Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Tekslien 10:
===D'n Tachtegjaoregen Oorlog (1568-1648)===
[[Plaetje:Tachtigjarigeoorlog-1572a.png|thumb|De ierste successe vaan de'n Opstand in 1572 (zuug ouch d'n hoofteks).]]
In [[1568]] begós [[Wöllem vaan Oranje]], stadhawwer vaan Holland, Zieland en Utrech, vaanoet de Duitse len aon 'n campagne um Alva te verdrieve. De [[slaag bij Heiligerlee]] (allewijl gemeinte [[Oldambt]], Groninge), gewonne door de prins, gelt algemein es 't begin vaan d'n [[Tachtegjaoregen Oorlog]]. Alva reageerde astrein mèt terreur: heer lokde de edele oet 't opstendeg gebeed nao Brussel um ze door de [[Raod vaan Bereurte]] t'r doed te doen veroerdeile. Zeker d'n doed vaan Van Horne en Van Egmont op 5 juni makde groeten oonras oonder de bevolking los. Stei dorste ziech evels nog neet aonslete bij d'n opstand, zoetot de campagne vaan Wöllem, nao de verlore [[slaag bij Geldenaoke]], veurluipeg doedbloojde. 't Verzat góng oondergroonds, mèt de [[Watergeuze]], [[Zandgeuze]] en [[Bosgeuze]] es [[kaapvaort|kapers]] en [[guerilla|guerillero's]] in deens vaan de prins.
Alva veurde evels nog mie impopulair maotregele door, neet in 't minste diverse belastinge. Veural de [[Tiende Penning]] zörgde veur verzat oonder de bevolking. Intösse waore in [[1572]] de Watergeuze, die tot daan touw in Ingeland kóste blieve, door keuningin [[Elizabeth I vaan Ingeland|Elizabeth I]] verdreve um de vrei mèt de Habsbörgers te bewoere. Hei-op vele de Watergeuze de Nederlandse Noordziekös aon, te beginne op [[1 aprèl]] mèt [[Brielle]] (Den Briel) en op [[6 aprèl]] mèt [[Vlissingen]]. Diverse aander stei volgde of slote ziech spontaon bij d'n opstand aon. In Holland en Zieland góng 't um de groete mierderheid vaan de stei, in 't zuie waor me trökhawwender. Wel waore dao in 't binneland de stei [[Berge]] en [[Valencijn]] (Valenciennes). De veurnaomste stei die ziech neet aonslote waore [[Amsterdam]] en Brussel, de residentiestad. In 1572 kaome ouch de calvinistische Staote vaan Holland bijein in [[Dordrech]]; dit weurt soms de ''Unie vaan Dordrech'' geneump. In 1573 zaog de Spaonse keuning in tot de lijn vaan Alva averechs had gewèrk; heer reep 'm trök en stèlde [[Luis de Zúñiga y Requesens]] es landvoog aon.
De Spanjole hadde e good getraind en euvermechteg leger, meh móste in hun enorm riek op diverse froonte tegeliek oerlog veure mèt e neet bezunder gemotiveerd leger. Al-evel haolde ze nog militair successe, wie de [[slaag op de Mokerhei]] en de vereuvering vaan [[Haarlem]], meh veural de lèste euverwinning had zier väöl meujte gekos (''Haarlem, het Spanjaardsgraf''). 't Daan nog klein [[Alkmaar]] wis in [[1674]] d'n aonval zelfs aof te sloon, boe-op versjèllende aander succes volgde (''Van Alkmaar de victorie''), wie de oontzètting vaan [[Leiden]] ([[3 oktober]]). Ouch in 1574 woort [[Middelburg]], tot daan touw loyaol gebleve, door de Geuze vereuverd. In [[1575]] besloot Don Requenses vreidesbesprekinge te belègke in [[Breda]], meh die lepe stök op religieus eise. De Spanjole haolde daonao nog besjeie successe: ze pakde de klein stei [[Zierikzee]], [[Schoonhoven]] en [[Oudewater]]. Door de achterstallege betaolinge begóste ze in [[1576]] evels massaol te muite en te plundere ([[Spaonse Furie]]). D'n hernuiden drök vaan boete brach de oonderein verdeilde Nederlandse geweste same in de [[Pacificatie vaan Gent]]. De nuie landvoog vaan de Nederlen, [[Don Juan vaan Oosteriek]], besloot begin [[1577]] de Pacificatie ouch te teikene en sloot 't [[Ieweg Edik]]. Hei-in woort oonder mie beslote tot de Spaonse tróppe ziech móste tröktrèkke.
[[Plaetje:Tachtigjarigeoorlog-1579.png|thumb|Unies vaan Atrech en Utrech, Spaons gebeed en gebeed wat allein de Pacificatie vaan Gent erkós.]]
't Edik heel neet laank stand en midde 1577 waor d'n oorlog alweer los. Intösse begós de einheid in de Nederlen te verwatere. In 't zuie vele de protestante oet de gratie, dewijl 't noorde ummer calvinistischer woort, zeker bij de [[Alteratie vaan Amsterdam]] (euverluip nao 't kamp vaan d'n Opstand) in [[1578]]. Diverse zuieleke geweste slote, op initiatief vaan de nuie landvoog [[Alexander vaan Parma]], op [[6 jannewarie]] [[1579]] de [[Unie vaan Atrecht]] (Arras), boe-in ze naodrökkelek 't gezag vaan de keuning erkóste. Es reactie dao-op slote [[Gelderland]], [[Holland]], [[Zieland]], [[Utrech (provincie)|Utrech]] en de [[Groninge (provincie)|Groningse Ummelen]] de [[Unie vaan Utrech]], boe-in d'n Opstand en 't calvinistisch geluif oondersteund woorte. [[Friesland]], [[Achterhook|de Graofsjap]] en diverse zuieleke stei slote ziech later aon, wie ouch Wöllem vaan Oranje. Heimèt waor de sjeiing tösse de noordeleke en zuieleke Nederlen e feit.
Nao e mislök vreideseuverlèk in [[Kölle]], op initiatief vaan d'n Duitse keizer, begós Parma weer aon 'n campgane boe-in heer oonder mie [[Mestreech]] pakde. Umtot de Opstandelinge militair nog ummer gein partij waore veur de Spanjole, zochte ze steun bij d'n [[hertog vaan Anjou]], 'ne Fransen edelmaan en politieke vijand vaan Spaanje. Heer stèlde es veurweerde tot de opstendege geweste de Spaonse keuning zouwe aofzwere; dit dege ze in [[1581]] mèt 't [[Plakkaot vaan Verlaoting]]. Oondaanks ziene militaire steun had de Rippubliek e paar geveulege verleze. Belaankrieke stei, veural in 't zuie gónge verlore: [[Oudenaarde]], [[Brugge]], [[Gent]], [[Ieper]], [[Zutphen]] en tot slot ouch [[Antwerpe]]. Diverse Vlaomse en Braobantse protestante, boe-oonder väöl intellectuele, vlöchde nao Holland. Ouch woort in [[1584]] Wöllem vaan Oranje vermaord. De kanse kierde wie Ingeland in [[1585]] boondgenoet woort. E verzeuk um oonder Ingelse landvoogdij te koume wees Elizabeth aof, meh ze sjikde wel de Graof vaan Leicester mèt 6000 soldaote nao de Nederlen. Dit woort evels gei groet succes, zoetot de Nederlen begin [[1588]] beslote um mer gaaroet geine voors mie aon te numme. Mèt de zoegeneumde [[Deductie vaan Vrancken]] woorte de Noordeleke Nederlen 'n [[rippubliek]]. Militair woort nog wel mèt Ingeland samegewèrk. De Spaonse keuning had 'ne groete vloot (d'n [[Armada]]) es vraak nao Ingeland gesjik. In juli 1588 woort dee bij [[Grevelingen (Fraankriek)|Grevelingen]] (Gravelines) verslage door de gecombineerde Ingelse vloot en de Watergeuze.
....
===Vreidestied (1648-1672)===
|