Mins: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
"minse" is gei Mestreechs, aander sp
minse blieve minse...
 
Tekslien 9:
 
===De mins in verhajding tot aander ape===
Veural in d'n twintegsten iew zien väöl mie fossiel minsminse- en minsapesoorte oontdèk en heet me ziech e completer beeld kinne vörme vaan de minseleke evolutie. Zoe woort al vrij snel dudelek tot de mins neet vaan noe levende ape ''aofstamp'', meh wel 'ne gemeinsjappeleke veurvajer mèt ze heet.
 
Versjèllende soorte minsape stoon ummer ei stepke wijer vaan de mins eweg: mins, chimpansees, gorilla's, orang-oetan en gibbons vörme same de [[superfamilie]] ''Hominoidea'' ([[startloes ape]]); mins, chimpansees, gorilla's en orang-oetan vörme same de familie ''Hominidae'' (eigeleke [[minsape]]); mins, chimpansees en gorilla's vörme same de [[subfamilie]] ''[[Homininae]]'' (Afrikaanse minsape); mins en chimpansees vörme same d'n [[tribus (biologie)|tribus]] ''[[Hominini]]'' (klein, intelligente minsape); de moderne mins en alle soorte "aapminsaapminse" veur häöm vörme same de [[subtribus]] ''Hominina''; de moderne mins en al zien veurgengers en ing verwante (allemaol mèt wiedgoonde teikene vaan intelligentie) vörme 't [[geslach (biologie)|geslach]] ''Homo'' (mins).
 
===De aofsplitsing vaan de ape===
Es ierste mins zouw me die soort mote, of kinne, neume die wél 'ne veurawwer vaan de mins is meh neet vaan aander bestaonde ape. De lèste gemeinsjappeleke veurawwer vaan mins en chimpansees waor mesjiens ''[[Sahelanthropus tchadensis]]'' ("Tsjaadse Sahelmins"), dee zeve mieljoen jaor geleie in midde-Afrika leefde. Neet allein vertuint zien gereemsel trèkke vaan zoewel chimpansees es lui, ouch de DNA-analyse vaan chimpansees en lui wijs drop tot de splitsing tösse de twie oongeveer vief miljoen jaor geleie gebäörde; tot in d'n tied wie S. tchadensis leefde de soorte nog neet oetereingegange waore. Oongeveer vief mieljoen jaor aajd is 't geslach ''[[Ardipithecus]]''; dit kinkinne d'nde ierste minsminse zien, al vinde sommege gelierde de fossiele nog te aap-echteg. Oonumstreje zien de versjèllende lede vaan ''[[Australopithecus]]'', die tösse veerenhaaf en twieënhaaf mieljoen jaor geleie roondlepe. De lede vaan dit geslach lepe oongeveer rechop meh hadde nog relatief klein herses en kóste nog gein werktuige. Oet de Australopitheci kaome twie nui geslachte veurt: ''[[Paranthropus]]'' en ''Homo''.
 
==='t Geslach Homo===
't Ierste geslach bleef oongeveer e mieljoen jaor bestoon. 't Twiede geslach bleef langer, en evolueerde wezelek wijer door. D'n ierste, of in eder geval aajds bekinde, vertegewoordeger vaan dezedees "echte minsminse" hètde ''[[Homo habilis]]'', wat "hendege mins" beteikent. Me meint tot heer al 't vuur beheersde en primitief werktuige maakde. Ein vaan zien opvolgers - dao zien mie fossiel minssoorteminsesoorte gevoonde meh die weure, umtot ze minder belaankriek zien, boete besjouwing gelaote - waor ''[[Homo ergaster]]'', wat zoeväöl beteikent wie "wèrkmins" en dus oongeveer op 'tzelfde neerkump wie ''H. habilis''. Heer had nog groeter herses en heer weurt oonder mie geach de veurluiper vaan de minseleke taol ("[[Hmmmmm]]" - holistische, manipulatief, multi-modaal, muzikaal en mimetische communicatie) es ierste te höbbe beheers.
 
De naokoumelinge vaan ''H. ergaster'' splitsde ziech in ''[[Homo erectus]]'' en ''[[Homo antecessor]]'', mèt de [[Mins vaan Denisova]] es meugeleke derde tak (Krause e.a. 2010). ''H. erectus'' ([[Eugène Dubois|Dubois]], [[1892]]) beteikent "rechoploupende mins" ('n verawwerde benaoming, umtot heer, nao me noe wèt, lang neet d'n ierste minsechtege waor dee rechop leep). Heer versjèlde neet väöl vaan d'n ergaster meh waor hiel succesvol: heer verspreide ziech euver e groet deil vaan de wereld en bleef tot zier recent bestoon. D'n in [[2004]] geïdentificeerden ''[[Homo floresiensis]]'' (Floresmins), pas hoegoet e paar doezend jaor oetgestorve, weurt geach vaan ''H. erectus'' aof te stamme. ''H. antecessor'' intösse had alweer väöl groeter herses. Ziene naom, "veurvajermins", daank heer draon tot 'r es de lèste gemeinsjappeleke veurawwer gezeen weurt vaan de twie hoegs oontwikkelde minssoorteminsesoorte: ''Homo neanderthalensis'' en ''Homo sapiens''. D'n ierste stamde aof vaan 'n populatie antecessores die ziech in [[Europa]] en Wes-Azië vestegde. Heer waor good aongepas aon de kaw vaan de iestije en moot in intelligentie amper veur de moderne mins höbbe oondergedoon. Bij de ''antecessores'' die in Afrika bleve oontwikkelde ziech oetindelek d'n ''Homo sapiens'', dee ziech euver de ganse wereld zouw verspreie. De oondersoort dee veer kinne weurt aongeduid es ''[[Cro-Magnonmins]]''.
 
De hei besjreve evolutie is die wat euvereinkump mèt 't pleetsje heineve. Sommege zien in de Cro-Magnonmins en de Neanderthaler gein twie apaarte soorte meh meine tot ze väöl korter bijein stoonte. Aonhengers vaan die theorie spreke vaan ''H. sapiens neanderthalensis'' en ''H. s. sapiens''. In dat lèste geval is 't ouch nog meugelek tot de blaanke en Aziatische lui veur e deil vaan de Neanderthalers aofstamme, umtot de Cro-Magnonmins ziech bij zien expansie mèt de Neanderthalers vermingk kin höbbe.
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Mins"