Lutheranisme: Versjèl tösje versies

Maarten Luther woar 'ne kritiker va de [[Roems-Kathelieke Kèrk|Roeëms-Kathelike Kirk]]. Mit 't houwe va de 95 sjtellinge teënge de duur va de Sjlotkirk va [[Wittenberg]], uitte heë zinge kritiek op ó.a. d'r aflaathankel en de kirkelige hiërarchie, oeë mit de reformatie begós. 'n Zieër revolutionaire opvatting woar dat vólges Luther de relatie tusje God en d'r minsj dirèk is en dat God um deë grónk neet verteëngewöadigdverteëngewöadig mót weëde durch 'ne preesjter. Luther mós vaweënge zinge opvattinge vuurköame vuur d'r Rieksdaag i [[Worms]], toen e wichtig geestelig centrum in 't [[Heilig Roeams Riek|Hillig Roeëms Riek]]. Luther verklieëde geë ind te wille make aa de Kathelike Kirk, meh dees sjlechs te ''hervoeëme'' (doaher weëd óch d'r term ''reformatie'' of ''hervorming'' gebroek vuur dees ontwikkeling). Noadat Luther durch de Kirk [[excommunicatie|geëxcommuniceerd]] woeëd, bekam heë sjüts va d'r hertog va Sakse. In 't kesjtieël va d'r hertog i g'n sjtad [[Eisenach]] hat Luther d'r [[Biebel]] vanoet 't [[Latien]] umgezat in 't [[Duutsj|Dütsj]], um d'r inhawd va die tekste vuur de lüj begriepeliger te make. De poging um d'r Biebel te um te zette in inne Dütsje sjrifsjproak, weëd óch gemarkeerd as 't óntsjoa van 't Hoeëgdütsj. D'r opkoms va d'r drökpesj i d'r [[vieftiende iew|vuuftieënde ieëw]], makde 't boavedeen óch meugelig literatuur sjneller en i groeëter oplaag te versjpreie. Dees ontwikkeling leep parallel aa de sjnelle versjpreiing va Luther zing gedachtegood. De vólgelinge va Luther w(o)eëde protestante genumt.

Momenteel guëf 't zoeën 55 gemingdengemingde mit ungeveër 14.000 mitgleder binne alle lutherse kirke i Nederlank. <!--Niet mieë accuraat, geleuf ich.--> Bis 2004 behoarde de gemingdengemingde tót de ''Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden'', die toen is opgegange in de [[Protestantse kirk in Nederland|PKN]]. 't Lutheranisme, woar neëve 't [[calvinisme]] de wichtigste sjtruiming binnen 't protestantisme. De Lutherse Kirk blieëf evvel ummer kling. Noa de reformatie woare d'r vólgelinge van 't lutheranisme, vuurnamelig va Dütsjen aafkóms, durchdat in d'r [[Tachtigjaorige Oorlog|Tachentigjöarige Kreeg]] Dütsje protestantse tróppe woeëde igezet um de Sjtaatse tróppe te versjterke.<!--brón--> De calvinistische Nederdütsj gerifformeerde kirk woeëd evvel durch d'r Sjtaat vuurgetrókke en vuur de lutherane gole beperkinge. Zoeë moch 'n lutherse kirk geë toere han en moch 't geboew óch neet aa sjtoat ligge. I sómmige sjteëj mit 'n sjtreng gefformeerde besjtuur, gaf 't geë geleufsvrieëheed en woare verbode lutheraanse godsdeenste in 't öapebaar te hawwe. Doarum boewde de lutherane i de [[zeventiende iew|zieëventieënde ieëw]] sjoelkirke, wie de eëvenes gediscrimineerde kattelikekathelike.