Modernen Tied: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
PahlesBot (Euverlèk | biedrages)
K Robot: autematis teks vervange (-pönt +punt)
PahlesBot (Euverlèk | biedrages)
K Robot: autematis teks vervange (-veraander +verander)
Tekslien 10:
Dees oontouvering waor neet allein 'n direk rizzeltaot vaan de [[Opklaoreng]], de krimpende populariteit vaan [[relizjie]], ouch goof 't 'n direk aonval oppe Opklaoreng, naomelek de krimpende populariteit vaan [[rationalisme]] ('t geluif in objektieve woerheid). Dao mót wel bij weure gezach tot nui mythologische illemènte oet versjillende nui ideologieje en sociaal weitesjappe höbbe geperbeerd de levesvraoge die woorte gestèld door relizjie en rationalisme te vervaange mèt nui ideeje vaan wie geleve mót weure. 'n Vraog die allewijl dèks veurkump is of v'r nog ummertouw us bevinde in de Modernen Tied. 't Nog väöl aonwezege geluif in rationalisme in dees periood, lieket wijer weg es oets. 'n Populair theorie is tot 't [[nationalisme]] vaan de [[Ierste Wereldoorlog]], 't [[Nationaal-Socialisme]] vaan de [[Twiede Wereldoorlog]] en 't [[communisme]] vaan de [[Ierste Wereldoorlog]] de rationeel ideeje mèt de groond geliek heet gemaak: me kin neet gewoeneweg stèlle tot 't ein woerheid gief; de ideologie vaan versjillende lui in de [[19e iew|19e]] en [[20e iew]] is dao e veurbeeld vaan. Sommege lui stèlle daorum tot veer allewijl in de [[posmodernisme|Posmodernen Tied]] leve. Aandere lui zègke zjus tot veer nog ummertouw in de Modernen Tied leve, veural umtot de percessie die vaanaof de Franse Rivvelutie begoos oonophawwelek is doorgegaange en tot eus cultuur väöl direkter e rizzeltaot is vaan dizzen tied es v'r wèlle dinke. Es me oetgeit vaan 't posmodernisme, e geluif dat ummertouw mie populair weurt in Europa, is de Modernen Tied opgehawwe nao de Twiede Wereldoorlog en is de kern vaan de Modernen Tied de zoegenaomde ''Lange Negetienden Iew'', dee begos mèt de Franse Rivvelutie in de laten 18e iew en indegde mèt de oetbraak vaan de Ierste Wereldoorlog.
 
Wat me ouch “Modern” en “neet Modern” nump, klaor is tot 't in de Modernen Tied góng um 'n veraanderingverandering vaan Europa; vaan 'n traditionele maotsjappij nao 'n moderne maotsjappij. Drei faktore höbbe hei-aon mèt geholpe.
 
* 't Goof 'n ''polletieke transformatie'': [[Democratie|Democratische moeveminte]] vaanaof umtrint [[1770]]. De [[Amerikaanse Rivvelutie]] is de einveuring veur de democratisering in Europa, beginnentere mèt de [[Franse Rivvelutie]].
Tekslien 26:
* De ''socio-polletieke faktor''; de polletieke invlooj vaan greuiende ikkenomische, industriejele en weitesjappeleke meugelekheiie zörgde veur 'n groete greui vaan de [[Bourgeouisie]], dee in tegedeil bis de [[aristocratie]] riek waor geweure oet eige veerdegheije en neet vaanwege priveléges die 't al gove bij geboorte. Zie waore professioneel, intellectueel en industrieel en krege 'n greuiende interesse in polletieke betrokkeheid en polletieke invlooj. Ouch goof 't väöl lui bij de Bourgeouisie die ''Dissenters'' waore; lui die 'n relizjieus minderheid aonhinge. Zie vörmde 't idee vaan de ''civiele société'' en waore aktief en zelfbewös es börgers en begosse mie stöm te kriege in de publieke polletiek en hadde euver 't algemein (gans en al vergeleke mèt de aristocratie en de geistelekheid) 'n kritischere hawwing contra traditioneel dinke, authoriteite vaan 't [[Ancient Régime]], [[monarchie]]je, [[Adel]] en [[christendóm]].
 
Dees faktore verzwaakte 't Ancient Régime allein meh mie en zörgde oetindelek veur de polletieke ooncontentegheid in Europa en [[Noord-Amerika]] en zörgde oetindelek veur de Franse Rivvelutie en de Amerikaanse Rivvelutie, boevaan de ein rizzelteerde in chronologisch 'n constitutioneel monarchie, 'n rippebliek, 'n monarchie oonder [[Napoleon]] (evels dizze kier oonder 't möm vaan 't volk in plaots vaan de in 't Ancient Régime gebrukeleke Wil vaan God), en oetindelek weur 'n rippebliek. De aander rizzelteerde in de oppe [[democratie]] gebasseerde [[Vereinegde Staote vaan Amerika]]. Tot Fraankriek metein democratiseerde is dus 'n mythe. Wie zjus gezach betröffenterende 't nui régime vaan Napoleon, waor evels 'n groete veraanderingverandering in beij len (en gauw in gans Europa) tot vaanaof noe 't volk neet mie zaw tollerere tot 'ne leijer totalitair waor, 'n klein gróp representierde en gei geveul vaan 'n gooj relatie aongoof mèt de bevolking. Heer moos symbolisere tot heer door de wil vaan 't volk regierde, of dit noe democratisch waor of neet, dat waor wel de insteek in gans Europa vaanaof de Modernen Tied.
 
D'n Duutsen historicus [[Hans-Ulrich Wehler]] kraog in zie ''Modernisierung und Geschichte'' ([[Göttingen]], [[1975]]) bekèndegheid mèt 'n globale en klaore, evels gesömplificierde, tabel vaan modernisiering: de transformatie vaan 'n traditionele nao 'n moderne société.
Tekslien 91:
D'idee tot société subjek veur weitesjap kin zien is gans nui en woort pas in de 19e iew oontwikkeld oonder de, nog ummertouw te gebruke, benaoming: sociologie. Mer zelfs 't konsep vaan société is gaar neet zoe nui es väöl lui zawwe dinke. 't Konsep goof 't pas in de 17e iew en had polletiek origin.
 
In de traditionele wereld goof 't 'n klein, regierende éliet en 'n argarische gigantische miederheid, geïssoleerd in klein komunes. Nao de [[Middeliewe]] begoste de [[aristocratie|aristokrate]] ziech presentierde es degein die simulaire, culturele menere höbbe. Dit klein gröpke nömde ziechzelf de Société, de res veel dao neet oonder. Dit is volgens väöl historici 't begin vaan modern civilisatie. De staot greuide in zien monopolie vaan de force, sociaal en polletiek relaties tösse lui greuide heidoor, mer ouch 'n zekere fundering veur nog altied bestaonde Europese menere vaan gedraag en leve en de introductie vaan e zeker geveul veur sjeemde. Dees force kaom vaan de hoegere klasse (in de Renaissance nog veural aristocratie, vaanaof de Opklaoreng ouch ummertouw dèkser de Bourgiousie). En dees force zaw door de decennia heer laankzaom aon ouch 'ne ról gaon späöle in de greuiende middelklasse. Naomaote zoewel dees force es de middelklasse zelfs greuiende waore, begos dees force ouch invlooj oet te oefene op de liegereklasse. Door dees gigantische veraanderingverandering vaan de balance in société, dreigde d'r vraoge nao bove te koume die in de Middeliewe nog leke te zien beantwoord:
* ''Wie vörmdet geer 'n sociaol orde?'' – Me góng vaan de communité (dee traditioneel, lokaol, gefixd, collectief, oonvrijwèlleg, hierarchiek en persoenlek -zelf vis-á-vis- in netuur waor) nao de societé (die modern, vrijwèlleg, nationaal, veraanderendveranderend, oonaofhenkelek, élitair, altied-veraanderendveranderend en oonpersoenelek in natuur waor). Väöl lui begoste ziech aof te vraoge of 't wel meugelek waor in dees modern societé 'n stabiel sociaol orde te sjöppe.
* ''Wie vörmdet geer sociaol veraanderingeveranderinge?'' - Me begos ziech te beseffe tot veraanderingverandering neet (per se) de Wèl vaan God is. Boeveur oontstaon d'r daan toch transformeringe? Wat zien de rizzeltaote daovaan? En is dit gerilleteerd mèt 't perbleem vaan sociaol orde, en es jao, wie daan?
* ''Wie vörmdet geer sociaol inégaliteit?'' - In de traditioneel societé goof 't ouch inégaliteit, mer die waor gefix in euverziechteleke gróppe, posities en hierarchieje. De dinkers oet de Opklaoreng zègke daan ouch groetsdeils tot de mins veraanderdeveranderde vaan 'nen ''homo hierarchicus'' nao d'n ''homo aequalis''. Neettemin goof 't weer nui versjèlle, dèks väöl minder euverziechtelek, en in väöl steij zelfs extremer es in de traditioneel wereld, in de Modernen Tied. Wat is 't mechanisme hei achter? Waor dit te veurkoume? Is dit d'r oet te kriege? (Gief 't 'n solutie?)
 
Dinkers wie [[Alexis de Tocqueville]], [[Claude-Henri de Rouvroy|Saint-Simon]], [[Herbert Spencer]] en [[Auguste Comte]] perbeerde allemaol op 'n aander meneer dees vraoge te beantwoorde. Evels waore dees antwoorde emper weitesjappelek te neume in de allewijl diffenitie vaan 't woord. Sociologie goof 't nog neet in Europa. Hun theorieje waore 'n misjmasj vaan historie, ideologie, ikkenomie en polletieke weerdes. Sociologie es apaarte discipline woort pas geïntroduceerd door Weber en [[Émile Durkheim]]. Ideologie woort evels wel al gezeen es serieus weitesjap.
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Modernen_Tied"