Zuud-Limburg: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Tekslien 3:
----
[[Plaetje:Kaart met plateaus en dalen Zuid-Limburg + Geilenkirchener Lehmplatte.PNG|thumb|Zuud-Limburg en ein sjtök Midde-Limburg en 't Pruus mit de plateaus.]]
'''Zuud-Limburg''' is de meist zujelike deil vaan zowè [[Nederland]] as de provincie [[Nederlands-Limburg]]. De sjtreik hìngk aon Nederland via ein sjmál sjtökgen landj vaan óngevaer vief kilometer breidte onger de sjtad [[Ech]] in [[Midde-Limburg]]. 't Sjmalle sjtök wórdt westelik begrénsjt doar de [[Belsje]] provincie [[Limburg]], en oostelik doar de Pruusje bóndsland [[Naordrien-Westfale]], waat ouch géldj veur 't tamp van de sjtreek. Zujelik grénsjt 't gebeed aon de Belsje provincie [[Luuk]] en tèves ein sjtökgen Belsj-Limburg beej de [[gemeinde Voere]]. In Zuud-Limburg woantj miè as de hélf vaan 't totaal aontàl inwoeners vaan de ganse province, óngevaer 607.000 luuj. 't Landsjap is veur ein deil good versjteidelik.
[[Plaetje:Zuid-Limburg landschap.jpg|thumb|'t Zuud-Limburgse heuvellandsjap.]]
'''Gesjichte'''
 
'''== Gesjichte''' ==
Zuud-Limburg haet eine rieke en komplèkse gesjichte. 't Zuud-Limburg is èchter neet 't vreugere Limburg die as Hèrtogdom óntsjtond róndj 't jaor 1000 nao christus beej 't hujige Belsje plèk [[Limbourg]] in de provincie Luuk. t' Hujige Zuud-Limbörgse gebeed, kómp miè euverein mit 't alde [[Landj van Valkeberg]], t' [[Landj vaan 's-Hertogenrade]] en 't [[Graofsjap Dalhem]], die laeter doar de [[Braobanders]] ópgenome is in de [[Landj vaan Overmaze]]. t' Gebeed beej Zittert behoarde beej 't [[Hértogdom Jülich]].
 
t' Echte (Zuud-)Limburg zoas veer dat nu kènne, wäödt gevórmpj in 't jaor 1839. In 1813 al is ein Limburg gevórmpj mit 't hujige Belsj-Limburg, maar na de [[Belsje ópsjtand]] vaan 1839 zeen de beejde Limburge oéteinanger geràkd. Limburg krièg dan zeen vórm, mit [[Naord-]] en [[Midde-Limburg]].
 
'''== Landsjap''' ==
 
Zoas gezègd is Zuud-Limburg voor ein deil versteidelikt. Groeëte plèkke zeen, de hoafdsjtad [[Mestreech]], [[Hieële]], [[Zittert]], [[Gelaen]] en [[Kirchroaj]]. t' Oostelike en 't naordelike deil is dichter bevólktj, vaanwège de [[sjteinkaolwinningj]] oét 't verlede, die arbiejers trók oét zowè Limburg as eigelik 't ganse land. Mestreech is langer ein groeëte sjtad gewaes. 't Deil tösgen Mestreech en de [[Miensjtreek]] is dunner bevólktj, en miè agrarisch. Meistal is viejteelt de belangriekste, agrarische aktiviteit. t' Gebeed is eine d'r aldste kultuurlandsjappe vaan [[Nederland]].
 
Zuud-Limburg sjteit ouch bekind óm zeen [[heuvellandsjap]]. Gans Zuud-Limburg besjteit oét plateaus die doar reveere en baekskes ingesjlète zeen, waordeur 't heuvellandjsap óntsjtònd. 't Gróndj besjteit meistal oét krietgesjteinte en löss. 't bekinde krietgesjteinte wäödt in de geologische [[tsiedpèrk vaan 't Kriet]] gevórmdj. De heuvels zeen de voartzètting vaan 't Belsje [[Landj vaan Herf]], die noch zujeliker euvergaot in de [[Ardenne]]. De maksimale hoeëgten in 't Limbörgse Heuvelland, rieke tót 322 meter baove ziejsjpèègel (De [[Völserberg]] beej [[Völs]].). Hoeëgten tót ein meter of 200 kóme miè voar. In 't Maosdaal, waodeur de belangriekste reveer van Zuud-Limburg, namelik de [[Maos]] sjtruimt, kómp ouch [[klei]] en [[zándj]] mit grindjbànke voar.
 
'''== Verkier en kultuur''' ==
 
De [[A2]] nao Luuk, de [[A76]], vaan de Belsje grensj nao [[Aoke]], en de A79, de waeg Hieële-Mestreech, zeen de belangriekste otosjnelwaege. De A2 ként de drökste sjtök waeg vaan Limburg beej 't zoegenaomde flèssehals beej [[Ech]]. De A76 is ein belangrieke waeg veur 't internasjonale vráchverkier. D'r loeëpe ouch iezerwaege doar 't gebeed. De drökste is die vaan Mestreech nao [[Amsterdam]]. Vérder zórgd 't [[Julianakanaol]] d'r voar dat 't sjeepsvaortverkier ouch vaere kan nao de havens vaan Mestreech en Luuk, omdà de Maos terplèkke op de grénsj mit 't Belsj hieël óndeep is.
 
Vérder is in Zuud-Limburg al good 't taollandsjap verànderende. Dirèk lángs de Maos is de [[Panninger linie]]. De minse westelik van dèzze linie sjpreike vaan einen snie, terwiel de minse oostelik: sjniè veur 't zélfde waord zègke. Oosteliker zélfs is er eine óvergaanssjtroak mit de [[Ripoarische]] dialèkte beej en in [['t Pruus]]. Die [[issoglosse]] begintj vaanaf [[Valkeberg]]. Nèt westelik vaan de plèkke: [[Völs]], [[Bóches]], [[Zumpelveld]] en [[Kirchroaj]] lìgk de grénsj tösgen 't [[Limbörgse]] en Ripoarische dialèk, ófsjoeën de luuj oét biejveurbild Kirchroaj zègke dat ze Limburgs kalle.
 
[[Categorie:Nederlands Limburg]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Zuud-Limburg"