China: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Historie: t/m de Ming-dynastie.
→‎Historie: Qing-dynastie.
Tekslien 289:
 
===Song-dynastie en nuien tied vaan verdeildheid===
Mèt de val vaan de Tang begint d'n tied vaan de [[Vief dynastieë en tien rieke]]. De naom zeet genoog: 'e groet deil vaan d'n tienden iew waor China weer gans verdeild. Nao 't midde vaan d'n iew kaom dao veraanderind in: in [[960]] woort de [[Song-dynastie]] opgeriech, mèt häör residentie in Bianjing ('t huieg [[Kaifeng]]). In 't noorde löp de Song-tied tot [[1127]], wienie de nui [[Jin-dynastie (twelfden iew)|Jin-dynastie]] aon de mach kump. De Zuieleke Song, mèt es hoofstad Lin'an ([[Hangzhou]]), blijf bestoon tot 1279. Oonder de Song woort 't [[Chinees amtenere-examen]] ingeveurd, boeboemèt luiaonkoumende die aon de keizeleken hoof wouwe wèrke[[mandarijn]]e woorte getes up hun kinnes vaan de klassieke. Dit hingk same mèt 'nen algemeinen trend in de Song-tied: de beteikenis vaan 't boeddhisme en 't taoïsme naome aof en 't confucianisme woort gepropageerd es de basis vaan de Chinees sameleving. Wijers bleujde de landsjapssjèldering in dezen tied en kaom de productie vaan porselein op punt te stoon. De oetvinding vaan [[polfer]] maakde tot de constante dreiging vaan de Jin en de Mongole mèt revolutionair nui waopes kós weuren aofgeweerd. Oetindelek kaome de Jurchen ([[Mantsjoes]]), vazalle vaan de keizer, in opstand um de geneumde Jin-dynastie aon de mach te helpe. De Song heel stand bezuie de [[Huai]].
 
===Yuan-dynastie===
Tekslien 299:
'n Nui economische impuls kaom mèt de Europese oontdèkkingsreize. De Europeaone, veural de [[Portugal|Portugeze]], later ouch [[Spaanje|Spanjole]], [[Ingeland|Ingelse]] en [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Hollenders]], hadde väöl euver veur Chinees porselein, en betaolde mèt zèlver. D'n instruim vaan zèlver in 't land maakde tot de Ming aof kóste vaan 't pepiergeld en zoe de iewege inflatie kóste stoppe. D'n inveur vaan [[maïs]] en [[eereppel]] oet de Nuie Wereld brach verliechting in de situatie vaan mieljoene oonderveujde lui.
 
In de zeventienden iew stortde de dynastie toch weer oonder häör eige probleme inein. 'ne Militair, [[Li Zicheng]], greep in [[1644]] de mach, meh e jaor later kaome de Mantsjoes oonder [[Hong Taiji]] 't land binne en stiechde de [[Qing-dynastie]]. Heer kraog de mach neet zoemer in han: op väöl plaotse in 't land boje soldaote trouw aon de Ming hel verzèt. 't Oontbreke vaan eine leider maakde evels tot in [[1662]] ouch de Qing gans 't land inZuieleke hanMing kraogveel.
 
===Qing-dynastie===
De vereuvering vaan de lèste verzètsheerde doort tot [[1683]]. De militair organisatie vaan de Mantsjoes waor superieur, en in combinatie mèt de Chinese techniek maakde dit 'e leger bezunder sterk. De nui keizers dwoonge de manneleke Chineze hun haor te drage wie de Mantsjoes, mèt de veurkop kaalgesjore en de res in 'ne vlech, meh lete de res vaan de Chinese sameleving gooddeils op zie beluip. In d'n iew dee volgde bereikde 't Chinees keizerriek 'nen umvaank dee 't noets mie zouw hole (en ouch noets gehaold had, tenzij me 't Mongools wereldriek vaan de Yuan-dynastie mètrekent): [[Tibet]], [[Mongolië]] en deile vaan [[Siberië]] woorte oonderworpe. Oonder keizer [[Qianlong]] haolde 't land zie militair en territoriaol huugdepunt.
 
Tegen 't ind vaan Qianlong zien regering kaom toch de klad drin. De belastinginkomste waore te lieg um de financië op te hawwe, en [[corruptie]] naom touw. De zwakheid vaan 't systeem kaom pienelek aon 't leech in de negetienden iew. De Britte waore goon handele in [[opium]], boe de Chineze massaol aon verslaag raakde. Wie de Chinees regering besloot d'n handel in opium te verbeie, verklaorde de Britte hun d'n oorlog. E rillatief klei Brits leger won d'n oorlog mèt groete euvermach en dwong de Britte tot vrijhandel en 't aofstoon vaan Hong Kong. Wat volgde waore tientalle jaore vaan militair ingriepe door versjèllende Europese machte, die allemaol in [[oongeliek verdraag|oongelieke verdrage]] touwgaank tot de Chinese merret, väölal in opium, en stökker extraterritoriaol handelsgebeed ([[Internationaol Concessies]]) aofdwonge. Ouch [[Rusland]] meujde ziech demèt en wis zoe [[Boete-Mantsjoerije]] te pakke. De machteloesheid vaan de Qing leide in 1850 tot de [[Taipingopstand]] oonder [[Hong Xiuquan]], dee geïnspireerd door 't christendom de val vaan 't regime perbeerde te bewèrke. Oetindelek woort d'n opstand in [[1864]] gesmaord, mèt hölp vaan de Europese groetmachte.
 
De inheimse Han-elite bleef de Qing steune; mier es oets zelfs, umtot ze häör confuciaanse ideaole bedreig zaog. In de [[Tonzhirestauratie]] greep 't land reactionair trök op de traditioneel weerde, in de stèllege euvertuiging tot 't mèt China good zouw koume es 't zien wortele trouw bleef. Poginge veur 't leger te modernisere lökde mer haaf. De misère waor compleet wie [[Japan]], wat nao [[Meijirestauratie|'n geslaagde modernisatie]] e capabel leger op de bein had, in [[1894]] d'n oorlog aon China verklaorde en Korea en [[Taiwan]] oet hunnen invloodssfeer aofpakde. Noe begós de roop um hervörminge helder te klinke. In [[1898]] kundegde de joonge keizer [[Guangxu]] diverse hervörminge aof, boe-oonder aofsjaffing vaan 't amtenerestèlsel en oonderwies in exakte wetensjappe, meh zien tant, de nog ummer mechtege keizerin-wedevrouw [[Cixi]], herreep de hervörminge.
 
De greujende presintie vaan vreemdelinge wèkde anti-boetelandse sentiminte op, die in [[1899]] tot de [[Bokseroorlog|Bokseropstand]] leide. Lynchpartije waore geriech tege boetelandse handelere, meh ouch tege Chinees christene. De keizerin-wedevrouw besloot de boksers te steune en haolde zoe weer 'nen oorlog mèt 't weste en Japan op ziech. Nao twie bleujetege jaore woorte de Boksers en de keizerleke legers verslage, en woort de regering tot astronomische herstèlbetaolinge verpliech. Pas noe waore Cixi en häör mètstanders tot echte hervörminge bereid. In [[1905]] woort indelek 't gedateerd amtenere-exame aofgesjaf. Datzelfde jaor pakde Japan [[Mantsjoerije]] vaan China aof. Nao d'n doed vaan zoewel de keizer es de keizerin-wedevrouw in [[1908]] waor de Qing al zien legitimiteit verlore. Nationalistische sentiminte kraoge d'n euverhand en euveral in 't land pakde lokaol [[kriegshier]]e de mach. Ind [[1911]] woort de keizer, e keend nog, tot aoftrejje gedwoonge en indegde nao mier es 2000 jaor 't Chinees keizerriek.
 
===Rippubliek China===
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/China"