Amazone (revier): Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K →Minseleke historie: Kwestie vaan perspectief: de indiaone hadde de Amazone al väöl ieder oontdèk... |
|||
Tekslien 8:
De ierste Europeaone die de revier aondege waore Spanjole. In [[1500]] woort ze oontdèk op 'n expeditie oonder [[Vicente Yáñez Pinzón]]. Wie gebrukelek in deen tied neumde heer de revier nao 'n heilege: ''Río Santa María del Mar Dulce'', 'H. Maria-revier vaan de Zeute Zie'. De touwveuging verwijs nao 't water, wat boete de reviermoond nog kilometers laank zeut is: door 't enorm debiet kump dao in ierste instantie mer e klei bitteke zaajt ziewater bij. Ouch de wijer verkinning vaan de revier kaom op naom vaan de Spanjole. Vaanaof 1541 dege [[Gonzalo Pizarro]] en [[Francisco de Orellana]] diverse expedities vaanoet [[Quito]] in oosteleke riechting. Veural d'Orellana heel ziech intensief mèt de oontdèkkingsreize bezeg, boe-op me hoopde [[El Dorado]] (de gouwe stad) en [[La Canela]] ('t [[kaneel]]dal) te vinde. Heer storf in 1546 in d'n Amazonedelta en nao häöm góng de revier 'nen tiedlaank ''Río de Orellana'' heite. Toch heet heer ouch veur d'n huiege naom gezörg: oonder d'n indrök vaan de gooddeils vrouweleke inheimse krijgers die häöm aonvele mós 'r aon de legendarische [[Amazones]] dinke.
In de loup vaan de zèstienden iew woort 't land roontelum d'n Amazonemoond gekoloniseerd door Portugeze en oontstoont hei Brazilië. Pas rillatief laat evels reisde ze ouch wijer de revier op. [[Pedro Teixeira]] begós in [[1637]] aon 'n expeditie, weer vaanoet Quito, [[bandeirante]] [[António Raposo Tavares]] deeg tösse 1648 en 1652 'n expeditie euver land vaanoet [[São Paulo]] tot aon de Amazone. In dezen iew waoren 't dèks de [[jezuïete]] die hei, wie in aander deile vaan 't Zuid-Amerikaans binneland, veur de [[missie]] gónge woene, dörpkes stiechde en leefde in gemeinsjappe die gooddeils oonaofhenkelek waore vaan 't koloniaol bewind. De veurtaol in 't Amazonegebeed woort de noordeleke variant vaan de ''
Ouch in d'n achtienden begóste wetensjappers ziech veur de Amazone te intrèssere. De Fransoos [[Charles Marie de La Condamine]] maakde de ierste kaart vaan de revier door t'r plaotse op de stare te navigere. Väöl bekinder en belaankrieker woort de Pruus [[Alexander von Humboldt]], dee tösse 1799 en 1804 groete deile vaan de Amerika's oonderzoch en talloes nui plante besjreef. De bevolking vaan 't Amazonegebeed waor in dezen tied nog klein. Groetste stad waor Pará (noe [[Belém (Brazilië)|Belém]]), kortbij de reviermoond, mèt hoegoet 12.000 lui; Manaus (daan nog gesjreve es ''Manáus'') waor e dörp vaan tösse de 1.000 en 1.500 inwoeners. In 1852 evels woort, in opdrach vaan keizer Peter II, 'n stoumbootcompagnie opgeriech die de Amazone op mós goon vare. Dit maakde verkier vaan persone en dinger in groete kwantiteite meugelek. De opriechting vaan de compagnie veel same mèt 'n touwnaom in de vraog nao [[rubber]]. In de viefteg jaor die volgde greujde de bevolking explosief mèt lui die hun gelök zochte in 't verbouwe, oogste en exportere vaan rubber. Manaus greujde oetindelek oet tot miljoenestad mèt e broesjend nachleve, en kaom zoe bekind te stoon es 't 'Paries vaan de trope'. Ouch woort in dit gebeed gezoch nao [[cacao]] en [[paranoete]]. Toch bleef 't groetste deil vaan 't Amazonegebeed bestoon oet oongesjonne natuur, umtot 't vijandeg klimaot neet tot groetsjaolege kolonisatie oetneujegde. Landbouw en houtindustrie concentreerde ziech mie in 't gemaotegder zuie vaan Brazilië. In [[1889]] had 't binneland al zoeväöl inwoeners tot me 't distrik [[Amazonas (Brazilië)|Amazonas]] es apaarte staot vaan de gehandhaafde staot [[Pará]] aofsplitsde. Later kaom ouch [[Acre (Brazilië)|Acre]] es staot bij Brazilië; dit gebeed waor eigelek aon Bolivia touwbedeild meh door de ooncontroleerbaren inloup vaan Braziliaanse koloniste stoont dit land oetindelek veur e voldoonge feit.
| |||