Jo Caris: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
E kort, zakelek artikel; zuug ouch euverlègk.
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
=='''Jo Caris'''==
:''Dit artikel geit euver de Mestreechse dialekoteur. Veur d'n Almeerder gelierde zuug [[Jo Caris (bedriefspsycholoog)]]''
----
'''Jo Caris''' ([[Sint Pieter (Mestreech)|Sint Pieter]], [[21 augustus]] [[1927]]) is 'ne Mestreechse [[Limburgse literatuur|dialeksjriever]]. Heer wèrkde jaorelaank es [[sjemie]]ker bij de [[DSM]], meh góng ziech op gevorderde leeftied touwlègke op 't sjrieve in zien moojertaol. Vaanaof de jaore 1980 brach heer werke oet in diverse genres. Veural bekind woorte zien [[jäögliteratuur|jäögbeuk]] ('n [[fantasy]]-tetralogie en e sprookjesbook) en zien ''Ierste Mestreechter Kookbook''. Zien beuk weure vrij väöl geleze.
 
==Bibliografie==
Wee is Jo Caris?
*'n Hamfel kestaanjele 1982
*'t Mysterie roond Zwarten Tum (jäögroman) 1984
*'t Rieker Roomser Leve (Kritiese poëzie) 1987
* La bonne femme 1992
* Mooswiever vaan Sint-Pieter 1993
*'t Mysterie roond Kamiel en Marjan 1993
* Traone mèt vastelaovend (vastelaovendsroman) 1993
* De rink vaan Katali (jäögroman) 1994
* De amulet vaan Yor (jäögroman) 1996
* Zèt uuch ins 1996
* Ierste Mestreechter Kookbook 1997
* POT! .... 'n Hamfel späölselkes 2003
* Keersvertèllinge 2004
* Mestreechter vertèlsel en vertèllinge. Ierste Mestreechter sprookjesbook
 
==Literatuur==
Sint-Pieter…
* Ben Salemans en Flor Aarts: ''Taal in stad en land: Maastrichts'', Den Haag 2002: p. 140
 
{{DEFAULTSORT:Caris, Jo}}
… dao bin iech gebore (op 21 augustus)
[[Categorie:Limburgstalige dichters]]
 
[[Categorie:Limburgstalige sjrievers]]
Heet ma miech in de weeg gelag
 
Bin iech vaaneiges groet gewore
 
Höb iech mien jaore doorgebrach
 
En is ’t straks mèt miech gedoon
 
Laot miech daan in zien eerd vergoon.
 
== '''Leve en werrek''' ==
Jo Caris is z'ch serjeus goon touwlègke op ’t sjrieve vaan Mestreechse tekste wie d’n datum vaan z’n pensjenering, es chemiker op ‘t Centraal Laboratorium vaan de Staatsmijnen (Geleen), in ‘t ziech kaom. Heer wouw get zinnigs um han höbbe in de jaore es ‘r neet mie hoofde te zörge veur ’t good funktionere vaan chromatografiese kolomme en gein analyses mie hoofde te óntwikkele veur baonbrekende produkte die op ’t lab woorte oetgedokterd. Gein vergaderinge mie hoofde te bezeuke vaan UNIE BLHP, Raad van Overleg, OR of COR.
’t Sjrieve waos ‘m neet vreemp. Heer maakde al veur deen tied door de jaore heer löchtige gediechskes in ’t Nederlands en bundelde die in e beukske (1980), bestump veur de naoste femilielede, mèt es titel “Zonder Trompetten en Trom”. Deen titel is spontaon aongelieverd door e gezinslid, aon taofel, oonder ‘t ete. Dat gebäöre besjrijf Caris in ’t openingsgediechske "Naam".
 
<big>Naam</big>
 
Een naam voor dees bundel! Ik kon niks bedenken.
 
“Komen er”, vroeg hij, “trompetten in voor?”
 
Ik zat maar wat sullig van ‘nee-nee’ te wenken.
 
“Ook niet een trom?” dramde hij nog wat door.
 
“Noem het dan”, zei hij wat dom
 
“Zonder Trompetten en Trom.”
 
Diverse vaan dees Nederlandse tekste heet Caris naoderhand umgezat in ’t Mestreechs, zoewie…
 
 
<big>Hoondeleefde</big>
Wie iech lès op vekantie ging
 
Brach iech d’n hoond nao Li La Ling.
 
Nao zeve daog vaan snie mèt ski’s
 
Verlangde iech weer nao me bies.
“Wie is ‘r, Li?” zoe jenkde iech.
 
Li toen, mèt glunderend geziech:
“D’n hoond is good, d’n hoond is good.
 
Allein nog get… sambal d’rin moot.”
 
 
En ouch…
 
 
<big>EINEN appel</big>
 
Hier Adam, zwoer verbijsterd, staart
 
Nao d’ingel dee ‘m oonrös baart
 
Rechs dreig dee mèt e vlammend zwaard
 
Links zwejt ‘r mèt ’n vuurroej kaart
 
(Geel veur dee boum waos al apaart!)
 
Liert, kinder, vaan zien oonfortuin
Pik noets EINEN appel oet d‘n tuin.
 
 
’N HAMFEL KESTAANJELE
Wie Caris z'ch ging touwlègke op ’t make vaan tekste in ’t Mestreechs zaog 'r e aonkoumend mèssendeenderke get oonbezonne dinger doen oonder de mès. Dat inspireerde häöm tot ’t make vaan e verhäölke en brach ‘m op ’t idee dat menneke, Sjarelke, de hoofrol te laote speule in z’ne (debuutroman) “’n Hamfel Kestaanjele”. ’t Woorte eveväöl hoofstökke es maonde in ’t jaor en mèt gelieke titels: jannewarie, fibberwarie... Eder hoofstök begint mèt ‘n bespiegeling euver de betreffende maond en verhaolt daan ’n klein historie oet Sjarelke ze levensje. In jannewarie is ’t jungske zeve jaor, in december bekans daartien. ‘n Belangrieke neverol is weggelag veur eine persoen, broeder, keplaon of pestoer, dee ‘t opgreujend Sjarelke op ’t rechte spoor moot hawwe. Meh door hun optrejje weurt ’t menneke dèks in verwarring gebrach. Ouch kestaanjelebuim höbbe invlood op Sjarelke ze doen en laote.
 
’t Drökke vaan ’t book is neet gegange wie gedach. D’n umslaag mós d’n indrök geve vaan ’n kestaanjel, broen mèt ’n aofwiekende liechte vlek. De kleure zien evels verwisseld: wat broen is moot wit zien… en umgekierd.
Caris heet ’t manuskrip gesjik nao de ‘Commissie ter behartiging van de Culturele Belangen Maastricht’: “Waardering uiterst positief”. ’t Woord e book en is versjene in de ‘Perroenreeks’.
Teikeninge en umslaag zien vaan Broeder Orestes (Tum Smids), ‘ne neef vaan Caris.
 
 
’T MYSTERIE ROOND ZWARTEN TUM
 
Nao de prizzentatie vaan “’n Hamfel Kestaanjele” woord Caris benaoderd door de veurzitter vaan de Stiechting Mestreechs Kinder- en Jäögbook mèt de vraog of heer geïntresseerd waos in ’t sjrieve vaan e verhaol veur de jäög. Neet zoe dun beukse meh eint vaan minstens 125 pagina’s. De veersen auteur vroog z'ch in stèlte aof of heer dat wel aonkós. Oonderweeg nao hoes kaom ’n gedachte bijj ’m op die de meujte weerd waos veur ins naoder oet te wèrke. Rizzeltaot: e beukske vaan 50. Dus väöls te dun. G'r vint deen opzat trök es lèste hoofstök in 't book vaan 180 pagina’s.
 
Hoofpersoen in de serie is ‘nen twierling, ‘ne
jóng en e meidske, Kamiel en Marjan. Allebeij eve flink es ’t moot zien en
allebeij eve bang es ’t zoe oetkump. Tot edere lezer ziech kin  kónformere aon de hooffiguur. Euver leeftied
weurt neet geproke.
 
Zwarten Tum woent in ze huiske op Slavante. Es
Kamiel en Marjan per touwval bijj ‘m langs koume is heer zwoer kraank.
Netuurlik hellepe ze häöm metein zoe good es ze kinne en waarsjouwe ‘nen
dokter. Meh tot hun groet verdreet störref ‘r. Es daank veur alles wat ze veur
häöm höbbe gedoon erref d’n twierling al z’n bezittingen. Riggelmaotig bringe
ze hun vekantie door in Tum ze huiske en óntdèkke ’n geheim berregplaots. Dao-in
vinde ze e sjrif boe-in Zwarten Tum heet opgeteikend wat veur wónderliks heer
heet mètgemaak in e aofgeslote stök vaan ’t gangestèlsel in de berreg. D’n
ingaank dao vaan vinste allein es…’t Leve dao moot zoe woonderlik zien tot
Kamiel en Marjan beslete nao d’n ingaank te goon zeuke. Mèt behöllep vaan de
aonwijziginge in ’t sjrif vaan Zwarten Tum moot dat kinne lökke. Meh ze koume
op ’n gans ander meneer in die geng… die mysterieuzer zien es zijj verwachde. En
wat veur spannend avontuur ze op hunne zwerrftoch zölle beleve… dao höbbe ze
gei idee vaan.
 
Illustraties: op d’n umslaag en in ’t book zien
vaan de hand vaan Guus van Eck.
 
 
’T MYSTERIE ROOND KAMIEL EN MARJAN (deil 2).
 
De “Stiechting Mestreechs Kinder- en Jäögbook”
vroog inmiddels aon Caris um e vervolleg te sjrieve op “’t Mysterie roond
Zwarte Tum” (1984). Allewel heer metein aon dat verzeuk gevolleg gaof doorde ’t
tot 1993 (!)  ie ‘”t Mysterie roond
Kamiel en Marjan” in de bokewinkel laog. Had de Stiechting geldgebrek? Interne
strubbelinge? Die nege jaor had ’t geine zin dat twiede deil te laote drökke
umtot de Stiechting neet vaan zins waos ’t ierste deil in de verkoup te bringe.
Wie de Stiechting woord opgeheve kraog Caris ’t restant vaan de oplage vaan
deil 1 in bezit en kóste Kamiel en Marjan de lezer goon vertèlle euver hun
vollegend avontuur in deen biezunder oondereerdse wereld. Nein, Zwarten Tum had
niks gefantaseerd. In dee berreg leefde neet allein veurhistoriese bieste meh
ouch e vollek. Oonder oppergezag vaan Hëttekê. D’n twierling sloot vrunsjap
veur ’t leve mèt Kankra, de opvollegster vaan Hëtteke. Bijj hun ierste treffe
waos Kamiel metein al smoorverleef op ’t knap meideke.
 
 
DE RINK VAAN KATALY (deil 3)
 
Caris bleef oetkieke nao ‘t vollegend avontuur
vaan d’n twierling. Gelökkig veur häöm verdween ’t stèl in 1994 obbenuijts in
dee geheime wereld oonder Sint-Pieter. Meh dees kier waore  ze door ’t berregvollek opgerope veur te
hellepe. Kolido bedreigde hun bestoon en hun hoegóntwikkelde kultuur. Heer wouw
de mach euvernumme vaan Hëttekê mèt behöllep vaan ‘ne rink gemaak vaan e metaol
dat ‘n oonweerstaonbaar krach oetstraolde. Die krach had gein oetwèrreking op
luij oet de boetewereld, zoewie Kamiel en Marjan. D’n twierling nump de
oetdaging aon. Meh dao bedreige hun nog gans ander gevare. Yor, ’t Opperweze, grip
zellef in. Liet ‘r d’n twieling aon ze lot euver es de rös in de berreg is
hersteld?
 
 
DE AMULET VAAN YOR (deil 4)
 
Ederein dach tot Kolido waos umgekoume in ein
vaan dampende kojle gevöld mèt gesmolte berregmetaol. Heer heet dao nuij waopes
vaan gemaak. Ongko reup Kamiel en Marjan op veur weer te koume hellepe. En dus
dwaole ze in 1996 veur de veerde kier door de mellegergeng mèt  fosforizerende klumplante aon de mör die veur de
verleechting zörrege. Meh wat deit Kolido raar tijdens de achtervolleging door Kamiel
en Marjan. En ouch Kankra gedreug z'ch eigenaordig. ’t Is zjus of ’t einde vaan
dee biezundere wereld is aongebroke. Kump e ind aon de vrundsjap tösse Kamiel,
Marjan en Kankra? 
 
Maakde Caris e ind aon de serie umtot ‘r gein
vijfde meneer kós fantazere boe-op d’n twierling op ’n oetzunderlike meneer in
dee berreg verdwijnt en verschijnt? Had ‘r geine zin mie in ’t oonderwerrep? Wie
daan ouch, heer heet gei vijfde deil gesjreve.
 
De deile 2, 3 en 4 woorte verzörreg door
Drukkerskollektief Geule.
 
Illustraties: op d’n umslaag en in ’t book
zien vaan de hand vaan Victor Berghof.
 
 
LA BONNE FEMME
 
In d’n tied tösse
‘t versjijne vaan deile 1 en 2 euver de belevenisse vaan Kamiel en Marjan
publiseerde Caris in 1992 ’n novel in ’t Nederlands: La bonne Femme. Heer bazeerde ’t verhaol dat z'ch aofspäölt tijdens de Romeinse
bezètting op zien antwoorde op mierdere vraoge mèt betrekking tot wazige feite.
Beveurbeeld, wat beteikent die viefpuntige ster die op de stadsvlag steit… en die
vrouwefiguur, stèlt dat ‘nen ingel veur… of ’n godin of… boe stoond ’t ierste
hoes… wat späölde z'ch aof in ’t badhoes De Terme… wie waos ’t óndergrónds
verzèt tege de Romeine georganizeerd. Tot ’t jaor 400 is euver ’t reile en
zeile in de stad wienig bekind. Inkel wat de Romeine dao euver höbbe opgeteikend.
’t Is dus leuk fantazere euver wat toen is gebäörd.
 
Caris heet ’t manuskrip aon stadsarcheoloog
Titus Panhuysen veurgelag en häöm gevraog of wat heer geleze had ouch zoe
gebäörd zouw kinne zien. D’n archeoloog had gein arguminte ’t verhaol te
óntzenewe. “’t Kin”, waos dee z’n kónkluzie!
 
De prizzentasie
voond plaots in Café Restaurant La Bonne Femme. Caris
euverhandigde ‘t ierste eksemplaar aon Titus Panhuysen.
 
MOOSWIEVER VAAN SINT-PIETER
 
Es de CV De Mosasaurusse oettrèk veur aon hun verpliechting
te goon voldoen löp ‘ne groep Mooswiever mèt hun mèt, echgenotes en döchter
vaan de mansluij. Bijj gelegenheid vaan de viering in 1993 vaan ‘t 2x11 jaorig
bestoon vaan deze groep mooswijfkes is e beukske gemaak mèt wetenswaardighede
euver hun bestoon. Ze zie wie ’n levende sjèlderijj oet d’n tied wie de greuntes
vaan de tuinderijje op Sint-Pieter aoftrèk voonte tot in Noord-Fraankriek.
 
Op bladzijj 2 vaan dat beukske lees g’r tot doe
Mooswijfkes z'ch neet de kuul oet de körref laote pikke:
 
Zuug die luij ins
loere
 
Ze meine veer zien
boere.
 
Veer zien de
tuinders vaan Sint-Pieter
 
Wee us get zeet
krijg op z’ne mieter.
 
 
TRAONE MÈT VASTELAOVEND
 
In 1972 riechde Caris
same mèt ‘ne neef ‘t  Zaat Herremenieke “Veer
Zowwe Zoe Gere” op. Mèt es mzikante alle gezinslede. Twellef maskes. Geine wis vaan
toete noch bloze. ’t Ierste instrumint waos de zinke wasketel vaan Zjeng, es
Dikke Zjiem. De kós allein mer op de boojem boenkere want euver de bovekant
zaot plestik gespanne, ’n opegesjäörde groete tuut. ‘t Twiede instrumint waore
twie keteldèksele, es klaters. De muzikante marsjeerde op straot dèks achterein.
“Daan make v’r mie oet”, zagte ze. Op basis vaan de belevenisse vaan dat gezèlsjap
fantaseerde Caris z’ne karnevalsroman bijein. ’t Ierste eksemplaar woord in
1993  in Den Ouden Vogelstruys aongebooje
aon Prins Wim II.
 
Geïllustreerd mèt
foto’s vaan sjèlderije vaan Chrit Rousseau
 
 
ZÈT UUCH INS…   (oetgegeve
in 1996)
 
… is ‘ne bundel korte
verhaole, oetgevoerd in low budget. De teikening op d’n umslaag is vaan Tum
Smids. De verhaole zien ouch op kassètte te kriege.            
 
 
MESTREECHTER
VERTÈLSELS EN VERTÈLLINGE (oetgegeve in 1999)
 
Um inspiratie op te doen veur z’n sprookjes
vollegde Caris in Duitsland de Märchenstrasse, ’n rót die begint in Hanau, de
geboortestad vaan Jacob en Wilhelm Grimm, en eindig in Breme bijj ’t
gedinkteike aon Die Strassmusikanten. Die Strasse löp dweers door de streek boe
de gebreurs hun mie es 200 sprookjes verzameld en poëties bewèrrek höbbe. Hun
‘hand-eksemplare’ ligke te kiek in ’t Grimm-museum in Kassel. In väöl tejaters
langs de rót weure toneelveurstèllinge vaan hun sprookjes gegeve, zoewel
euverdèk es in de opeloch, zoewel mèt póppe es door levende oteurs.
 
De vertèlsels en vertèllinge speule z'ch aof
op lokaties in en roond Mestreech.
 
 
POT!... ’n Hamfel späölselkes (2003)
 
Kin gezeen weure es e vervolleg op ’n Hamfel
Kestaanjele. De verhaole goon euver de belevenisse vaan Sjarelke, z’n vrundsjes
en vrundinnekes es ze same op straot speule. Dat waos in d’n tied vaan veur de
koms vaan de kompjoeter gans gewoen. En dat kós ouch good, speule op straot
want dao waos wienig verkier vaan oto’s en fietsers.
 
Bijj eder verhaol weurt in e kader de
speulregels oetgelag en watste debijj nudig höbs.
 
’t Book woord gemaak in opdrach vaan De
Kiekoet.
 
 
KEERSVERTÈLLINGE (2004)
 
Mie es ins kraog Caris te hure vaan luij die eder
jaor keersverhaole veurloze veur gezelsjappe, tot ze verlege zaote um nuij
mattriaol. Dat inspireerde Caris tot ’t make vaan ‘t oonderhavige beukske. Meh
dao stoon ouch verhaole in vaan René Heckers. Wie dat zoe gekoume is? Caris
vertèlt:
 
“René Heckers lierde iech kinne via de
Stiechting ’t Gilde. Iech verzörregde dao ‘ne kursus Mestreechs en René sjreef
z'ch dao-op in. Oonder de naom “René Heckers (Mestreechteneer)”. Heer spraok
z'ch dao pertinent oet veur ’t gebruuk vaan de spelling volleges Endepols. Die
touwveuging ‘Mestreechteneer’ stoond ouch op d’n achterkant vaan de envelop die
‘r mèt Keersemes sjikde aon e stèl bekinde. D’rin zaot ’n keerskaart mèt e
verhäölke. Euver ‘ne bekinde Mestreechteneer, maan of vrouw. Volleges René woer
gebäörd. Altied mèt ’n positieve strekking en eindigend mèt ’n keerswins. Wie
iech mien keersverhaole ging bundele vroog iech aon en kraog iech vaan häöm
touwstumming dreij vaan zien verhaole tösse die vaan miech in te binde. ‘nen
Tied later naom iemes mie initiatief euver en gaof e beukske oet mèt e stèl verhaole
vaan René, aktie finansjeel gesponsord. Raar voond iech tot d’n teks stoond in
de spelling volleges Veldeke Limburg en neet in de spelling die René zoe nao
aon ’t hart laog. Meh zuug, mèt de Keersemes d’rop sjikde René miech ’n envelop
mèt dao in ’n kaart en e verhaol… in zie vertrouwd Endepols! Alleh… dink geer uuch
ouch mer ‘t eurt devaan, neet?”
 
“Keersvertèllinge” is oetgevoerd in low budget.
 
=='''Bibliografie'''==
*-'n Hamfel kestaanjele 1982
*-'t Mysterie roond Zwarten Tum (jäögroman)1984
*-'t Rieker Roomser Leve (Kritiese poëzie) 1987
*- La bonne femme 1992
*- Mooswiever vaan Sint-Pieter 1993
*-'t Mysterie roond Kamiel en Marjan 1993
*- Traone mèt vastelaovend (vastelaovendsroman) 1993
*- De rink vaan Katali (jäögroman) 1994
*- De amulet vaan Yor (jäögroman) 1996
*- Zèt uuch ins 1996
*- Ierste Mestreechter Kookbook 1997
*- POT! .... 'n Hamfel späölselkes 2003
*- Keersvertèllinge 2004
*- Mestreechter vertèlsel en vertèllinge. Ierste Mestreechter sprookjesbook
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Jo_Caris"