Rippubliek vaan de Zeve Vereinegde Nederlen: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting |
|||
Tekslien 136:
Neet euveral waor 't calvinisme ouch de euverheersende religie. Globaol leep (en löp!) de grens tösse euverwegend calvinistisch en katheliek gebeed geliek mèt de grens die de Nederlen in 't Twelfjaoreg Bestand hadde. In dezen tied had de euverheid aon allebei de kante de han vrij veur de inseg touwgestande religie op te lègke. Aon de Staotse kant gebäörde dat minder rigoureus es aon de Spaonse kant; daobij waor de religieus vervolging hei veural 'n zaak vaan de lieger euverhede. Conservatief ambachshiere besjermde soms 't katholicisme en dwoonge hun oonderhurege neet tot bekiering. Dit verklaort kathelieke enclaves wie me die noe nog vint in beveurbeeld Noord-Holland en Zieland. De situatie verbeterde veur de kathelieke aonzienlek nao 't Rampjaor: mèt d'n inval vaan de Franse verstoont me tot me ze neet aon de kant vaan 't ouch katheliek Fraankriek mós höbbe. In de Generaliteitslen hadde de kathelieke al hielemaol de ruimte: zeker in Staots-Euvermaos ('t Heuvelland) woort d'n ieredeens gei struibreid in de weeg gelag en gónge protestante en kathelieke zelfs nao dezelfde kèrk.
'n Klein minderheid vaan de inwoeners waor [[lutheranisme|lutheraons]]. Hunne status waor zoe tösse de calviniste en de kathelieke in. Ze mochte wel kèrke bouwe, meh die mochte geinen torie höbbe um neet te väöl op 'n kèrk te liekene. Op diverse plaotse, veural in stei, voont me aonzeenleke lutheraonse gemeintes.tribbenaole
Boetelenders waor 't zoonder mie touwgestande eder gewunsde religie aon te hawwe. [[Joede]] golle ouch es boetelenders; es gevolg daovaan bouwde de groete juudse gemeinsjap in Amsterdam diverse synagoges. Väöl vaan hun waore [[Sefardische joede]], oet [[Portugal]] gevlöch veur vervolging, meh 't gaof ouch 'n [[Asjkenazische joede|Asjkenazische]] gemeinsjap. Wijer boetelandse religies waore de [[Waalse kèrk]]e; dit waore calvinistische kèrke nao de Franse wijs, gestiech door gevlöchde [[hugenote]].
===Taol===
't [[Nederlands]] oontwikkelde in d'n tied vaan de Rippubliek veur 't iers 'n [[standaardtaol]]. 't Oontstoon vaan dees taol begint zoe roond 1600 en geit de ganse zeventienden iew wijer. Wie dit perceis is gebäörd, is nog ummer oonderwerp vaan discussie. Vaanajds weurt oetgegaange vaan 't [[Hollands]] es basis, mèt [[Braobants]]en invlood; dit heet te make mèt 't prestiesj wat 't Braobants sinds 't ind vaan de middeliewe al had. Bepoalde taolkundege geluive dat neet en wieze liever op 't [[Hoegduits]] es taolkundeg veurbeeld.<ref>[[Nicoline van der Sijs]], ''Taal als mensenwerk. Het ontstaan van het ABN'' (Den Haag 2004)</ref> De vörming vaan de norm góng nog de ganse zeventienden iew door, meh vaan zier groet belaank is wel de ''[[Staotebiebel]]'' gewees: de [[Biebel]]vertaoling boe op de Dordtse Synood opdrach touw woort gegeve.
't [[Fries]] stoont in dezen tied in lieg aonzien; sinds Friesland en de Groningse Ummelen hun zelfstendegheid hadde verlore, waor de Friese sjrifcultuur dao gans verdwene. In Groninge verdween ouch de taol zelf in zier korten tied, dewijl in de Friese stei 't [[Stadsfries]] veuj aon de groond kraog. Oetzunderinge gaof 't wel, zoe publiceerde [[Gijsbert Japicx]] poëzie in 't Fries.
Aander striektaole en dialekte woorte al gaaroet neet opgesjreve, al kaom in 't gesjreve Nederlands vaan väöl lui nog dèks dialekinvlood veur. 'nen Inkele kier perbeerde 'ne sjriever veur 't komisch effek 't plat zoe getrouw meugelek op te sjrieve (Bredero mèt 't Hollands en Braobants); percesstökker in beveurbeeld Mestreech citeerde soms wel ins de volkstaol in lasterzake, um oet te make wat de beklaogde perceis hej gezag.
Mèt groete woersjijnelekheid spraok in d'n tied vaan de Rippubliek bekaans edereine nog plat. Oetzundering zien mesjiens de groete Hollandse stei, meh zelfs in Amsterdam spraok get wat me allewijl dialek zouw neume. De norm veur wat acceptabel waor es 'besjaaf' waor wijer es allewijl.
==Bronne==
| |||