Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Stök euver d'n oorlog aofgemaak. Sjrieve euver de Zèlvervloot en d'n Armada bringk ummer e chauvinistisch geveul in miech bove :).
Tekslien 26:
De èlf jaore tenao gónge de gevechte op en neer. Van Oldenbarnevelt wouw in [[1600]] de [[Duinkèrker kapers]] (die in deens vaan de Spaonse keuning kaapde) oetreuje, meh woort gestuit bij [[Nieuwpoort]]. De [[slaag bij Nieuwpoort]] won heer, meh vaan wijer nao 't zuie doorstoete waor gein spraoke. In [[1601]] kaom d'n Italiaonse generaol [[Ambrogio Spinola]] nao de Nederlen en heer zouw diverse successe behole. In [[1604]] naom heer nao drei jaor [[Oostende]] in en daonao braok heer door de verdeidegingslinies vaan Oos-Nederland. Op zie evels bleve de Nederlanders hier en meister. Bij de [[slaag bij Gibraltar]] vaan [[1607]] vernetegde me zelfs de ganse Spaonse vloot. 't Waor de Hollenders in deen tied vaan oerlog ouch nog gelök de weeg nao [[Nederlands-Indië|Indië]] te vinde, boe ze in [[1599]] de [[Banda-eilen]] wiste te pakke. Versjèllende oondernumminge woorte in [[1602]] tot de [[VOC]] vereineg. Um dit alles besloot me in [[1609]] e bestand te slete, wat es 't [[Twelfjaoreg Bestand]] bekind kaom te stoon.
 
Tijens 't Twelfjaoreg Bestand verveel de Rippubliek in oonderling ooneinegheid. Kern vaan 't conflik waor e theologisch gesjèl tösse de [[remonstrante]] en de contraremonstrante. Allewel tot dees facties al in de zèstienden iew bestoonte, woort de kwestie in dezen tied politiek op de spits gedreve: de remonstrante voont me veural oonder de regente en hun aonhengers, dewijl de contraremonstrante 'ne groetere rol veur de stadhawwer wouwe. Naotot de Staote vaan Holland in [[1617]] de sjerpe resolutie aonnaome, die veural in 't naodeil vaan de contraremonstrante oetwèrkde, besjöldegde de nuie prins [[Maurits vaan Oranje|Maurits]] (contraremonstrant) de [[raodspensionair]] vaan Holland, [[Johan van Oldenbarnevelt]], vaan landverraod. Heer woort in [[1619]] oonthoof. Intösse waor de [[Synood vaan Dordrech]] (1618-19) begós, boe-op diverse calvinistische gaodsgelierde de kwestie (en nog aander theologische kwesties) móste oplosse. Hei woort de remonstrantse lier in groete lijne aofgeweze. Ouch woort in Dordrech beslote tot 't make vaan de [[Staotevertaoling]], die in [[1637]] zouw weure gedrök.
...
 
Ind 1621 waor 't conflik weer begós, en 't ierste wat de Spanjole dege waor [[Gulik]] belegere. In fibberwarie pakde ze de stad, oondaanks poginge vaan Maurits ze te oontzètte. Dat lökde de prins wel bij [[Bergen op Zoom]]. In [[1625]] storf Maurits, dee woort opgevolg door zie haafbroor [[Frederik Hendrik vaan Oranje|Frederik Hendrik]]. 'tzelfde jaor pakde de Spanjole ouch [[Breda]]. Vanaaof [[1626]] begóste Frederik en ziene neef [[Ernst Casimir vaan Nassau-Dietz]] 'ne veldtoch dee zoe succesvol waor tot Frederik de bijnaom ''steidedwinger'' kraog. Iers veel [[Oldenzaal]], tenao ([[1627]]) [[Groenlo]] en in [[1629]] [[Den Bosch]]. Oondertösse (in [[1628]]) had kaper [[Piet Hein]] de Spaonse [[Zèlvervloot]] vereuverd. Spaonse aonvalle op [[Amersfoort]] mislökde. In [[1632]] trok Frederik laanks de [[Maos]] en naom [[Venlo]], [[Remund]] en [[Mestreech]] in. Dit brach de Spaonse landvoogdes [[Isabella vaan Spaanje|Isabella]] in [[1733]] zelfs tot (mislök) vreideseuverlèk.
 
Isabella storf datzelfde jaor evels nog en woort opgevolg door [[Ferdinand vaan Oosteriek]], dee direk 'n offensief begós. Umtot de stadhawwer intösse mèt Fraankriek e pak had geslote, verklaorde dat land de Habsbörgers d'n oorlog. Vaan e plan um de Zuieleke Nederlen oonderling te verdeile kaom evels niks in hoes. E Spaons offensief in [[1637]] pakde wisselend oet: [[Hulst]], Remund en Venlo woorte gepak, meh aon d'n aandere kant naom Frederik Hendrik Breda weer in. In [[1639]] haolde de Nederlanders nog ins 'n groete euverwinning op zie: in de [[slaag bij Duins]] woort de twiede Armada euvertuigend verslaoge. 't Lökde tenao de Rippubliek op land allein nog um Hulst trök te pakke ([[1645]]); e belag vaan Antwerpen mislökde. De Spanjole evels hadde hun han vol aon d'n oorlog tege de Franse (die oetindelek [[Frans Vlaondere]] kóste hawwe) en diverse bleujetege conflikte in de Duitse len ([[Daartegjaoregen Oorlog]]). Daorum woort in [[1648]] de [[Vrei vaan Munster]] geslote, die aon al dees oorloge 'n ind maakde. De Rippubliek woort erkós, binne de grenze die ze op dat memint had.
 
===Vreidestied (1648-1672)===
Regel 167 ⟶ 171:
't [[Calvinisme]] waor [[staotsreligie]]; formeel waor 't de insegste touwgestande religie en 't waor zeker e vereisde veur 't bekleide vaan 'n opebaar amb. De geisteleke droonge aldoor aon op streng naoleving vaan dit monopolie; feitelek evels kós edereinde privé ziene godsdeens belije. Kèrkgaank waor wel aan ban gelag, en aandersgeluivege móste ziech vaan [[sjuilkèrke]] bedene die (soms zier eupelek) woorte gedoog.
 
Aanders es in de negentienden en twintegsten iew, wie 't 'n ooneuverziechteleke väölheid aon genoetsjappe gaof, waore de calvinistische kèrke vereineg in ein [[synood]]. Groete oetzundering waore de [[remonstrante]], die in 't Twelfjaoreg Bestand waore opgekoume en 'n lier aonhinge die protestante allewijl ''vrijzinneg'' zouwe neume, dewijl de contraremonstrante orthodox waore ingestèld. De remonstrantse lier woort oonderdrök en verboje op de [[Synood vaan Dordrech]] (zuug ouch [[#D'n Tachtegjaoregen Oorlog|bove]]); sindsdeen móste ouch häör aonhengers in 't geheim kèrke. Wijers gaof 't binne de synood wel facties. Mèt de [[Naoder Rifformatie]], die roond 1700 (neet allein in de Nederlen en neet allein bij de calviniste; zuug ouch [[piëtisme]]) opkaom, woorte bepaolde gemeintes oetgesproke streng en soms oetgesproke mystiek vaan aard (''[[opwèkking]]e'' of ''bereuringe''). Gemeintes boe dees meneer vaan preke wortel sjoot, zouwe later dèks [[bevindelek gerifformeerd]] weure; me vint ze op versjèllende plaotse in Midde- en Zuidwes-Nederland, veural op 't platteland.
 
Neet euveral waor 't calvinisme ouch de euverheersende religie. Globaol leep (en löp!) de grens tösse euverwegend calvinistisch en katheliek gebeed geliek mèt de grens die de Nederlen in 't Twelfjaoreg Bestand hadde. In dezen tied had de euverheid aon allebei de kante de han vrij veur de inseg touwgestande religie op te lègke. Aon de Staotse kant gebäörde dat minder rigoureus es aon de Spaonse kant; daobij waor de religieus vervolging hei veural 'n zaak vaan de lieger euverhede. Conservatief ambachshiere besjermde soms 't katholicisme en dwoonge hun oonderhurege neet tot bekiering. Dit verklaort kathelieke enclaves wie me die noe nog vint in beveurbeeld Noord-Holland en Zieland. De situatie verbeterde veur de kathelieke aonzienlek nao 't Rampjaor: mèt d'n inval vaan de Franse verstoont me tot me ze neet aon de kant vaan 't ouch katheliek Fraankriek mós höbbe. In de Generaliteitslen hadde de kathelieke al hielemaol de ruimte: zeker in Staots-Euvermaos ('t Heuvelland) woort d'n ieredeens gei struibreid in de weeg gelag en gónge protestante en kathelieke zelfs nao dezelfde kèrk.
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Rippubliek_vaan_de_Zeve_Vereinegde_Nederlen"