Franse Rivvelutie: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Zeiverklaos (Euverlèk | biedrages)
Geen bewerkingssamenvatting
Zeiverklaos (Euverlèk | biedrages)
Geen bewerkingssamenvatting
Tekslien 1:
{{Dialek|Mestreechs}}
[[File:Prise_de_la_Bastille.jpg|thumb|De Bestörming vaan de Bastille-gevangenis op 14 juli, noe 'nen officiële feesdaag in Fraankriek.]]
De '''Franse rivvelutie''' of '''Révolution française''' waor 'n rivvelutie in gans [[Fraankriek]] en specefiek [[Paries]] vaanoet de Franse börgers, die rizzelteerde in de aofsjaffing vaan de Franse [[monarchie]], de stiechting vaan 'n seculair en [[democratie|demokratisch]] [[rippebliek]] (die al gauw mie authoritair en militair zaw weure), 'n radicaal [[sociologie|sociaal]] umslaag in Fraankriek en de res vaan [[Europa]] die gebassierd waor op [[liberalisme]] en aander principes vaan de [[Opklaoreng]], de opkoms vaan [[Napoleon Bonaparte]] en oetindelek versjillende oorloge mèt Europese len en [[Rösland]].
 
Regel 14 ⟶ 15:
=='t Gebäöre==
't Faillissement vaan 't Frans Keuninkriek, 't [[Ancien Régime]] (wat 't Aajd of Veurmaoleg Regime meint), dat 't goof vaan [[1787]] bis [[1789]], voond zien oerzaak in 't systeem vaan de aw keunin [[Lowie XIV]], 'nen iew ierder opgeriech. 't Leek inmiddels nimmie good te wirke. Nao lang oorloge mèt [[Europa]] goof 't 'n opeistapeling vaan sjölde. De Franse natie woort geregierd door 'n klein gróp [[adel]] en oonderweil veel de börgerij en boere ummertouw mie in ermooi door awwerwèts agricultureel methode, 't blieve bestande vaan e feodaol systeem en 'n ooncontroleerbaar [[inflasie]]. 'n Gróp ministers perbeerde de Franse [[economie|ikkenemie]] in stand te hawwe door
t aajd systeem te veraandere mer de adeldom stömde hei tegenin. In deen tied woort Fraankriek boete de keuninklek femilie geriegierd door de Staote-Zjeneral, bestande oet Drei Estaote. D'n ierste, en belaangriekste, waor de [[Geistelekheid]], d'n twieden de Adeldom en d'n daarden de Börgerij, die meistens bestoond oet Midde-Klasse en daomèt nog ummertouw väöl rieker es de meiste börgers vaan Fraankriek. Wie de Adeldom tegestömde, waor Lowie engsteg tot de Börgerij vaan de Zjeneral zaw opstande en 't veurmekaar zaw kriege de gans regiering in hen te kriege. Neettemin accepteerde de polletieke midde-klasse, geïnspireerd door de verleechte filosofie vaan die daog en de [[Vereinegde Staote vaan Amerika]] es e veurbeeld tot 't aanders kos, dees isolatie neet. Dit rizzelteerde in de Rivvelutie vaan [[Versailles]], de plaots boe de regiering en de keuningsfemilie waor gezeteld, die ziech aofspäölde in de periood [[5 mei]] bis [[15 oktober]] [[1789]]. Versjillende gebäörtenisse, wie 'n zeker anarchisme op 't platteland, de val vaan de Bastille-gevangenis (die later symbool zaw stoon veur de Franse Rivvelutie) en de Groete Angs (die bekind stoon es 'nen anarchistische staot in gans Fraankriek, op 'n paar regio's, wie [[Bretagne]], de [[Elzas]] en 't [[Baskeland]]). De Assemblée Constituante, wie de Staote Zjeneral ziech nömde vaanaof [[7 juli]] [[1789]] nao de val vaan 't Ancien Régime, reageerde hei-op door de börgers 'ne belaangriekere ról te geve in de zoegenaomde Augustus Decrete. Dees decrete maakte 'n ind aon de adele force en privileges vaan aandere klasses. Alle Fransoze hadde dezelfde rechde en pliechte vaanaof noe en koste edere professie beginne en dezelfde belastinge betaole, ouch al woort wel d'r op benaodrök tot de geliekheid in theorie weurt gehanteerd, neet in praktiek. Op [[4 augustus]] presentierde de Assemblée Constituante de abolitie vaan [[feodalisme]] en de [[Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen|Decleratie vaan de Rechte]]. Vaan [[oktober]] [[1789]] bis [[april]] [[1791]] goof 't 'n periood vaan achtien maonde genaomp de Periood vaan Mirabeau, boe-in, al waor heer neet officieel aktief in de polletiek, Mirabeau de constitutie vaan geistelekheid veraanderde, 't meiste eigedóm vaan de kèrk verkoch aon de börgers, 't aajd [[provincie|provinciaol systeem]] vervaangde in 't nuij [[departement|depertemèntaol systeem]] en de kloof tösse 't Ancien Regime en de Rippebliek, veural naotot Mirabeau hiemelde, nog groeter maakde. Wie de keuning, nog ummertouw op de troen, de oorlog verklaorde mèt Oosteriek op [[20 april]] [[1792]] um de veujselveurraod te vergroete nao groete hongersnode in eige land (evels ouch umtot de Oosteriekers de royaal femilie hadde geweigerd binne te laote wie ze perbeerde Fraankriek oet te vlöchte), botste dit neet allein mèt de keuninging [[Marie Antoinette]], die [[Oosteriek]]s is, mer ouch mèt 't Pariesche volk. 't Waor 't begin vaan de Greui vaan Republiekanisme (April 1791 – September [[1792]]). Op [[10 augustus]] woort 't royaol palies aongevalle, woort de keuninkleke femilie gevange genomme door 't volk vaan de stad. Op [[21 september]] woort Fraankriek 'n rippebliek. Metein daonao volgde 't Konflik vaan de [[Girondinne]] en [[Jacobinne]]. De Girondinne regierde de Rippebliek en excutierde de royale femilie. Zie declareerde de oorlog mèt [[Groet-Brittannië]], [[Holland]] en [[Spanje]] ([[Fibberwarie]] en [[Miert]] 1793). De radikaolere gróp, de Jacobinne, maakde gebruuk vaan 't verlees in de [[Liege Len]] es 'n excuus um de mach euvertenömme. Wie dat successeerde woorte alle Girondinne gaw daonao geëxecuteerd. Dit meinte tot twie vaan de drei potentiële nuie leijers vaan de Rippebliek hiemelde, [[Jacques-René Hébert]] en [[Georges Danton]]. D'n innegesten euvergebleve waor [[Maximilien de Robespierre]], 'ne revolutionair dee perbeerde de [[absolutisme|absolutistische]] aspekte vaan [[Jean-Jacques Rousseau]]'s [[filosofie]] euver te nömme in de Franse polletiek. De euvergebleve leje vaan de Conventie heelpe de lui vaan Paries de Robespierriste evels te verdrieve tösse [[27 juli|27]] en [[28 juli]] [[1749]]. De Moderatie vaan 't Republicanisme rizzelteerde in 'n aander Pariese insurrectie, neergeslage door [[Paul Barras]] en [[Napoleon Bonaparte]], en oetindelek in de verkezinge veur 'n Directoir, bestande oet vief leijers, op [[22 augustus]] [[1795]]. 't Directoir leijde Fraankriek vaan oktober [[1795]] bis november [[1799]]. Al waor 't succesvol in 't veure vaan oorloge, veurnaomelek door Napoleon in [[Italië]], had Fraankriek serieuze perbleme in 't land zelf, boe-oonder 'n [[anarchie]] oppe platteland en reizend pro-[[monarchisme]] in versjillende regio's. Aon 't ind vaan 't jaor [[1799]] kaom Napoleon es d'n innegsten euvergebleve populaire leijer vaan 't land trök oet Italië en zooch heer de kans 'ne coup te plege.
 
 
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Franse_Rivvelutie"