Hunsrück: Versjèl tösje versies

De '''Hunsrück''' is een [[middelgebirgde]] i de bóndssjtoate [[Rienland-Palts]] en [[Saarland]] dat óngerdeel is va dege [[Riense leisjteengebirgde]], diedet zich sjtrek va de [[Ardenne]] noa dege middelgebirgde de [[Rhön]] i 't oosteoeëste va de deelsjtoat [[Hesse]]. De Hunsrück zèlfzelf weëd begrensjdbegrens durch (noardelig en westelig) de reveer d'r [[Mosel]], oosteligoeëstelig durch d'r [[Rien]] en zudelig durch d'r [[Saar]] en d'r [[Nahe]]. D'r Erbeskopf mit 816 meter boave ziejsjpieëgel is d'r hoeëgste berg.

De Hunsrück entsjtotóntsjtóng ini de't geologische tiedpèrk va 't [[Devoon]] (óng. 419 -358 miljoen joar geleje). De't Devoon weëd gekanmerk durch huëgehoeëg temperature en ing hoeëg ziejnivo. De tropische ziej hat d'r toen vuur gezòrgd dat sedimenten (vuurnamelig kleiige) op de ziejbodem zich ophuëpden. Heëdurch is durch ing kombenasie va tied, druk (óch tektonische procèsse, woedurch berge entsjtoa) en vakuum 't [[metamorphemetamorf|metamorfe gesjteënte]] [[Lèjsjtèè|leisjteen]] (op Duutsj: ''Schiefer'') entsjon, deë me vöal vingk in d'r bodem. Óp zandbanke is kwartsiet entsjton. D'r besjteet zier vöal uëvereenkoms in d'r bodem va de Hunsrück i vergelieking mit de aagrenzende gebirgden d'r [[Eifel|Eefel]] (noardelig), 't [[Westerwald]] en d'r [[Taunus]] (ostelig) en 't [[Nordpfälzischer Bergland]] (zudelig), ómda alle gebirgde oppe de zèlfde wies zeen entsjton. Oet de Devoon en anger tropische tiedpèrke zint óch vöal [[fossielefossiel]]e, wie de bekanke [[ammonieteammoniet]]e en [[trilobietetrilobiet]]e, meh 't guëf óch fossiele va ziejsjpinne, sjtèrne en ziejlelie's.

De Hunrück is vuurnamelig begreujd mit [[naoljbós|noaldbusj]] op de huëger vlaak, en mieër begreujd mit loofbósj i de daler va reveere. Heë weëd óch vöal wienboew bedrieve. D'r wien va d'r reveere de Moezel en de Rien sjtoa good bekank i 't [[Pruusj]] en i de rume ómgeëving. De busjer i 't gebirgde bedèkke gruëte flaak, woe mieër as 850 soarte [[vares]] zeen. Vreuger woeëd vöal noaldbome geplank, meh sjtèts mieër weëd durch sjtórmsjeëd de monokeltuur i 't bósj truukgedrónge. I de busjer leëve vöal [[dasjerdasj]]er, [[vos|vósse]] en [[hirt|reëe]], net zoewie [[spechtespech]]te en [[rouvvogelsroufvogel|roufveugel]]. [[Lós|lósse]] zeenzint zèldzaamzeldzaam.

De ieësjte sjpure va bewoening was va-aaf 200.000 joar geleëe i de auwauwe [[sjteintied|sjteentied]] (''paleolithicum''). Heë-va zeen voestkiele gevónde. De ieësjte sjpure va konstante bewoening kóme va de Keltische [[La-Tène periode]] (450-100 v. Chr.), woebei óch ringwalle, zoe wie de ringwal va Otzenhausen, zeen geboewd. Va-aaf 50 v. Chr. kwam 't gebeed ónger heersjappie va de [[RomieneRomeine]], deë gruët weëgnèt aa-legde. Noa de val va 't [[Wes-RomienseRomeins riekRiek]] (476), beweunden de [[Franke]] 't gebeed i de [[Middelieëwe]].

Tót in de jaore 1950 woeëd 't land afgeboewd vuur leisjteen. De mienboew is neet mieër rendabel va-weëge de import van de goojkauper leisjteen oet Zuud-Amerika. I g'ne zèlfde tied sjtòpde óch de mienboew vuur de (half)edelsjtene bei Idar-Oberstein. I de ómgeëving va de sjtad [[Idar-Oberstein]] guëf 't vöal auw miene vuur 't dèlve va (half)edelsjtene. Tiedes de gebirgdevórming va 't gebeed durch tektonische drök entsjtot [[vulkanisme]], woeëbei de (half)edelsjtene, zoewie [[agaat]], [[jaspis]], [[bèrgkristalbergkristal]] en [[amethist]] entsjtonde rónkom de luchbèlle va de lava i de vulkane. Vöal bèrgwirke zeen nog zichbaar, zowie de leisjteengroeve bei Bundenbach. Bei Idar-Oberstein guëf 't óch musea, gereleteërd tót de edelsjtene. Op klieëne sjeël vingk mienboew i g'ne vórm va daagboew va [[kwartsiet]] en [[basalt]] plaatsj.

De sjtad Idar-Oberstein is de toeristische centrum va de Hunsrück. De sjtad sjteet bekank óm de vreugere miene en 't sjlepe en verhandele va (half)edelsjtene. Hütsedaag sjteet de Idar nog sjtèts bekank va-weëge de edelsjtene en trèk 't de meeste toeriste. Anger plaatsje in de Rien- en Moezeldaal weëde óch vöal bezuuch, zoe wie plaetsje as [[Sankt Goar]], [[Boppard]], [[Koblenz]] (Rien), [[Traben-Trarbach]], [[Bernkastel-Kues]], [[Trier]] en [[Cochem]] (Moezel). 't Guëf in dizze plaatsje vöal burchte en ruïner. De plaatsj [[Kastellaun]] sjteet als bèste bekank va-weëge zing burch. Inne sjpeciale weëg, de ''Hunsrückenhohenstraße'' vuërt durch de bèrge va de middelgebirgde. D'r is óch ing iezerweëg deë de Hunsrückbahn weëd geneump. Op dele va d'r iezerweëg is de auw baan vervangke durch e vaarraederpad, de''Schinderhannes-Radweg''. Dizze weëg is verneump noa ing bekanke rouver Schinderhannes (en zing bende) deë in d'n [[18e iew|achtienden ieëw]] gevreës was in de ómgeëving. Óch d'r Schinderhanneshöhle is d'r noa verneump.

[[Categorie: Duutsjland]]

[[Categorie: GebirgdeBerg in Duutsjland]]

[[Categorie: Rienland-Palts]]