Mergelgrot: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Geen bewerkingssamenvatting
K Hersjtèld tot de versie nao de lètste wieziging door 194.88.237.16.
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
[[Plaetje:Bemelerbergwkped07.JPG|thumb|300px|Winkelberg of Bemelerberg]]
'n '''Mergelgrot''' of '''mergelgroeve''' ies 'n opegegrave plek of koel, woa [[mergel]] gewonne weurt. De [[Nederlands Limburg|Limburger]] kalt van "in de berg", es de mergel van deper oet 'ne gank oet de berg kump. De geng in de [[grot]]te zint dèks tièntalle kilomaetersj lank. 't Binnegoon en róndwandele in de berg gebeurt allein ónder leiding van ervare gidse. Op eige gelegenheid verkènne ies verbao en levesgevièrlik. Vanwege de duusternis en 't gebrek aan markante punte zal me zeker verdwale. 'ne Miensj hèlt 't dan neet langer oet es 'n paar daag in de grot. De temperatuur ies vochtig en liek rónde de 12 grade celsius. De ingank weurt look of laok geneump.GAY ! MAND !
 
==Gesjiedenis en toepassing==
==GAY ! MAND ! ==
[[Plaetje:ValkebergBerkelpoortwkped07.JPG|thumb|300px|Valkeberg, mergelsjtedsje]]
Vanaaf de [[Miedelièwe]] (13e ièw) woort mergel gewonne door dae oet te kappe, in zgn. mergelsjteul, oet de berg. Zoa vörmde ziech de geng van de grot. Daonao woort de mergelsjtool gezaeg tot blök um mèt te boewe. De reste woorte vermale um daomèt 't land te bemèste, 't zgn. mergele, of woorte gesjtook in [[kalkove]]s. De [[Romeinse tied|Romeine]] gebruukde de mergel ouch al es boewsjtein, meh vermoedelik höbbe zie de sjtein oet ope groeves gehaold. Ouch ies 't "mergele" van 't land van hun bekènd. De vreugs bekènde inscriptie in de berg dateert oet de 15e ièw. De ièrsjte sjrieftelike vermelding zou zin van de Romeinse sjriever [[Plinius d'r Owwere|Plinius]], dae vermelde dat "in de provincie ''Belgia'', wiete sjtein weurt gezaeg, es waor 't hout". In 't ''Dinbook'' van Sint Pieter (circa 1460) weurt gesjreve euver de handel in mergel oet de Sint Pietersberg.
 
Tot wied in de umtrèk woort de mergelsjtein gebruuk veur 't optrèkke van geboewe of gedeiltes daovan. Veurbeelde zin: de dóm van [[Utrech]], de St. Jan in [[Den Bosch]], de St. Jan in [[Remung]] en de Saint Lambert en Saint Jacques in [[Luuk]]. Ouch väöl kèrke in [[Mestreech]] en de [[basiliek]]e van [[Meersje]] en [[Tóngere]], [[Kesjtièl Valkeberg]], [[Kesjtièl Neercanne]], [[windmeule]]s- en [[watermeule]]s, [[boerderie]]je, [[sjuur|sjure]], [[kloaster]]sj en woonhoezer. Veural in de plaatse in de buurt van de mergelgrotte versjene väöl geboewe van mergel. Dat gebeurde tot rónd 1900. <br>
 
Tot nao de [[Twiède waereldoorlog]] woorte de mergelgrotte veurnamelik gebruuk veur de 't wegbreke van blök veur de boew van kesjtièle, boerderieje en hoezer. Ouch kweekde me grot[[champignon]]s, [[Brussels lof]] en [[kardoen]] in de berg. Later ouch nog produkte zoa-es grotte[[sjink]] en grotte[[kiès]] of gebruuk es wienkelder. In de oorlog, veural in de bevriedingstied, höbbe de inweunersj ziech versjtop in de berg. Dao zint toen zelfs kinger gebore. In Valkeberg en Geulem waor op 't ing van de [[Twiède waereldoorlog]] 'n [[Duutsjland|Duutsje]] oorlogsindustrie in de berg gevestig. Sómmige mergelgrotte zint toegankelik veur 't publiek zoa-es die van Mestreech en Valkeberg, o.a. veur toersime en je dikke moedersjportactiviteite.
In Sub weurt allewiel nog ummer boewmergel gewonne, dae veural weurt gebruuk bie renovatie en restauratie.
 
Regel 18 ⟶ 20:
In de berg kènt me väöl teikeninge vinge. Meistal ies dat gedoon mèt houtskool, vanwege 't roew en zugend oppervlak. Dao zint ganse portrètgallerieë van beroemde en plaatselik bekènde persone. Ouch kómme väöl reliëfs,[[ fresco]]'s en beelhouwwerke veur. In de [[Jezuïeteberg]] woort de berg verseerd door theologiesjtudente, aafkómstig oet allerlei leng. [[Kruusweeg]]sjtasies, aafbeeldinge van [[heilige]] zint te zeen o.a. in óndergróndse [[kapel (geboew)|kapelle]]. Umdat veur de meiste luuj dees vörm van kuns ónziechbaar ies, haet me in Valkeberg in 2008 'n beukske oetgegeve mèt foto's oet 5 mergelgrotte: mèt de titel "Onder''Arts''".
 
==Mergelgroeves zijn dom ==
[[Plaetje:Bemelelookwkped.jpg|thumb|150px|Laok in de Bemelerberg]]
dikke lul lul Groeves, woa mergel gewonne woort in ope sjachboew, waore groeve [['t Roeët|'t Rooth]], die neet miè in functie ies en groeve Curfs in Geulem die in 2008 ies gesjlote. Allebei de groeves zint wir aan de natuur truukgegeve. Ze kriege noe hunne eige flora en fauna.
 
'ne Op mergel liekende natuursjtein weurt gewonne in groeves bie [[Kunder]] en [[Krawbich]]. Deze [[kundersjtein]] ies ouch geelechtig van kleur, meh helder es mergel en neet te zaege. De sjtructuur van de sjtein blief onreigelmaotig en roew.
Regel 26 ⟶ 29:
[[Vleermoes|Vleermuus]] houte in de berg hunne wintersjlaop. Ouch [[eikelmoes|eikelmuuskes]] zeuke ziech hie 'n look um te sjlaope of te euverwintere. Wiejer doon 'n paar soorte vlindersj, zoa-es de [[Kleine vos]], 't [[Roestje]] de [[Daagpauwoug]], [[mögk]]e, [[wild verke|wil verkes]] ([[pissebed]]) dat ouch. 'ne Echte beweuner van de berg ies de [[Grottesjpin]]. De [[sjteinmarter]] of [[fuwien]] woont neet in de berg, meh geit sóms deep nao binne. De [[vos]] hèlt ziech miè bie d'n ingank op. [[Sjteinuul|sjteinule]], [[winterkeuninkske|keuninkskes]], [[däölke]]s en [[meelder]]sj nèstele dèks in loker, die ziech aan de boeteloch bevinge.
 
==mand????Fossiele==
Umdat blokbrekersj veurziechtig te werk ginge, zint 'r fossiele, reuze sjildpadde en Maashagedisse, o.a de Mosasaurus, bewaard gebleve. Van dees lètste ies gein gaaf exemplaar opgegrave, meh haet me aan de hand van diverse fragmente zoan exemplaar kènne samevoge. In 1770 vóng me in de Sint Pietersberg 'ne Mosasauruskop. Deze ies in de [[Franse tied]] in [[Paries]] terech gekómme. 'n Gipse aafgeetsel bevingk ziech in 't [[Natuurhistorisch museum]] in Mestreech. 'n Ander groat fossiel ies gevónge in de Bemelerberg in 1954, van vermoedelik 18 maeter lengde.
 
==De Limburgse mergelgrotte==
[[Plaetje:ValkeberginganklFluwelegrotwkped08.jpg|thumb|300px|Ingank van de Fluwelegrot in Valkeberg]]
*
 
* [[Gemeintegrot (Valkeberg|Gemeintegrot]], ingank aan de [[Cauberg]], in Valkeberg. Hie weurt ouch eder jaor de Kaersjmert gehouwe. Rónd de [[Carnaval]] weurt de grot gebruuk door de [[Carnavalsvereiniging]] de [[Mirlitophile]] um te vergadere, fiès te viere en op [[Döllen dinsdig]] de Carnaval aaf te sjlete.
* [[Fluwelegrot (Valkeberg)|Fluwelegrot]] (ouwe naam: ''Fluwienberg'', kump van f(l)uwien=sjteinmarter) in Valkeberg. Dees grot sjting in verbinging mèt 't [[Kesjtièl_Valkeberg]] (noe de rewien), dat debove liek. Hie weurt ouch eder jaor de Kaersjmert gehouwe.
* De ''Däölkesberg'' in [[Oud-Valkeberg]]. De naam kump van [[däölke]] (kauw). Dees veugel nèstel(d)e in loker van de bovegróndse krietrotse.
* [[Geulemergrot]] in Geulem. Bekènd ies zien ónderaardse kapel, woa in de [[Franse tied]] de [[katholiek]]e deenste woorte gehouwe. Vreuger woort hie mergel gewonne. Ter herinnering dao-aan sjteit aan de ingank 'n mergele beeld van 'ne blokbreker. Aan de Geulemerberg bevingk ziech 'n aantal grotweuninge.
* [[Barakkeberg]] in Geulem
* ''Wilhelminagroeve'' aan [[De Nerem]] (Valkeberg). Daobovenop sjteit de mergele [[Wilhelminatore]].
* ''De Heidegroeve'' in [[De Plenkert]] (Valkeberg), woa de [[Pruusj]]e in 1944 'n wèrkplaats houwe veur oorlogsmateriaal.
* ''Modelsjteinkolemien'' in de berg aan de Daalhemerwaeg in Valkeberg, dat ies 'n kopie van 'n [[kolemien]].
* [[Suberberg]] in Sub mèt 85 ha oppervlak. De geng mete same 90 kilomaeter. De gewonne mergel ies van gooj kwaliteit um te boewe. Boete de berg bevinge ziech reste van [[kalkove]]s.
* [[Bemelerberg]] bie [[Bieëmele]], woa o.a. de ''Supperberg'' en ''Izere'' 'n gooj kwaliteit mergel es boewsjtein leverde. De berg deende 't volk tot veilig ónderkómme in de tied van de [[bokkeriejer]]sj, in de [[Franse tied]] en in de waereldoorlog. De krietrotse van de Bemelerberg kómme aan de oppervlakte.
* [[Sint Pietersberg]] mèt gankhuègdes van 15 maeter. o.a. de Duvelsgrot, 't [[Noordelek Gangestèlsel]] en de [[Zonneberg]].
* [[Kannerberg]] o.a. de ''Jezuïeteberg'', bie [[Kan]] op 't [[Belsj]].
* [[Caestert]] op 't Belsj
 
== Externe link ==
{{commonscat|Marl pits|Mergelgroeve}}
* [http://www.xs4all.nl/~estevenh/geonet/index.html Website mèt kaarte van de mergelgrotte van Limburg]
[[Categorie:landsjapselemente]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Mergelgrot"