Sjelde: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
Stephan 0796 (Euverlèk | biedrages)
Geen bewerkingssamenvatting
Tekslien 1:
{{Dialek|Heëlesj}}
[[Plaetje:Schelde Relief (de).png|thumb|E'n kieërtsjeKaat va d'r Sjelde mit de wiechtigstewichtigste sjteëj en haves. ]]
D'rDe '''Sjelde''' ([[Franzuësisj]]: ''Escaut'') is 'nen reveer deë óntsjprinkuntsjprink i deg'n Franzuësisje gemingde [[Gouy (gemeinte)|Gouy]] ini deg'n Noard-Franzuësisje regio [[Picardië]]. D'rDe reveer sjtruimt dan wieër via de [[Belsj|Belsje]] provincies [[Henegouwe]], durch de sjtad [[Gent]] iin [[Oos-Vlaondere|Oeës-VloandereVlaandere]] en langsneëve [[Antwerpe (provincie)|Antwerpe]] en höarhöare [[Antwerpe|gelieknamige sjtad]]. Bei Gent begintbegós 't estuarium mit d'rde [[Noordzie|Noardzieë]] (oeë d'rde Sjelde i terech kumtkunt), dat iin 't Belsj de [[Ziesjelde|Zieësjelde]] weëd geneumpgenumt en va'naafvanaaf de grénsjgrensj mit de Nederlankse provincie [[Zieland|Zieëlank]] vuurbeibegós Antwerpe begint d'rde [[Westersjelde]].
 
==Gesjichde==
===Geomorfologische gesjichde===
[[Plaetje:Schelde Liefkenshoek.JPG|thumb|D'r Sjelde bei de Antwerpse haves.]]
[[Plaetje:Schelde Liefkenshoek.JPG|thumb|De Sjelde bei Fort Liefkenshoek, mit links de kuëltoeres van kerncentrale Doel en rechs de ''North Sea Container Terminal'']]
D'rDe reveer d'rde Sjelde woeëd i de [[ierste iew|ieësjte ieëw]] noa Christus iin e'ne RomienseRomeinse tèksteks vernumt ónger ded'r noamnaam ''Scaldis''. 'n Anger aadedingaaduding is ''Scala''. 't Woar lang aangenoameaagenoame dat d'rde Sjelde 30.000 joare geleëegeleje i noardelige richting leep, oeë heizie vermeudelig bei d'rde [[Doggersbank|Doggesjbank]] ini d'r d'nde tiedstoendertieëd vöal lieëger geleëge Noardzieë sjtruimdesjtrumde. Waat aanimmeliger is,Aanimmeliger is dat d'rde Sjelde mit d'r [[Rien]], de [[MoasMaas]] en d'rde [[Theems]] oet Brittannië ing bunkelingaat va bundeling vörmdevurmde, en i zudelige richting iin [['t Kanaal]] sjtruimdesjtrumde. 't HütseNoe daagsrilletief sjmalle deel va d'rde Noardzieë tusje Groeët-Brittannië en Nederlank woar toen ing breë vallei. I g'ne tiedpèrktieëdperk va de [[Weichselien]] i de't sjpieër [[Pleistoceen]] (116 bies 11,7 [[Kiloannum (tied)|Ka]]) woeëd d'r luëploeëp va g'nede Sjelde verlagkverlag noai noardoeëstelige richting durch ópsjtuwenkopsjtoewend iesieës, dat [[zandj|zaankzand]]- en [[leem]]heuvels i 't Vloandere va hütsein daagsVlaandere veruëzaakdeaafzatte. Doa vuur lópsjtrumde de Sjelde via [[Ziebrugge|ZieëbröggeZieëbrugge]] noai zieë, dös westeligi westelige richting. Dit procèsproces duëdedoeërde biesbis 8.000 joare geleëetruuk. Óch ziejrevere begónne zinghöare luëploeëp 't verlagkeverlage durch de zaankheuvelszandheuvels.
[[Plaetje:Dendermonde schelde 3.jpg|thumb|D'r Sjelde bei [[Dendermonde]].]]
[[Plaetje:ScheldeDendermonde Liefkenshoekschelde 3.JPGjpg|thumb|D'rDe Sjelde bei de Antwerpse haves[[Dendermonde]].]]
De 'ricentererecentere' zieësjpieëgelsjtiegingzieësjpeegelsjtieëging va ungeveër 5.000 joare geleëetruuk zurgtezurgde doa vuur dat de luëploeëp vanva d'rde Theems, d'r Rien, Moasde Maas en dös óch d'rde Sjelde zint verkót. De Sjelde sjtruimdesjtrumde va'naaf d'n tiedtoen bei 't hütse daagse [[Vlissinge]] (as Westersjelde) en noardeliger bei [[Schouwen-Duiveland|Sjouwe]] (as [[Oostersjelde|Oeëstersjelde]]) i zieë. D'r zieësjpieëgelzieësjpeegel bluufblieëf sjtieëge en drónkdrong zelfs tót kót aa d'r rank mit 't hoeëger geleëge BroabantBrabant (dös wied in d'r luëp[[Brabantse va d'r SjeldeWal]]) bei [[Bergen op Zoom]]. Heidurch óntsjtóngeuntsjtónge de estuaria d'rde Oeëster- en Westersjelde, die aamirkelig breëerbrejer zint as de gewuënegewoeëne Sjelde, wieër iin 't Belsj.
 
===Gesjichde i keltureel ópzich===
De Sjelde woar al i de [[Romeine|RomienseRomeinsen tiedtieëd]] al bekank en gebroek as hankelsroute tusje Gallië (Frankriek) en de kössjtreker die bewuëndbewoeënd woarewoeëde durch [[Ingveone|Ingevone]], óch waal: ''Noardzieëgermane''. WiechtigWichtig woar d'r tempel, gewieëd aa de RomienseRomeinse godin Nehalennia ópop 't eilank [[WalcherenWalchere]], aa de monding i d'rde Noardzieë. Óch kunt me per sjip ''Brittannia'' beriekeberieëke. DeVólges de uëverlieveringe noa passeerdegesjieëdde dit va'naafvanaaf de vaargeul d'r Roompot, dat e'n verbasjtering mót zing va ''Portus Romanus'', litterlig: RomienseRomeinse have.
 
Va'naafVanaaf 260 noa Christus koamekame de invalleivalle va de Germaansje sjtamsjtamme de [[Franke]], deëdie zuudoeëstelig va'noetvanoet 't hütse PruusDütsjlank aa koamekame zèttezette. ZeZie woare ópop g'nede Sjelde beruch um dön pirateriepiraterieje teënge RomienseRomeinse sjippersjippesj. Neet lang d'r noa vastigdenvestigde zeëzie zich iin 't Sjeldegebeed. Wieër gebroekde de [[vikinge]] i de [[negende iew|neëgende ieëw]] de [[Vikinge]] de Sjelde as insjteekrouteinsjteëkroute. ZeZie woarewoeëde gevreës, meh 't gófgaf óch handel mit de lokale Franke en Ingevoonse sjtamme aa d'rde köskus. Noa de val en de ópdelingeopdelinge vavan 't [[Karolinge|KarolingsjeKarolingse Riek]] va de Franke, woeëd in 843 en 872 't lank ópgedeeldopgedeeld iin innee Wes-FrankisjeFrankische Riek (sjpieër sjtóng dit bekank as Frankriek) en innee Oeës-FrankisjeFrankische Riek ('t DuutsjeDütsje Riek). 't Oeëstelige DuutsjeDütsje riek woar 't [[Heilig Roeams Riek|Hillig Roeëmse Riek]] en de grénsjgrensj tusje de twieë rieke blieëf bis 1528 zoeë besjtoabesjtange. D'rDe Sjelde woar noe sjteets wiechtigerwichtiger aa 't weëde, en mitnaam de VloamsjeVlaamsje sjteëj en Antwerpe profetieëdeprofetieërde va ded'r handel. Sjpieër ginkegónge óch de Zieëwse sjteëj zich ikkenomisjikkenomisch óntwikkeleuntwikkele. De [[Val van Antwerpe|Val va Antwerpe]] i d'r [[Tachtigjaorige Krieg|TachentigjoarigeTachentigjöarige KrieëgKreeg]] in 1585 woar sjlechsjleët vuur de ikkenomisjeikkenomisch óntwikkelinguntwikkeling rónk d'rde Sjelde, zeëker toen de Sjelde woeëd aafgesjlóteaafgesjloate durch de [[watergeuze]], milities die zich verzatteverzette teënge de Sjpaanse tróppe óngerunger de [[Hertog van Alva|Hertog va Alva]], aagesjtuëdaagesjtoeërd durch [[Fillips II]].
De Sjelde woar al i de [[Romeine|Romiense tied]] al bekank en gebroek as hankelsroute tusje Gallië (Frankriek) en de kössjtreker die bewuënd woare durch [[Ingveone|Ingevone]]. Wiechtig woar d'r tempel gewieëd aa de Romiense godin Nehalennia óp 't eilank [[Walcheren]] aa de monding i d'r Noardzieë. Óch kunt me per sjip ''Brittannia'' berieke. De uëverlieveringe noa passeerde dit va'naaf de vaargeul d'r Roompot, dat e verbasjtering mót zing va ''Portus Romanus'', litterlig: Romiense have.
 
Óch i d'r [[Twiede Wereldoorlog|Twieëde Weltkreeg]] woar de Sjelde va sjtrategisch belang, en gaf 't heftige gevechte um 't eilank Walchere en de sjtad Antwerpe. Antwerpe woar va ikkenomisch belang vaweënge de haves en Zieëlank mieë sjtrategisch. Dewiel Antwerpe al bevrieëd woar, woar Zieëlank nag i Dütsje heng. Um 'n zeëkere durchvaart te realisere vuur geallieerde sjeper, mós 't ganse estuarium woeëde igenoame. Aavalle gaf 't va drei ziej, meh de zjwieërste aavalle woeëde georganiseerd vanoet Antwerpe, oeë oet getrach woeëd Zieëlank binne te trekke.
Va'naaf 260 noa Christus koame de invalle va de Germaansje sjtam de [[Franke]], deë zuudoeëstelig va'noet 't hütse Pruus aa koame zètte. Ze woare óp g'ne Sjelde beruch um dön piraterie teënge Romiense sjipper. Neet lang d'r noa vastigden zeë zich i 't Sjeldegebeed. Wieër gebroekde i de [[negende iew|neëgende ieëw]] de [[Vikinge]] de Sjelde as insjteekroute. Ze woare gevreës, meh 't góf óch handel mit de lokale Franke en Ingevoonse sjtamme aa d'r kös. Noa de val en de ópdelinge va 't [[Karolinge|Karolingsje Riek]] va de Franke, woeëd in 843 en 872 't lank ópgedeeld i inne Wes-Frankisje Riek (Frankriek) en inne Oeës-Frankisje Riek ('t Duutsje Riek). 't Oeëstelige Duutsje riek woar 't [[Heilig Roeams Riek|Hillig Roeëmse Riek]] en de grénsj tusje de twieë rieke blieëf bis 1528 zoeë besjtoa. D'r Sjelde woar noe sjteets wiechtiger aa 't weëde, en mitnaam de Vloamsje sjteëj en Antwerpe profetieëde va de handel. Sjpieër ginke óch de Zieëwse sjteëj zich ikkenomisj óntwikkele. De [[Val van Antwerpe|Val va Antwerpe]] i d'r [[Tachtigjaorige Krieg|Tachentigjoarige Krieëg]] in 1585 woar sjlech vuur de ikkenomisje óntwikkeling rónk d'r Sjelde, zeëker toen de Sjelde woeëd aafgesjlóte de [[watergeuze]], milities die zich verzatte teënge de Sjpaanse tróppe ónger de [[Hertog van Alva|Hertog va Alva]], aagesjtuëd durch [[Fillips II]].
 
InI ricenterrecentere tiedetieëde is Antwerpe nag sjteets ininne va de wiechtigsjtewichtigste haves iop d'r weëltwelt en is 't inne geduchte konkurrentconcurrent vuur de [[Rotterdam]]seRotterdamse have.
Óch i d'r [[Twiede Wereldoorlog|Twieëde Weëltkrieëg]] woar de Sjelde va sjtrategisj belang, en woar heftig gevóchte um 't eilank Walchere en de sjtad Antwirpe. Antwirpe woar va ikkenomisj belang en Zieëlank mieër sjtrategisj. De Zieëwse eilenger woeëde vuurzieë as 'n gooj verdedigingslinie teënge de gealjeerde, oeë-va verwach woar dat ze oet 't weste koame (meh die koame va'noet 't zude, Normandië). Oetintelig riselteerde dit i 'ne heftige veldsjlaag mit vöal verlieze.
 
==VerluëpVerloeëp en kinmarkekinmerke va d'rde Sjelde==
In ricenter tiede is Antwerpe nag sjteets in va de wiechtigsjte haves i d'r weëlt en is 't inne geduchte konkurrent vuur de [[Rotterdam]]se have.
D'rDe Sjelde óntsjprinkuntsjprink i deg'n Franzuësisje gemingde Gouy ópop inneing hoeëgte vavan 97 meter boave zieësjpieëgelzieësjpeegel en hauwhat inne 350 kilometer lange luëploeëp en dan vuurnamelig iin 't Belsj. 't Water va d'rde Sjelde sjtruimt noe alling nag via d'r óngesjteungesjte estuariumtak. d'rDit is de Westersjelde. De verbinding tusje d'rde Oeëstersjelde en d'rde Westersjelde verzangkeverzande i de [[zevetiende iew|zeëvetieënde ieëw]]. IIn 1867 woeëd dees verbinding gans aafgesjleteaafgesjloate mit 't [[Kreekrakdam]], dat óch geboewd woarwoeëd vuur de't verbeëteringverbeëtere va de Zieëwse infrastructuurinfrasjtructuur.
 
't Debiet va d'rde Sjelde is rilletief lieëg, zoeën: 104 <small>m³/s</small> (vergeliek d'r Rien: 2.200 <small>m³/s</small>) en zing sjtruimgebeed is 21.860 km², oeë- mit d'rde reveer ungeveër inge óppervlaakoppervlaak besjlieët vavan <small>2/3</small> Belsj. Zing sjtruimgebeed sjtrèktsjtreët zich vavan 't VloamsjeVlaamsje [[Westhoek]], gans iin 't weste, tót aa deg'n Belsje sjtad [[Tóngere]] neet wiedwieëd va [[Mestreech|Masjtrich]]. D'rDe Sjelde is 'nen typisjetypische [[regereveer]], deëdie aafhankeligaafhengelig is va ded'r nieësjlaagnieërsjlaag dat vilt iin 't sjtruimgebeed. enDit water weëd vervuëdaafgevuëd durch de Sjelde zèlfzelf en zinghöare ziejrevere. <ref>https://nl.wikipedia.org/wiki/Schelde_(rivier)</ref>
==Verluëp en kinmarke va d'r Sjelde==
 
D'r Sjelde óntsjprink i de Franzuësisje gemingde Gouy óp inne hoeëgte va 97 meter boave zieësjpieëgel en hauw inne 350 kilometer lange luëp en dan vuurnamelig i 't Belsj. 't Water va d'r Sjelde sjtruimt noe alling nag via d'r óngesjte estuariumtak d'r Westersjelde. De verbinding tusje d'r Oeëstersjelde en d'r Westersjelde verzangke i de [[zevetiende iew|zeëvetieënde ieëw]]. I 1867 woeëd dees verbinding gans aafgesjlete mit 't [[Kreekrakdam]], dat óch geboewd woar vuur de verbeëtering va de Zieëwse infrastructuur.
 
't Debiet va d'r Sjelde is rilletief lieëg, zoeën: 104 m³/s (vergeliek d'r Rien: 2.200 m³/s) en zing sjtruimgebeed is 21.860 km², oeë-mit d'r reveer ungeveër ing óppervlaak besjlieët va 2/3 Belsj. Zing sjtruimgebeed sjtrèkt zich va 't Vloamsje [[Westhoek]], gans i 't weste, tót aa de Belsje sjtad [[Tóngere]] neet wied va [[Mestreech|Masjtrich]]. D'r Sjelde is 'ne typisje [[regereveer]], deë aafhankelig is va de nieësjlaag dat vilt i 't sjtruimgebeed en weëd vervuëd durch de Sjelde zèlf en zing ziejrevere. <ref>https://nl.wikipedia.org/wiki/Schelde_(rivier)</ref>
 
===Ziejrevere===
WiechtigeWichtige ziejrevere va d'rde Sjelde iin 't ganse sjtruimgebeed zint:
 
Wiechtige ziejrevere va d'r Sjelde i 't ganse sjtruimgebeed zint:
 
*[[Schijn]]
*[[Rupel]]
Regel 47 ⟶ 44:
*[[Selle]]
*[[Senseé]]
*[[Erclin]]
*[[Erclin]] <ref>https://nl.wikipedia.org/wiki/Stroomgebied_van_de_Schelde</ref>
 
===SjipsvaartSjeëpvaart===
UëverOp de Westersjelde kint me mit zieësjeper vare (3.200-18.000 ton), en óch wieër bis aa de dokke bei Antwerpe. Dees vaarroutes iszint ininne va de drökste iop d'r weëltwelt. Halverweëg Vlissinge-Antwerpe, bei [[Terneuze]], ligklitt de ingang vavan 't [[kanaalKanaal van Gent nao Terneuze|Kanaal va Gent noa Terneuze]], oeëdat me óch mit zieësjeper bevare kan weëde. Va'naafVanaaf Antwerpe kuntkint me vare ópop 't [[Sjelde-Rienkanaal]] i de richting va Rotterdam. Wieër ópop d'rde Sjelde tusje Antwerpe en Gent, kinne alling kleinerklingere sjeper vare mit de [[Sjeepsklasse IV]] (1.000-1.500 ton), meh mit de get groeëter [[Sjeepsklasse V|klasse V]] (1.500-6.000) kint me Frankriek beriekei vare vanaaf de sjtad Gent. Va'naafVanaaf hei kint me mit kleinerklinger sjeper de Franzuësisje kanale bevare, ófof richtingnoa [[Charleroi]] vare, oeë me oetintelig i d'rde MoasMaas terechkumtterechkunt. <ref>http://www.binnenvaart.be/nl/waterwegen/kaarten/index.html</ref>
 
==Galerie==
Uëver de Westersjelde kint me mit zieësjeper vare (3.200-18.000 ton), en óch wieër bis aa de dokke bei Antwerpe. Dees vaarroutes is in va de drökste i d'r weëlt. Halverweëg Vlissinge-Antwerpe, bei [[Terneuze]] ligk de ingang va 't [[kanaal van Gent nao Terneuze|Kanaal va Gent noa Terneuze]], oeë me óch mit zieësjeper bevare kan. Va'naaf Antwerpe kunt me vare óp 't [[Sjelde-Rienkanaal]] i de richting va Rotterdam. Wieër óp d'r Sjelde tusje Antwerpe en Gent, kinne alling kleiner sjeper vare mit de [[Sjeepsklasse IV]] (1.000-1.500 ton), meh mit [[Sjeepsklasse V|klasse V]] (1.500-6.000) kint me Frankriek berieke. Va'naaf hei kint me mit kleiner sjeper de Franzuësisje kanale bevare, óf richting [[Charleroi]] vare, oeë me i d'r Moas terechkumt. <ref>http://www.binnenvaart.be/nl/waterwegen/kaarten/index.html</ref>
<gallery>
Plaetje:Scheldebron.jpg|De Sjeldebron te Guoy
Plaetje:Bl%C3%A9haries_-_Escaut_1.jpg|De Sjelde bei 't Henegouwse [[Bléharies]], zjuus op 't Belsj
Plaetje:Escaut_Ruien.jpg|De Sjelde bei [[Ruien]] i Oeës-Vlaandere
Plaetje:Schelde_Antwerpen.jpg|De Sjtad Antwerpe, gezieë vanaaf de Sjelde
Plaetje:River_Scheldt_in_Antwerp_at_sunset.jpg|Avendsjemer op de Sjelde t'n noarde van Antwerpe
Plaetje:Schelde Liefkenshoek.JPG|De Sjelde bei Fort Liefkenshoek, mit links de kuëltoeres van kerncentrale Doel en rechs de ''North Sea Container Terminal''
</gallery>
 
==ReferentieBrón==
''Dit attikel baseert zich op 't corresponderend Nederlandssjproakig attikel, en waal in [https://nl.wikipedia.org/wiki/Schelde_(rivier) dees versie].''
===Referenties===
<references/>
 
[[Kategorie: revere]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Sjelde"