Acre (Brazilië): Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
veerdeg |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{SjtaotBR
|naam=Acre
Regel 98 ⟶ 97:
==Bevolking==
===Etnische gróppe===
[[Plaetje:Índios_Isolados_6.jpg|thumb|'n Geïsoleerde indiaonestam in Acre.]]
De mierderhied vaan de bevolking is [[pardo]] (zoeget wie ''creool'' of ''mulat'': iemes mèt ziechbaar gemingk zwart en wit blood); in 2006 waor dat 57,5%. Blaanke maakde 33,0% vaan de bevolking oet, [[negers]] 7,8%. [[Aziaote]] en [[indiaone]] same waore 1,7% - heimèt heet Acre al 'n groeter inheimse bevolking es de mieste aander staote vaan Brazilië. In de rillatief kleine staot ligke al neet minder es 34 [[indiaonerizzervaot]]e (''terras indígenas''). De inheimse stamme umvatte de [[Yaminawa]], [[Manchineri]], [[Kaxinawá]], [[Ashanink]]a, [[Shanenawa]], [[Katukina]], [[Arara]], [[Nukini]], [[Poyanawa]], [[Nawa]], [[Jaminawa-Arara]] en nog get [[geïsoleerd volk|geïsoleerde stamme]] boevaan me de naom neet wèt. Die lèste leve noordelek vaan Cruzeiro do Sul, tege de grens mèt Peru.
Tekslien 108:
Acre had in 2010 'nen [[Index vaan Minseleke Oontwikkeling]] (HDI) vaan 0,663, wied oonder 't lendelek gemiddelde vaan 0,727. Dit is oongeveer zoe väöl wie 't aonligkend Bolivia ('t ermste land in Zuid-Amerika). Veural op 't platteland heers ermooj. Wie euveral is de staot sinds 1990 wel sterk drop veuroet gegaange.
[[Plaetje:Fazenda_Colorada.jpg|thumb|Geogliefe ('n saort [[landart]]) in Acre wieze op 'n hoeg oontwikkelde cultuur die hei verdween laank ietot de blaanke in 't gebeed kaome.]]
Intösse wèrke ouch in Acre de mieste lui in de [[tertiaire sector|deenstesector]]. Dat kump umtot de hoofstad Rio Branco, mèt 'n kinmerkende stadseconomie, de staot numeriek gans domineert. Toch vint me hei ouch nog väöl werk in de [[primaire sector]]. [[Bosbouw]] is zier belaankriek in de staot; 't mierendeil vaan d'n [[export]] in Acre besteit oet [[hout]]produkte. In principe weure de bosse doorzaam geëxploiteerd; praktisch gezeen geit dat evels nog dèks fout en löp ouch deze staot gevaor vaan [[oontbossing]]. De [[rubber]]bouw, oets d'n insegsten economische factor vaan belaank, is ouch nog levend en wel; oongeveer e veerde vaan al 't in Brazilië geproduceerd rubber kump hei vaandan. Ouch exporteert de staot väöl vröchte. Wijers weure [[ries]] en [[reetsokker]] verbouwd en [[veehawwerij|bieste gehawwe]], meh neet zoe väöl wie in de staote die ziech dao-in gespecialiseerd höbbe. Tot slot beie de reviere väöl eetbare [[vèsserij|vès]].
==Historie==
Acre is doezende jaore laank allein door de indiaone bewoend gewees. Langen tied heet me aongenome tot de oersprunkeleke bewoeners vaan dit gebeed noets vaan get aanders es [[jeger-verzameleer|jage en verzamele]] hadde geleef. Wie sinds de jaore 1970 evels door oontbossing diverse [[geoglief]]e aon 't leech kaome, verstoont tot hei in 't ierste millennium nao Christus 'n landbouwmaotsjappij waor gewees die 't gebeed al ieder oontbos had en daobij indrökwèkkende kuns naoleet.
Nao de oontdèkking vaan de Amerika's door de Europeaone woort 't Amazonegebeed mer sporadisch aongedoon; de aofgelege deile boete groete revierluip woorte al gaaroet neet gesteurd. Aoventureers kaome 't gebeed in d'n achtienden iew evels ummer dèkser in, zoewel vaanaof Spaonse kant es vaanoet de [[Mato Grosso]]. Heidoor waor 't nujeg um de grens door 't oerbos perceis te trèkke, wat in diverse verdage (1750, 1777 en nog tot in 1867) gebäörde. 't Huieg Acre woort heibij aon de Spanjole touwgeweze; nao de oonaofhenkelekheidsoorloge kaom 't oonder Bolivia.
[[Plaetje:Barao do rio branco 00.jpg|left|thumb|José Paranhos jr., leismaan (''baron'') vaan de oonerkinde staot Acre.]]
Roond 't midde vaan de negentienden iew kaom in 't Amazonegebeed de rubberbouw op. Umtot de vraog nao dit produk ummer touwnaom, gónge väöl lui hei plantages inriechte, boe de latex sumpel mèt de boet nao de bewoende wereld kós weure gebrach. Umtot in Noordoos-Brazilië tegeliek 'n groete druugde en dus sjeersde aon ete waor, zochte de lui massaol hun gelök in de rubberbouw. Oetindelek droonge Braziliaone ouch door in de Purusvallei, die officieel oonder Bolivia veel. De regering van dit land begós ziech dao-aon te ergere en perbeerde in de jaore 1890 't gebeed oonder control te kriege en belastinge te inne.
Brazilië erkós de souvereiniteit vaan Bolivia in 't gebeed, meh de Braziliaanse bevolking stumde dao neet mèt in. Ze kaom in opstand en riechde zelfs 'n (neet-erkinde) staot op: de Rippubliek Acre, geneump nao de revier mèt dezelfde naom die door 't gebeed struimp. Umtot de Boliviaanse regering inzaog tot ze mèt zoe'n börger wieneg kós beginne, besloot ze 't gebeed te verkoupe. In [[1903]] naom Brazilië 't stök land euver veur twie miljoen [[Britse poond]]. 't Jaor dao-op woort officieel 't territorium Acre ingestèld.
Acre bleef 'nen dunbevolkde staot, boevaan de bevolkings zelfs nog aofnaom naotot in d'n iersten hèlf vaan d'n twintegsten iew de rubberprieze daolde. Nao 1940 naom de vraog nao rubber oet Brazilië weer touw, naotot de Japanners de concurrernde len Maleisië en Indonesië hadde bezat; vaanaof dat memint begós de bevolking ouch weer te greuje. In [[1962]] woort Acre 'ne volwerdege staot, naotot 't ieder al zienen eige gouverneur (1921) en zien eige aofgeveerdegde in 't parlemint (1934) had gekrege. Ierste gouvernant woort Iolanda Fleming, direk ouch de ierste vrouw die gouverneur vaan 'ne Braziliaanse staot woort.
==Bronne==
| |||