Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Tekslien 109:
==Cultuur==
De Nederlandse cultuur waor in groete maot börgerlek: opdrachgevers waore dèks rieke handelere of stadsbesture. Dit had zien kierzij: mèt 't oontbreke vaan voorsteleke pretenties waore de machhöbbers minder proonkzöchteg en gaove ze minder aon kuns oet. Veur de kèrke gelt dit al hielemaol: 't calvinisme preekde innerleke weerdes en besjeieheid. Pas mèt de vesteging vaan de stadhawwers es erfprinse vaan gans de Nederlen kump dao e bitteke veraandering in; de vreugen doed vaan stadhawwer Wöllem IV verhinderde evels d'n opbleuj vaan 't hofleve deen heer had veurzeen.
===
Op 't memint tot de Rippubliek ziech losmaakde heersde in gans Europa de [[renaissance]], ouch in de Nederlen. In väöl Nederlandse stei zien nog woenhoezer en opebaar gebouwe in de stijl te zien. [[hierehoes|Hierehoezer]] vaan de Hollandse renaissance höbbe dèks trepgevele. In Amsterdam vint me väöl renaissancewerk vaan [[Hendrick de Keyser]]. Mie typisch Nederlands waor evels 't [[Hollands classicisme]], 'ne bouwstijl boe-in groete aofmetinge mèt klaor vörm en sober ornaminte woorte gecombineerd. Veural in 't boeteland sprik me dèks vaan ''Nederlandse barok'', meh stilistisch klop dit gaaroet neet. Barokke arsjitectuur vint me in Nederland mer 'nen inkele kier, beveurbeeld in de Oranjezaol vaan 't [[Huis ten Bosch]].
Monuminte vaan 't Hollands classicisme zien ouch weer veural hierehoezer; noe mèt hals- en klokgevele, meh ouch väöl raodhoezer zien bewoerd gebleve. De bekindste veurbeelder zien 't [[Paleis op d'n Dam]] en 't [[Stadhoes (Mestreech)|Raodhoes vaan Mestreech]]. (Hollands-classicistische gebouwe hove dus neet per se in Holland te stoon.) Kèrke woorte neet väöl gebouwd, umtot me de aw kathelieke kèrkgebouwe had geconfisqueerd; 'nen inkelen kier waor dit evels wel nujeg. Soms hadde die kèrke nog väöl weg vaan gotische gebouwe (de [[Westerkèrk (Amsterdam)|Westerkèrk]] en aander kèrke in d'n Amsterdamse Grachtegordel), soms evels waore ze origineelder (ron kèrke in [[Willemstad (Nederland)|Willemstad]] en [[Middelburg]]).
Tege 't ind vaan de zeventienden iew woort 't Hollands classicisme nog strenger; me geit daan spreke vaan de ''strakke stijl'' (veurbeeld: 't [[Slot Zeist]]). Later in d'n achtienden iew goon de Nederlen op arsjitectonisch gebeed mie mèt 't boeteland mètdoen. 't Paleis aon de Kneuterdijk (D'n Haag) is in de [[Lowie XIV-stijl]] ('n soort classicistische barok en dao-in te vergelieke mèt 't Hollands classicisme). Ouch [[rococo]]gebouwe vint me es me good zeuk. De [[Gerlachuskèrk]] in [[Houtem (Valkeberg)|Houtem]] en de [[aajdkathelieke kèrk]] vaan D'n Haag zien veurbeelder.
===Sjèlderkuns===
===Literatuur===
In de late middeliewe waor in de zuieleke Nederlen de [[rederiekers]]traditie opgekoume; 't gebruuk vaan rederiekerskring sloog in de zèstienden iew ouch euver nao 't ziech oontwikkelend Holland. Aon 't begin vaan de zeventienden iew waor in Amsterdam en umgeving (de zoegeneumde ''Muiderkring'') e riek literair leve oontstande, mèt sjriever wie [[Joost van den Vondel]], [[Pieter Cornelisz. Hooft]], [[Gerbrand Adriaensz. Bredero]] en [[Anna Roemers Visser]]. Hun werke zien gooddeils gecanoniseerd en woorte tot in d'n twintegsten iew väöl geleze. 't Werk vaan later in dezen iew is vaan väöl minder belaank. Oet d'n achtienden iew weure diechters wie [[Hubert Kornelisz. Poot]] nog wel geleze. Ouch kaom, wie euveral in Wes-Europa, de [[roman]] op. [[Betje Wolff]] en [[Aagje Deken]] sjreve hunne breefroman ''De historie van mejuffrouw Sara Burgerhart'' en [[Rhijnvis Feith]] brach 't zier succesvol meh allewijl vergete ''Julia'' oet, e werk vaan 't [[sentimentalisme]] (''Epfindsamkeit''). [[A.C.W. Staring]], de groetste Nederlandsen diechter vaan roond 1800, begós in de naodaog vaan de Rippubliek te publicere.
===Meziek===
Regel 122 ⟶ 129:
====Kèrkmeziek====
[[Kèrkmeziek]] vaan beteikenis gaof 't koelek. De calvinistische lier stoont geinen aandere liturgische meziek touw es de [[psalme]] en [[gezaank (kèrkleed)|gezaange]] vaan Calvijn, en wel zoonder begeleiing. De planne vaan radicaol predikante um ouch de örgele vaan de mör te slope zien (aanders es in Ingeland) neet oetgeveurd; stei beneumde soms stadsorganiste um boete de deens um op 't örgel te speule. In de loup vaan d'n tied begóste väöl lui dreuver te klaoge tot de geluivege melodieë
De psalme en gezaange waore nao 't Nederlands vertaold door [[Pieter Datheen]]; dees tekste woorte ouch gezoonge. Zien vertaolinge waore evels wied vaan perfek; veural 't groet aontal [[antimetrie]]ë steurde de kèrkgengers. In 't midde vaan d'n achtienden iew kaom de discussie in 'n stroumversnelling en in [[1773]] naom de groete mierderheid vaan calvinistische gemeintes de nui berijming euver.
====Volksmeziek====
Vaan de [[volksmeziek]] oet de Rippubliek is oongemein väöl bekind. Oondaanks 't gebrek aon internationaol beteikenisvolle meziek heersde hei 'n oetgebreide zaankcultuur. Umtot in de Nederlen väöl beuk gedrök zien, zien väöl leedtekste bewoerd gebleve. Soms is de melodie debij gegraveerd, miestens evels mós me ziech behelpe mèt 'n wijsaonduiding of gaof 't zelfs dat neet. Bewoerde leedsjes loupe oeterein vaan geistelek werk en geuzelejer tot de mies platvloerse spotleedsjes. Euver 't algemein hadde de zaankbeuk allein 'n amusemintsfunctie, meh ouch begin achtienden iew is al zeker ein zier oetgebreide volkskundege verzaomeling vaan plattelandsleedsjes aongelag.<ref>[http://lusthof-der-muziek.blogspot.nl/2010/11/hollantse-boeren-lieties-en.html Hollantse boeren lieties en contredansen]</ref> Sommege vaan de lejer oet de zeventienden iew zien ouch in dezen tied bekind, veural door de zaankbundel vaan [[Valerius]], dee in de negentienden iew woort heroontdèk. 't Mieste oonderzeuk nao de leedcultuur vaan de Rippubliek is verriech door [[Louis Grijp]] en zien mètwèrkers.
==Wetensjap==
| |||