Versie op 18 aug 2016 20:18 bewirk PahlesBot (Euverlèk \| biedrages) Bots 11.464 bewerkingen K Robot: autematis teks vervange (-bestoond +bestaond) ← Gank nao de veurige diff		Versie op 24 aug 2016 22:31 bewirk óngedaon make PahlesBot (Euverlèk \| biedrages) Bots 11.464 bewerkingen K Robot: autematis teks vervange (-veraander +verander) Gank nao de volgende diff →
Tekslien 8: De Griekse en Grieksetege sjrifte in Italië versjèlde vaan 't Grieks alfabet wat me allewijl op sjaol liert. Versjèllende archaïsche lètters zaote nog drin, en de lètters hadde vörm die in 't Grieks mojerland, zeker in 't later mechteg [[Athene]], oongebrukelek waore. Dit verklaort de versjèlle tösse väöl Griekse en Latiense lètters. 't Aajdlatiens alfabet versjèlde ouch nog in väöl opziechte vaan 't huieg. 't Had mer 21 lètters en woort neet altied vaan links nao rechs gesjreve, meh dèkser in [[boustrofedon]] (umstebeurt nao rechs en nao links). In de loup vaan de iewe ~~veraanderde~~veranderde 't Latiens alfabet laankzaamaon in de vörm dee veer kinne. Y en Z kaome es 22e en 23e lètter achteraon; ze woorte allein in Griekse lienwäörd te pas gebrach. In de middeliewe woort de [[spatie]] touwgeveug (de Romeine sjreve wäörd nog allemaol aonein of sjeide ze wienie nujeg mèt punte), zoewie versjèllende [[leesteike]]s, en mierder stijle cursief sjrif (zuug oonder) - de lètters in awwe stijl gónge ''[[romein (typografie)\|romein]]'' heite. Wijers kaom in de middeliewe de W bij 't alfabet, die de aw functie vaan de intösse vaan kwaliteit ~~veraanderde~~veranderde V euvernaom. In de [[renaissance]] woorte veurgood I en J zoewie U en V oetgesplits; heimèt waore de 26 lètters compleet. ==Gebruuk== Tekslien 25: \| <big>'''[[B\|B b]]'''</big> \|\| Griekse lètter [[bèta]] (Β β) \|\| /b/ \|\| /β/ <small>([[Spaons]])</small> \|\| \|- \| <big>'''[[C\|C c]]'''</big> \|\| Griekse lètter [[gamma]] (Γ γ) \|\| /k/ \|\| /t͡ʃ/ <small>([[Italiaons]], [[Roemeens]])</small>; /s/ <small>([[Frans]], [[Portugees]], Limbörgs, Nederlands, Ingels)</small>; /θ/ <small>(Spaons)</small>; /t͡s/ <small>([[Duits]], [[Aajdfrans]], [[Aajdspaons]], [[Aajdportugees]])</small>; <br>/t͡s/ <small>([[Slavische taole]], [[Esperanto]])</small>; /c/ <small>([[Maleis]])</small>; /kǀ/ <small>([[Xhosa (taol)\|Xhosa]], [[Zoeloe (taol)\|Zoeloe]])</small> \|\| Kump vaan 'ne specifiek Italische vörm vaan de gamma. Ouch is hei spraoke vaan ~~klaankveraandering~~klaankverandering: de gamma is in principe stumhöbbend, de c stumloes.<br>De versjèllende gepalataliseerde realisaties vaan de c trejje in de Romaanse taole allein op veur 'ne veurklinker (/e/, /i/); in de Slavische taole en 't Maleis weurt de lètter euveral veur 'ne palataole klaank gebruuk. \|- \| <big>'''[[D\|D d]]'''</big> \|\| Griekse lètter [[delta]] (Δ δ) \|\| /d/ \|\| /ð/ <small>(Spaons)</small> \|\| Aofwiekende vörm vaan de delta gebruuk in Italië. Tekslien 88: ===Diacritische teikes=== Versjèllende taole höbbe klaanke die neet mèt de 26 lètters vaan 't Latiens sjrif euvereinkoume en kinne daorum neet mèt 't basaol alfabet touw. Ein meneer um dit op te losse is 't gebruuk vaan diacriete: teikes op, door of oonder de lètter die de oetspraok ~~veraandere~~verandere. Door 't groet aontal oetereinloupende taole wat 't gebruuk kint 't Latien sjrif talloes diacriete. Inkele vaan de gewoenste zien: 't [[Accent aigu]] ('''á''', '''é''', '''í''' etc.), aofgeleid vaan de [[Woordaccent (Grieks)\|Grieksen ''oxeia'' of ''acutus'']], woort veur 't iers touwgepas in 't [[Middelfrans]] veur de klaank /e/. In aander taole gief 't dèks de klemtoen aon, veural op plaotse boe me dat volgens de taolregele neet verwach ([[Spaons]]) of b oe e woord 'nen oongewoene naodrök krijg ([[Nederlands]]). In 't [[Limbörgs]] kump 't veur bij de <[[ó]]>, die de korte klaank /o/ weergief (tegeneuver de <o>, die veur de /ɔ/ steit). Ouch kin 't stoon veur 'n verlenging vaan de klinker mèt dezelfde weerde ([[Tsjechisch]], [[Slowaaks]]). In bepaolde Oos-Europese taole kin 't teike ouch op consonante stoon; bedoeld weurt daan 'ne gepalataliseerde vörm. ('''ń''', '''ŕ'''). In weer aander taole kin 't, zjus wie de volgende twie, 'nen [[toentaol\|toen]] aongeve. Tekslien 94: 't [[Accent grave]] ('''è''') is 'n umgekierd accent aigu; 't geit trök op de Griekse ''bareia'' of ''gravis''. In 't Frans woort en weurt dit gebruuk veur de klaank /ε/, entans op plaotse boe dit neet zoe al oet de contex bliek. De Limbörgse <[[è]]> steit veur 'ne klaank dee de kant opgeit vaan /e/, in tegestèlling tot de <e>, die opener is en mie nao /æ/ neig. In 't [[Italiaons]] weurt 't accent grave gebruuk veur de klemtoen op de lèste lèttergreep aon te geve. 't [[Accent circonflexe]] ('''â''', '''î''', '''ê''' etc.) is aofgeleid vaan de Griekse ''perispomenè'' of ''circumflexum''. In 't Middelfrans gaof dit 'n verlenging vaan de klinker aon, miestentieds oontstande door 't ewegvalle vaan 'n -''s''- in 't [[Aajdfrans]]. Allewijl is vaan die verlenging niks mie te hure. Allein bij de e heet de circonflexe nog invlood op de oetspraok (''ê'' klink zjus wie ''è''). Sommege aander taole gebruke 't teike wel veur verlenging, of veur ~~veraandering~~verandering vaan klankkwaliteit: zoe stoon ''â'' en ''î'' in 't [[Roemeens]] veur 'ne [[sjwa]]-echtege middeklinker. In verawwerd Limbörgs steit <ô> veur dezelfde klaank die me noe mèt <ó> sjrijf, in poëtisch Nederlands gief 't teike 'n oongewoen sametrèkking aon (wie ''beneên'' veur ''beneden''). In 't [[Esperanto]] kump de circonflexe op consonante te stoon um verwante, meh dudelek gesjeie foneme aon te geve: ''ĉ'', ''ĝ'', ''ĥ'', ''ĵ'', ''ŝ''. Dees taol steit dao gooddeils allein in. De [[tilde]] ('''ã''', '''ñ''') stoont in middeliewse handsjrifte veur de lètter n. In taole die digrafe mèt 'n n gebruukde is dit teike gebleve. 't Spaons gief mèt <ñ> de klaank /ɲ/ aon, dewijl 't [[Portugees]] de tilde veur neusklaanke gebruuk. Tekslien 100: De [[rink (teike)\|rink]] ('''å''', '''ů''') weurt in twie versjèllende situaties gebruuk. In de [[Noord-Germaanse taole\|Scandinavische taole]] steit 't teike <å> op de plaots vaan de vreuger lang ''aa'', die in de loup vaan de iewe doonker gekleurd is en noe 'n /ɔː/ of zelfs /oː/ aongief. De <ů> kump in 't Tsjechisch veur en steit dao veur 'n lang <uː>. D'n [[umlaut (teike)\|umlaut]] ('''ä''', '''ö''', '''ü''') heet ziene oersprunk in 't [[Duits]] en gief dao 'ne veurklinker aon dee oontstande is door miestal regelmaotege ~~veraandering~~verandering vaan de corresponderenden achterklinker (''ä'' kump dus veurt oet ''a'' etc.). Wienie aon regele geboonde neump me dit versjijnsel ouch ''[[umlaut (taolversjijnsel)]]''. D'n umlaut kump ouch in 't Limbörgs dèks veur, en wel in de [[ö]] en d'n digraaf ''[[äö]]''. Wijers gebruke oonder mie 't [[Zweeds]], 't [[Hongaars]] en 't [[Turks]] ze. 't '''[[Trema]]''' is qua vörm identiek aon d'n umlaut meh heet 'n aander functie: 't verhindert de vörming vaan digrafe (''ië'' is daorum get aanders es ''ie''). Ouch dit teike weurt in 't Limbörgs gebruuk. D'n dobbelen aigu ('''ő''') weurt veural in 't Hongaars gebruuk, um door middel vaan <ő> 'n verlenging vaan de ''ö'' te bewèrkstèllege. 't Is dus feitelek 'n combinatie vaan 't accent aigu en d'n umlaut. Tekslien 119: ===Ligature=== [[ligatuur\|Ligature]] zien in gedrökden teks zier gebrukelek. Sommege lètters weure evels zoe ing en zoe ~~oonveraanderlek~~oonveranderlek aoneingesjreve, tot ze oonderhaand ein lètter zien goon vörme, zeker wienie 't um digrafe geit (twie lètters veur eine klaank). {\| class=wikitable ! Lètter !! <small>Oersprunkeleke<br>weerde</small> !! Aander weerdes !! Opmerkinge \|- \| '''[[Æ æ]]''' \|\| /ai/ \|\| /ɛː/ \|\| In 't Latien vaanajds 'nen twieklaank, meh laankzaamaon ~~veraanderd~~veranderd in 'ne nuie klinker. Dit perces waor tege 't ind vaan de keizertied compleet. De ~~veraanderde~~veranderde oetspraok holp de al bestaonde ligatuur euverleve en in versjèllende aander taole terechkoume. \|- \| '''[[Œ œ]]''' \|\| /oi/ \|\| /ø ~ œ/ \|\| Veur dees ligatuur gelt oongeveer 'tzelfde wie veur de bovestoonde, al kaom ze minder dèks veur.

Latiens sjrif: Versjèl tösje versies