Nederland: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K Robot: autematis teks vervange (-saort +soort) |
K Robot: autematis teks vervange (-mier es +mie es) |
||
Tekslien 138:
===Geologie===
[[Plaetje:Doorsnede IJsseldal.png|thumb|Doorsnee vaan 't IJsseldel, mèt e paar väölveurkoumende groondsoorte.]]
In 't bèste deil vaan Nederland ligke de vaste gesteintes deep in de groond. Tot 't feitelek op de huugde ligk die 't noe heet, kump door de [[sedimint]]e die revere in de loup vaan de iewe höbbe aongeveurd. In 80% vaan 't land [[daagzoum|daagzuime]] sediminte vaan minder es e mieljoen jaor aajd; veur geologische begrippe oetzunderlek joonk. Daorum weurt in de Nederlandse geologie
De ajdste sediminte die in Nederland daagzuime zien te vinde in de [[heuvelrögk]]e in Centraol-Nederland: d'n [[Utrechsen Heuvelrögk]], de [[Veluwe]] en de [[Sallandsen Heuvelrögk]]. Dees heuvelrögke neump me ''[[stouwwal]]le''; ze zien in de einnaolèsten [[iestied]] ([[Saalien]]) door de ieslaoge opgestouwd. Soms ligk op de stouwwalle nog [[keileim]]. In d'n [[iestied]] dao-op, 't [[Weichselien]], woorte dèkzand en (in Midde- en Zuid-Limbörg) [[löss]] aofgezat. Dit zien zoegenaomde ''[[eolische sediminte]]'', die door de wind zien achtergelaote wie Nederland 'n [[poolweuste]] waor. In de kösprovincies vint me väöl [[zieklei]]; me oondersjeit awwe en joonge zieklei. In de res vaan 't land ligk väöl [[reveerklei]]: de revere höbbe in de loup vaan de doezende jaore väöl versjèllende loupe gehad en hunne klei bedèk daorum e groet gebeed. Ouch vint me in groete deile vaan 't land [[veen]]; liegveen in 't weste, hoegveen in 't ooste. Dat lèste is allewijl gooddeils aofgegrave (zuug [[#Delfstoffe|bove]]). Direk aon de kös vint me duine (strandwalle), vaan ziezand.
Tekslien 319:
=== Bevolkingsoontwikkeling ===
De Nederlandse bevolking is in d'n twintegsten iew oongeveer lineair gegreujd mèt get
=== Urbanisatie ===
De verdeiling vaan de bevolking euver 't land is get oongewoen: oondaanks de hoeg bevolkingsdeechde kint 't land gein stei vaan
=== Etnische verdeiling ===
Oongeveer 80% vaan de Nederlandse bevolking is etnische Nederlander. Vaan de aander 20% kump gein inkel gróp bove de 2,5% percint oet. De [[Turkije|Turke]] make oongeveer 2,3% percint oet, zoe good wie de (gooddeils geïntegreerde) [[Indonesië|Indiërs]] en de [[Duitsland|Pruse]] (die veural in Limbörg woene). [[Marokko|Marokkane]] en [[Suriname]]rs koume op get
De Nederlanders hure genetisch gezeen veural tot de [[haplogróp]]pe R1b (70%) en I (25%). Mèt dat hoeg percentaasj R1b liekene de Nederlanders väöl op de Britte en minder op de Franse en Pruse. Binne de gróp R1b is de subgróp R1b1b2a1 de frequintste.
Tekslien 373:
Nederland is mèt tien insjrievinge vertegewoordeg op de [[Werelderfgoodlies]] vaan de [[UNESCO]]; de mieste vaan die insjrievinge zien cultureel. 't Betröf hei [[Schokland]] en umgeving (gemeinte [[Noordoostpolder]]), de [[Stèlling vaan Amsterdam]] (versjèllende locaties in [[Noord-Holland]], [[Zuid-Holland]] en [[Utrech (provincie)|Utrech]]), de binnestad vaan [[Willemstad (Curaçao)|Willemstad]] ([[Curaçao]]), de [[Meules vaan Kinderdijk]] (gemeinte [[Nieuw-Lekkerland]]), 't [[Woudagemaal]] (gemeinte [[Lemsterland]]), de [[Beemster]]polder, 't [[Rietveld-Schröderhoes]] (gemeinte [[Utrech (stad)|Utrech]], zuug [[#Architectuur|oonder]] veur 'ne foto), de Grachtegordel vaan [[Amsterdam]] en 't Van Nellefebrik in [[Rotterdam]]. 't Eineg natuurmonumint op de lies is de [[Waddezie]].<ref>[http://whc.unesco.org/en/statesparties/nl Nederland bij d'n UNESCO]</ref><ref>[http://www.nu.nl/binnenland/3808411/van-nellefabriek-rotterdam-werelderfgoedlijst-unesco.html Nu.nl - Van Nellefabriek Rotterdam op werelderfgoedlijst Unesco]</ref>
Nederland erkint ouch zoegenaomde ''[[rieksmonuminte]]''. Daovaan gief 't 'rs in 't land intösse good 64.000.<ref>[http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php?cAction=search&cOffset=1&cLimit=25&oOrder=ASC&cSubmit=1&sProvincie=&sGemeente=&sStraat=&sHuisnummer=&sPostcode=&sOmschrijving=&sCompMonNr=&sCompMonName=&sStatus=&sHoofdcategorie=&sSubcategorie=&sFunctie= Alle rieksmonuminte in Nederland]</ref> De gemeinte Amsterdam heet mèt (anno 2011) 7512 rieksmonuminte
Neve inkel gebouwe beheujt de wèt ouch [[besjermde stads- en dörpsgeziechter|stads- en dörpsgeziechter]].<ref>[http://www.cultureelerfgoed.nl/monumenten/stads-en-dorpsgezichten Cultureel erfgoed - Stads- en dorpsgezichten]</ref>
Tekslien 537:
====Nao d'n oorlog====
[[Plaetje:Drees, W. - SFA002019221.jpg|thumb|Willem Drees.]]
Nao de bevrijing kaom de SDAP, nao 'n fusie en 'n programmaverandering gaw umgeduip in [[PvdA]], es groetste partij nao veure. [[Willem Drees]] woort premier vaan vief kabinètte (boevaan twie mèt 'nen aandere); door de toen nui samewèrking mèt de [[KVP]] (opvolger vaan de RKSP) sprik me vaan ''roems-roej kabinètte''. 't Sociaol-democratisch beleid vaan Drees beteikende 't begin vaan de [[verzörgingsstaot]]. In [[1948]] traoj de Willemien nao 50 jaor regering oet eige beweging aof; häör dochter [[Juliana vaan de Nederlen|Juliana]] naom häör plaots in. Intösse waor Nederlands-Indië al zoeget direk nao de capitulatie vaan de Japanners in opstand gekoume. Nederland accepteerde gein oonaofhenkelekheid en voch d'n opstand aon mèt oorloge die ''[[politioneel acties]]'' woorte geduip. Oetindelek mós Nederland in [[1949]] toch [[Indonesië]] es souverein staot erkinne. 't Koloniaol tiedperk waor gans veurbij wie in [[1954]] 't [[Statuut veur 't Keuninkriek vaan de Nederlen]] woort opgestèld. Economisch waor dit 'nen tied vaan veurziechteg herstèl, geveujd door de Amerikaanse [[Marshallhölp]]. Nederland, mèt naome [[Zieland]] en [[Zuid-Holland]], kraoge nao wel 'ne zwoere slaag te verdore in fibberwarie [[1953]], wie de lèste groete [[Watersnoedramp (1953)|watersnoed]] aon
In de late jaore zesteg begós Nederland, veural de Randstad, sterk te verlinkse. In Amsterdam kaome beweginge op wie [[Provo]] en de [[Kabouters]], radicaol linkse partije kraoge greujenden aonhaank en de PvdA woort mie oetgesproke. 't Bewind vaan 't [[kabinèt-Den Uyl]] ([[1973]]-[[1977]]) kin es veurbeeld dene. Ideologische reies brachte in [[1975]] Nederland detouw [[Suriname]] zien oonaofhenkelekheid touw te stoon. Tegeliek voolt me ziech es vreugere kolonisator (en slaovedrijver) verpliech royaol immigratieregelinge veur Surinamers in te stèlle. Ouch kaome vaanaof de jaore zesteg gasarbeiers oet 't mediterraon gebeed nao Nederland, vaan wee veural de Turke en Marokkaone zouwe blieve. Nederland veranderde in de jaore zeveteg in 'n [[multicultureel sameleving]].
|