Ich-laut en ach-laut: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
v'r smiete die gewuuen samen ónger ein pagina |
gestaole van https://en.wikipedia.org/wiki/Standard_German_phonology#Ich-Laut_and_ach-Laut |
||
Tekslien 5:
== Duutsj ==
Op 't [[Duutsj]] is d'n ''ich-laut'' 'ne [[stumloeaze palatale fricatief]] {{IPA|ç}}, wie in 't waord ''ich'' {{IPA|ʔɪç}}, ennen ''ach-laut'' is 'ne [[stumloeaze velaire fricatief]] {{IPA|x}}, zowie in 't tössewirpsel ''ach'' {{IPA|ax}}. 't Duutsj waord ''Laut'' {{IPA|laʊ̯t}} kan me in 't Limbörgs euverzètte nao "klank, geluid". In 't Duutsj kómme dees twieë klenk allofoon veur in 'n complementair verspriejing. d'n Allofoon {{IPA|x}} kump veur nao /a a:/ en achterklinkers (wie in ''Buch'' {{IPA|bu:x}} "book"), dewiel d'n allofoon {{IPA|ç}} veurkump nao veurklinkers (wie in ''mich'' {{IPA|mɪç}}) en mitklinkers (wie in ''Furcht'' {{IPA|fʊʁçt}} "vreis" en ''manchmal'' ['mançma:l] "sómtieds"). Dees complementair verspriejing is uters regelmaesig: wen de <nowiki><r></nowiki> bie ''Furcht'' wuuertj oetgespraoken es 'ne mitklinkers, den is ''ch'' ouch {{IPA|ç}}; meh wen ze wuuertj gevocaliseerdj toet {{IPA|ɐ}}, den wuuertj de ''ch'' 'n {{IPA|x}}, dus {{IPA|fʊɐ̯xt}}.
Bie lieënwäörd kan d'n exakte oetspraok vanne <nowiki><ch></nowiki> variëre wen 't zich de beginposiesje van beklemtoeandje littergrepe betröf: in naordelike variëteite van 't Standerdduutsj wuuertj 't {{IPA|ç}}, de wiel me in zujelike variëteite {{IPA|k}} gebroek en in wèstelike variëteite {{IPA|ʃ}}. Zoea kan 't waord ''China'' dus waeren oetgespraoken es {{IPA|'çi:na}}, {{IPA|'ki:na}} of {{IPA|'ʃi:na}}.
d'n Oetgank veuren [[diminutief]] ''-chen'' wuuertj ummer mit 'nen ich-laut oetgespraoke, dus es {{IPA|-çən}}. Doorgaons zörg dezen oetgank veur 'nen [[umlaut]] (vergeliek ''Hund'' {{IPA|hʊnt}} "hóndj" mit ''Hündchen'' {{IPA|'hʏntçn̩}} "huundje"), dus theoretisch gezeen kump d'r dus hie allein nao veurklinkers veur. 't Is aevel zoea det in inkel betrèkkelik recènte wäörd geinen umlaut mieë verkump (wie in 't waord ''Frauchen'' {{IPA|fʀaʊ̯çən}} "vruiwke"), zodet d'n achterklinker hie drek wuuertj gevolg door 'n {{IPA|ç}}, dewiel me den normaal 'n {{IPA|x}} zów verwachte, wie in ''rauchen'' {{IPA|'ʀaʊ̯xən}} "rouke".
Boete d'n ich-laut ennen ach-laut kump in sómmige Duutsje variëteiten ouch nag 'nen derdje variantj veur. Hiebie wuuertj d'n ach-laut gesplits in twieë allofone: de {{IPA|x}} enne {{IPA|χ}}. d'n Ieëste vanne twieë kump veur nao /u: o:/ (wie in ''Buch'' {{IPA|bu:x}}) enne litste nao /a a:/ (wie in ''Bach'' {{IPA|baχ}} "baek"); nao /ʊ ɔ aʊ̯/ kónne zowaal {{IPA|x}} es {{IPA|χ}} veurkómme, al is {{IPA|χ}} gebroekeliker.
Sómmige zujelike Duutsje variëteite make gein óngersjied tössen ich-laut en ach-laut. Bie dees dialekte gebroek me allein {{IPA|x}} of {{IPA|χ}}.
== Sjots en Aadingels ==
| |||