China: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Historie: Sui- en Tangdynastie.
→‎Historie: t/m de Ming-dynastie.
Tekslien 288:
Vaanaof [[618]] waor de [[Tang-dynastie]] aon de mach. Die waor väöl bestendeger es de Sui, en zeker in de beginiewe vaan de Tang bleujde China op. De centraol regering, gevesteg in [[Xi'an|Chang'an]], controleerde de Zijroute en pakde väöl gebeed op de Turke (Oeigoere). Diverse [[vazalstaot]]e waore aon de Tang sjatpliechteg, en door [[conscriptie]] oonder de ummer touwnummende bevolking kós me euver 'n enorm leger besjikke. Chineese sjèlderkuns kaome tot 'ne noets gekinde bleuj, en de poëzie hoort tot de bèste sinds de klassieke. 'n Bezunderheid is ouch de regering vaan keizerin [[Wu Zetian]] ([[690]]-[[715]]), 't insegs vrouwelek staotshoof wat China oets heet gehad. 't Chinees boeddhisme, al sterk opgekoume in de veurgoonde iewe, vertakde ziech oonder de Tang in typisch Chinese sjaole. In 'n tienden iew verzwaakde de regering en kaom 't tot tal vaan opsten oonder de bevolking, oonder mie tege boetelandse handelere. In [[907]] veel de dynastie definitief.
 
===NuienSong-dynastie en nuien tied vaan verdeildheid===
Mèt de val vaan de Tang begint d'n tied vaan de [[Vief dynastieë en tien rieke]]. De naom zeet genoog: 'e groet deil vaan d'n tienden iew waor China weer gans verdeild. Nao 't midde vaan d'n iew kaom dao veraanderind in: in [[960]] woort de [[Song-dynastie]] opgeriech, mèt häör residentie in Bianjing ('t huieg [[Kaifeng]]). In 't noorde löp de Song-tied tot [[1127]], wienie de nui [[Jin-dynastie (twelfden iew)|Jin-dynastie]] aon de mach kump. De Zuieleke Song, mèt es hoofstad Lin'an ([[Hangzhou]]), blijf bestoon tot 1279. Oonder de Song woort 't [[Chinees amtenere-examen]] ingeveurd, boe lui die aon de keizeleken hoof wouwe wèrke woorte getes up hun kinnes vaan de klassieke. Dit hingk same mèt 'nen algemeinen trend in de Song-tied: de beteikenis vaan 't boeddhisme en 't taoïsme naome aof en 't confucianisme woort gepropageerd es de basis vaan de Chinees sameleving. Wijers bleujde de landsjapssjèldering in dezen tied en kaom de productie vaan porselein op punt te stoon. De oetvinding vaan [[polfer]] maakde tot de constante dreiging vaan de Jin en de Mongole mèt revolutionair nui waopes kós weuren aofgeweerd. Oetindelek kaome de Jurchen ([[Mantsjoes]]), vazalle vaan de keizer, in opstand um de geneumde Jin-dynastie aon de mach te helpe. De Song heel stand bezuie de [[Huai]].
 
===Yuan-dynastie===
Oetindelek waoren 't neet de Jurchen meh de [[Mongole]] die gans China zouwe pakke, en wel oonder [[Kublai Khan]]. De leier vaan de Mongole waor sinds 1260 aon de mach en had al diverse deile vaan Noord-China gepak wie heer ziech in [[1271]] ouch tot keizer leet kroene en 'n dynastie stiechde, de [[Yuan-dynastie]]. Umtot dit volk al veur de oonderwerping vaan China e wereldriek bijein vereuverd, tot in Oos-Europa touw. De Yuan-keizer waor tegeliek ouch groetkhan en (in eder geval in naom) opperste leismaan vaan gans 't riek. De residentie vaan de keizer en khan woort [[Khanbaliq]], 't huieg Peking, umtot dit noordelek laog, kortbij 't Mongools stamgebeed. Heimèt woort Peking dus veur 't iers hoofstad vaan China. De beginjaore vaan de Yuan-dynastie kóste veurspood: de Zijroute waor veileg, want gans en ferm gecontroleerd door de Mongole, en de Chinese cultuur woort mèt rös gelaote. 't Waor oonder de Yuan tot [[Marco Polo]] zie werk euver China sjreef. De cultureel en technische trends vaan de Song-dynastie gónge wijer. De lèste jaore góng 't evels minder: 't wereldriek veel oonder twiedrach oeterein, 't land zöchde oonder [[hyperinflatie]] (door 't väölvöldeg brijdrökke vaan pepiergeld) en ruiversbendes, die door de verzwaakde Yuan-legers neet mie woorte gestop.
 
===Ming-dynastie===
In [[1368]] kaom daan mèt de [[Ming-dynastie]] weer 'n femilie vaan inheimse Han-Chineze aon de mach. De ierste taak vaan keizer [[Hongwu]], de stiechter vaan de dynastie, waor um de hoongersnoed in 't land aon te pakke. Dat góng nog neet zoe gemekelek en genoog ete veur de mieljoenebveolking zouw nog iewelaank e probleem blieve. De dynastie heel twie hoofstei aon, [[Nanking]], boe ze vaandan kaom, en Peking, wat oonder de Yuan al tot bleuj waor gekoume. Dit verklaort de naome vaan bei stei, die lètterlek "zuieleke hoofstad" resp. "noordeleke hoofstad" beteikene. Ouch lete de Ming in Peking de Verboje Stad bouwe. Um de Mongole definitief boete de deur te hawwe, versterkde me de Chinees Moer (die al bestoont, meh veural es eerde wal) tot wie me ze noe kint. De vloot woort daorentege genegligeerd, umtot me vaan op zie minder te vreze meinde te höbbe.
 
'n Nui economische impuls kaom mèt de Europese oontdèkkingsreize. De Europeaone, veural de [[Portugal|Portugeze]], later ouch [[Spaanje|Spanjole]], [[Ingeland|Ingelse]] en [[Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen|Hollenders]], hadde väöl euver veur Chinees porselein, en betaolde mèt zèlver. D'n instruim vaan zèlver in 't land maakde tot de Ming aof kóste vaan 't pepiergeld en zoe de iewege inflatie kóste stoppe. D'n inveur vaan [[maïs]] en [[eereppel]] oet de Nuie Wereld brach verliechting in de situatie vaan mieljoene oonderveujde lui.
 
In de zeventienden iew stortde de dynastie toch weer oonder häör eige probleme inein. 'ne Militair, [[Li Zicheng]], greep in [[1644]] de mach, meh e jaor later kaome de Mantsjoes oonder [[Hong Taiji]] 't land binne en stiechde de [[Qing-dynastie]]. Heer kraog de mach neet zoemer in han: op väöl plaotse in 't land boje soldaote trouw aon de Ming hel verzèt. 't Oontbreke vaan eine leider maakde evels tot in [[1662]] de Qing gans 't land in han kraog.
 
===Qing-dynastie===
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/China"