kós me 't aontal teikes op e typmasjien sterk reducere. Naodeil waor wel, tot soms twie dezelfde lètters op ein tósj móste en sommege verdeild woorte euver twie tösje - in tegestèlling tot Latiense sjriefmesjiene boe hoof- en klein lètter allemaol bijein zitte (zuug foto heineve).
De oetvinding vaan d'n [[teksverwèrker]] brach nui probleme mèt. Teksverwèrkers loupe vaan nature vaan links nao rechs; noe mós me ze vaan rechs nao links liere loupe. Wijer zien computers neet gemaak um aander lètters es de 26 Latiense lètters plus leesteikes te tuine; daoveur mós me dus nui systeme bedinke. Nog väöl lesteger waor 't um computers de teks aonein te laote sjrieve, en te zörge tot de lèttervörm veraanderde nao gelaank zien plaots in 't woord. Op computers die geine zjuste software höbbe, kin me soms de Arabische lètters neet zien ([[mojibake]]). Ouch kinne de lètters los vaanein versjijne, en daan soms vaan links nao rechs loupe. Sinds d'n inveuring vaan [[Unicode]] kump mojibake ummer minder veur; umtot computers ummer mie geheuge höbbe, krijge ze daobij miestal al standaard de goje software veur Arabische teks mèt (me hoof die neet zoe gaw mie veur get aanders te spaore).
===Sjriefkuns===
De bnove besjreve handsjrifstijle stoon al bekind es [[kalligrafie]]. Islamtische kalligrafie umvat evels väöl mie. De Koran verbeit 't make vaan beelder neet expliciet, meh de Biebel deit dat wel ([[Exodus]] 20:4; 't [[tien gebode|ierste of twiede gebod]]) en die traditie sjoot ouch in d'n islam wortel. Veural in religieuze contex (in korantekste en in moskeeë) woorte beelder geweerd. Es gevolg daovaan heet me de sjriefkuns zier sterk gecultiveerd. Me waor bezunder sterk in 't vörmgeve vaan tekste, die dèks in plante- of biestepatroene woorte gezat. Ouch in de decoratie vaan gebouwe vint me dèks seerlek vörmgegeve Arabische tekste.
<gallery>
Plaetje:Bismillah.svg|De bismalah in de vörm vaan 'nen appel.
Plaetje:Caligrafia_arabe_pajaro.svg|Kalligrafie in vogelvörm.
Plaetje:Alijlas_kufi.png|Koran 112 (ganse teks) in geometrische Koefische decoratie.
</gallery>
=='t Arabisch sjrif veur aander taole==
| |||