Plato: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Pleetje |
→Filosofie: Ethiek |
||
Tekslien 14:
In de [[Metafysika]], de [[Epistemologie]], de [[Ethiek]], de [[Anthropologie]], de [[Staotstheorie]], de [[Kosmologie]], de [[Könstheorie]] es de [[Taolfilosofie]] zètte heer maotstaove neer veur diegene, die häöm – wie veur alle ziene lierling [[Aristoteles]] – in centraole vraoge tegesproke.
Vaan de 36 euverleefde wèrke vaan Platon, is 't groetse gedeilte gesjreve in de dialoogvorm. Oon de vreuge wèrke umvatte beveurbeeld [[Apologie]] en [[Kriton]]. Es de groondlègker vaan objectief, heet idealistische filosofie vaan Plato 'n groete invlooi op de gans oontwikkeling vaan de filosofie geoet. In de dialoog [[Protagoras]] en [[Gorgias]] behandelt heer de [[Sofiste]], die de gans ideeëlier veurbreide. In de dialoge [[Phaedo]] en [[Politeia]] pas heer de theorie vaan de ideeëlier touw op alle filosofische gebiede.
== Ethiek ==
Plato en Sokrates gelofte tot good en slech oonmeugelek same koste. Gooi akties leijde op force vaan Plato en Sokrates bis eudaimonia, slech akties bis slech make en daomèt oongelökkeg zien. Cruciaal hei-in is tot zie zègke tot eudaimonia altied de ziel besleit, en de ziel is 't substantieel elemènt vaan de mins, dewijl 't liechaom inkel 't heim vaan de ziel is. Daorum tot dees twie filosofe de conclusie make tot materialisme noets kin leije nao eudaimonia, umtot de ziel neet marerieel is. De sokratische filosofie geit in nog get aanders belangrieks tege de sophistische filosofie in. Sokrates en Plato meine, in tegedeil bis de sophiste, tot ethische weerdes objektief vaan eerd zien (op 't [[Aajdgrieks]]: ''aretai''). Um good te kinne leve mót me de objektieve vörm vaan de aretai volge; de aretai is de foundatie vaan 't leijde vaan e good leve. Plato waor vaan meining tot degene die 't wirkelek good leve kinne leije, de filosofe zien. Dit besjrief heer in zien zelfbedachte maotsjappij in [[Politeia]] (zie bekinste wirk, ouch bekind oonder de naome ''De Staot'' of ''De Rippebliek''). De ról vaan de filosofe in zien utopia komme 't bèste nao boete in de [[Allégorie vaan de caverne]]: Filosofe mótte de zon (de wirkelekheid) aonsjawwe, vervolges analysere en oetindelek begriepe, um daonao weer trök te gaon nao de caverne (dat me kin zien es e metafoor veur de staot. Filosofe mótte daorum realiziere tot 't mie gief es 't eerdse (de zon), tot 't 'n woerheid gief die neet in eus wereld te zien is, mer dat zie, wie eder mins, hun roots höbbe in de wereld boe-in v'r leve (de caverne) en ouch de wereld is boe me betaomp te leve. Filosofe höbbe door dees kennis gein interesse in mach mer in de woerheid en 't rechveerdege. Heidoor zien ze op force vaan Plato de ideaal leijers umtot zie, door hun interessegebeed, noets de drang höbbe hun mach te misbruuke. Evels wis Plato ouch tot me neet in zien Politeia hojt, dös mót de filosoof 't genógge nömme de aretai te observere en is 't veur dees soort lui essentieel te leve in 'n maotsjappij boe-in me vrij is de aretai te kinne observe. De observering van woerheid zal leije bis de ultieme gelökkegheid, zoe stèlt Plato. En daomèt is de filosoof de persoen dee 't hoegste gelök (eudaimonia) kin bereike.
Es me trök geit nao de basis vaan de ziel, zoe stèlt Plato, zuut me moraliteit en intellek. Dit besjrijf heer vervolges in zien theorie euver de dreideiling vaan de ziel in ''Politeia''. Heer besjrijf dees drei deile vaan oonder nao bove; dit meint heer neet allein in 'n hierarchische zin ('t hoegste gedeilte id 't belaangrijkste) mer heer link 't ouch mèt 't liechaom (bein en kruus, romp en kop) en mèt diere (waterdiere, landsdiere en minse).
* Reije of logika (intellek, logiek, reijenere, weite, 't hawwe vaan de woerheid, de wil nao kennis, oondersjeije vaan ech en neet ech, beoerdeile vaan riechteg en neet riechteg, wieselek keze in de naom vaan de leefde veur 't gooie)
* Dapperheid of spirituele (passie, wil, verlange, persistentie, dapperheid 't gooi te doen)
* Appetiet of appetitieve (drif, lös, instink, ervaring, vleiselek-erotische leefde, hoonger, doors, humane reproduktie, leefde veur welveert)
Heibij voog Plato touw tot de zjuste ziel de reije of logika geliekstèlt aon de dapperheid en de appetiet of appetitieve weigert. De oonzjuste ziel stèlt de dapperheid geliek aon de appetiet en ofwel negeert de reije ofwel gebruuk de reije um de appetitieve doele te haole.
Plato vergeliek de ziel vervolges mèt de maotsjappij (staot of politeia). De zjuste ziel en zjuste maotsjappij is rechveerdeg: de staot vaan 't gehiel, boe-in eder deil zien functie vervölt en neet perbeert ziech te vermenge mèt de functies vaan aander deile. De oonzjuste ziel en oonzjust maotsjappij is daomèt oonrechveerdeg: de tegeneuvergestèlde staot vaan 't gehiel, meisten specifiek besjreve es 'ne staot (zoewel gemeint es de status vaan de ziel es de politieke term staot) boe geluusterd wuert nao appetiet, en de logica negeert of gebruuk veur 't plezeer. Plato geit nog wijer door de dreideiling vaan de ziel exak euver te zètte nao de drei klasse vaan zien utopia:
* Bewakers (meistens filosofe): Wiesheid/Reije
* Soldaote: Dapperheid/Zelf-leefde
* Ambachsleije: Appetiet/Verlange
==Brón==
| |||