Zuud-Limburgse haof: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
<gallery>▼
Aafbeilding:Ieëtselderhaofwkped06.JPG|
De '''Zuud-Limburgse haof''', ouch geneump '''Romeinse boerderie''' en '''carréboerderie''' ies 'n boewwerk van 't gesjlote type. Veer, meistal blin gevele in carrévörm, weure gesjlote door 'ne poortvleugel, dae meistal euverkap ies.▼
Aafbeilding:Wiesjegrachwkped06.JPG|[[Wisjegrach]], mergel en baksjtein
Aafbeilding:Hunnecumwiki.JPG|[[Hunnekem]] 't [[Sjpekhoes|Sjpekhoeës]], baksjtein en mergel▼
Aafbeilding:PlaatDorpshaofwkped06.JPG| [[de Dörphaof]] in [[vakwerk]] en breuksjtein in [[Plaat]] ▼
</gallery>▼
▲De '''Zuud-Limburgse haof''', ouch geneump '''"Romeinse boerderie"''' en '''carréboerderie''' ies 'n boewwerk van 't gesjlote type. Veer, meistal blin gevele in carrévörm, weure gesjlote door 'ne poortvleugel, dae meistal euverkap ies.
't Gehièl maak in zien zuverste vörm de indrök van 'n vesting. Hie en dao 'n klein vènsterke, hoag bove de grónd. 'n Groate inriejpoort geuf toegang tot de groate binneplei. Sóms bevingk ziech in de poort 'n extra vootgengersjpeurtsje. Sóms ies d'r 'ne extra ingank veur 't vootvolk. 't Weerbare van zoane haof zouw mèt opzat zoa zin oetgeveurd, es verdediging tege aanvallersj en [[bokkeriejers]].
==Gesjiedenis==
Bie opgravinge ies aangetuènd dat aafsjtamming van 'ne [[Romeinse villa]] neet aan de orde ies. De centraal ruumde dao-in waor geine ope haof, meh de keuke mèt haard. 't Miedegedeilte houw ouch nog 'n verdeping, zoa es te zeen ies op de [[sarcophaag]] van [[Zumpelveld]]. De meiste van dees villae zint tot op de grónd geliek gemaak door invalle van de [[Germane]]. Zoa zölle de meiste häöf dus van inheimse oarsjpróng zin.
De dweersj op de weuning sjtaonde sjuur mèt drie traveë ies al bekènd oet 1235 van de boew van ‘n [[tiendsjuur]] in [[ZSumpelveld]].
In de late [[Miedelièwe]], zoa bliek oet ’n opgeteikend bosjrech van Sumpelveld en [[Bocholz]], bliek ’ne volwaardige haof te besjtoon oet ’n geboew mèt 3 traveë, ruumdes tösje gebintes ''’n drey hahlwerdig gebundt haus''. Dit sjient ‘ne geldende norm te zin gewaes in daen tied gezeen d’n teks in ’n contrac van ‘ne Willem opten Steen, dae in ’t Belzje maasdörp [[Petersheim]] verpliech waor um ''’n huys met drij gebonten'' op ’n bepaald erf te boewe. In [[Lötterao]] moos in 1652 door Henricus Corten ''’n drij gebonden huysinge'' weure opgetrokke.
Neve de woning en de sjuur kaom es driede gebuuwke in ’t Zuud-Limburgse land de [[sjtal]] veur. De Kemerlingshaof in [[Oes]] bie [[Èèsjde]] ómvatte in 1399'' ’n huysinge, shuere en stellynge''. Èvvel van de pachhaof Rodere in [[Raor]] weure in 1382 allein ’n ''husinge en de scure'' geneump en ouch in datzelfde jaor van de haof in de grach bie [[Oeësjbik]] mit ''huse, schuren, hoeuereyden'' (erf). Waarsjienlik ies de sjtal ’n deil van de sjuur, want in Raor weurt ‘t viè beneump en in ’n umsjrieving oet 1400 van ten Rade in [[Wiek]] ''mitten mesthof ende mitten schuuren''. In [[Raren]] bie [[Vols]] ies sjpraoke van ‘ne dweersje sjtal en sjuur ónder ein daak in 1600.
Oet de situering van ‘n aantal 16e ièwse boereweuninge in zuud-oas-Limburg bliek dat al van ’n sjtrak óntwerp ies oetgegange. De geboewe sjtoon haoks op de waeg mèt de kopgaevel van de kamer riechting de waeg. Dees liegking zou nog ièwe gebrukelik blieve. Te zeen ies dat noe nog in [[Sjtröch]] en [[Sjtókkem]]. Umdat ’t boewterrein dèks umhoaglöp, moos de veurplei weure aafgevlak. Dat bevorderde ‘ne reigelmaotige aanlèk. Aangenómme weurt dat de sjtal-sjuur achter de mèshoup haoks op dae gevel woort geboewd. ‘ne Extra sjtal weurt dao wir haoks opgezat en zoa óntsjteit de u-vörm. Deze plattegrónd van boewe en veural de kapconstructie laote oetbreiing in de breidte neet toe. Nóg langer gevele make zou de bedriefsoetveuring óneconomisch make. In tieje van sociale ónrös kump dan de poortgevel mèt euverkapping, die de carrévörm volmaak. De gesjlote haof ies dan ’n feit.
De veurbeelde van euvergeng van langegevelhoes via 'n L-vörm en u-vörm nao de gesjlote haof kómme euveral neve-n ein veur.
De gesjlote boew geit dus truuk op economische motieve en neet op 'n Romeins veurbeeld. Bie de kesjtièlhäöf zal 't verdedigende karakter waal 'n rol höbbe gesjpeeld.
==Op d'n haof of binneplei==
▲<gallery>
▲Aafbeilding:Ieëtselderhaofwkped06.JPG|Baksjteine [[Ieëtselder]]haof (Etzenrade)
▲Aafbeilding:Hunnecumwiki.JPG|[[Hunnekem]] 't [[Sjpekhoes|Sjpekhoeës]]
Aafbeilding:TRoeëthaofwkped.JPG|[['t Roeët]] [[mergel]] [[haof]] ▼
▲Aafbeilding:PlaatDorpshaofwkped06.JPG| [[de Dörphaof]] in [[vakwerk]] in [[Plaat]]
▲</gallery>
Rónd de binneplaats löp langs de moere 'ne gank, de ''sjprunk'' geneump, ónder de daakeuversjteek, de ''luifel'', door. In de miede laog, tot in de jaore 60 van de 20e ièw, de mèshoup. Aan deze sjprunk liegke achtereinvolges in u-vörm: aan eine ziekant 't woonhoes, dat mèt de kopse kant 'ne tuupgevel aan de sjtraot haet mèt 'n aantal vènstere.
Daoneve of dweersj dao-op 'ne vleuggel mèt de [[sjtal|sjtel]] veur 't viè en daoneve, ouch haoks, de [[sjuur]], kort bie de poort en good bereikbaar veur kar en peerd en later veur tractor mèt kar. In de sjuur weurt 't hui, de vröchte en 't kore bewaard.<br>
Regel 27 ⟶ 38:
==Groate boerehäöf==
<gallery>
Aafbeilding:SjinneWolfhagenDieterenhaofwkped05.JPG|[[Woufhage]], [[Dieterenhaof]], baksjtein
Aafbeilding:Hobbelderwkped06.JPG|[[Hoebelrao]] [[vakwerkhoes|vakwerkhaof]]
</gallery>
* De Dörphaof in [[Plaat]] bie [[Ieëpe|Ièpe]]
* De Ieëtzelderhaof in [[Ieëtselder]] (Etzenrade)
Regel 32 ⟶ 48:
* De [[Brómmelderhaof]] in [[Brómmele (Wienesrao)|Brómmele]]
* De [[Bóngert]] in [[Zjwier]]
* [[Te Nietese]] ([[Wienesrao]]
* [[G'n Dreesj]] in [[Tervoeësj]] (Tervoorst) bie [[Nut]]
*
* De haof [[Oud-Valkeberg]]
* mergelhaof in [[Terbliet]]
* Boerderiej in [[Gerieësjbrich|Riètersjbaek]]▼
* Apostelhaof bie [[Neercanne]] in [[Mestreech]]
* Haof [[Nekum]] bie Neercanne
* Haof in [[Misj]] (op Bourgogne)
* [[Wisjegrach]] bie [[Hölsberg]]
* [[Heihaof]] bie [[Valkeberg]]
* [[Holswick]] bie [[Valkeberg]]
* [[Fabrciushaof]] in [[Woufhage]]
* [[Dieterenhaof]] in Woufhage
* [[Berghäöf]] bie [[Keuteberg]]
* [[Heihaof]]▼
* [[Veurderhaof]] in [[Krawbich]]
* Haof [[Kaardemich]] in Krawbich
Regel 52 ⟶ 67:
* [[Euversj Voelender]]
* [[Kruushaof]] bie Voelender
* Haof [[Lindelauf]] bie Voelender
* Haof [[Terlinge]] bie [[Gebrook (Heële)|Gebrook]]
* Haof in [[Bruusjterbusj]]
* [[Wiengaardshaof]] bie [[Ulesjtraote]]
* [[Zónnehoof]] bie [[Sint-Pieter]]
* de [[Rousch]] bie [[Benzerao]]
* [[Dentchenbach]]
* [[Boerenansel]] bie [[Kirchroa]]
* [[Haaren]] bie Voelender
* [[Ten Hove]] bie [[Kunder]]
* [[Hoonshoes]] bie [[Kunder]]
* [[Cortenbach]] bie Voelender
* [[Terworm]] bie [[Heële|Heerle]]
* [[Lindelauf]] bie Heerle
==Lintbeboewing==
<gallery>
Häöf in lintbeboewing langs eine waeg:▼
[[Aafbeilding:Sjtröchwkped05.JPG|thumb|left|[[Sjtröch]], veurbeeld van lintbeboewing en sjtraotdörp
[[Image:Houtemstgerlach.jpg|Monumentaal häöf in Sint Gerlach </gallery>
Es Hoezer en häöf versjpreid langs ''eine'' waeg gesitueerd liegke, sjpreke v'r van lintbebeboewing of 'n lintgehuch.
Weurt de beboewing diechter op ein en oetgebreier dan höbbe v'r mèt 'n sjtraotdörp te make.
▲Häöf in lintbeboewing langs ''eine'' waeg zint te vinge in:
* [[Sjtröch]]
* [[Sint-Gerlach]]
Regel 70 ⟶ 104:
* [[Ikkelder]]
* [['s-Gravenvoere]]
* [[Se-Gietere]]
* Boerderieje in [[Mergraote]]▼
* [[Eëtenake]]
* [[Krawbich]]
* [[Raor]]
==Kesjtièlboerderieje==
Bie kesjtièle en landhoezer bevinge zich dèks aan- of apaart liegkende carréboerderieje.
▲* De haof [[Terborg]] bie [[Sjènne]]
* de haof [[Terborg]] bie [[Sjènne]]
* de haof bie [[kesjtièl Genhoes]]
* de haof bie [[chateau Sint-Gerlach]] (
* de haof bie [[kesjtièl Maer]]
* de haof bie [[kesjtièl Èèsjde]]
* de haof bie [[kesjtièl Neubourg]]
* de haof [[Ehrenstein]]
* de haof van [[ksjtièl Pöt]] (Voelender)
==brónne==
* [[E. Franquinet]], ''boerderijtypen in Limburg''. nr. 2 van de oetgaves door de provinciale schoonheidscommissie voor Limburg.
Oetgaever: Cl. Goffin, Mestreech 1931.
* (gesjiedenis) Dorp en stad in Limburg. '''De dorpen''' door [[R.C. Hekker]], 1981
* (gesjiedenis) ''Zuid-Limburg, ons oudste cultuurland'' door [[C.A. Huygen]], 1951, Albert de Lange, Amsterdam
| |||