Psychologie: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K Bot: Migrating 147 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q9418 (translate me) |
Taal en spelling verbeterd |
||
Tekslien 1:
{{Zijbalk psychologie}}
'''Psychologie''' – een samenstelling uit het [[Oudgrieks|Griekse]] ψυχή (''psychè''), [[Ziel (filosofie)|ziel]] en λόγος (''logos'') woord, gedachte, rede – is de academische discipline die zich bezighoudt met '''het innerlijk leven''' (kennen, voelen en streven) '''en het [[gedrag]]''' van mensen. Zij doet dit over het algemeen door het volgen van de wetenschappelijke methode, maar in sommige gevallen doet zij beroep op symbolische interpretatie en kritische analyse, naar het voorbeeld van andere [[sociale wetenschappen]]. (Voor de psychologie van andere dieren zie [[dierpsychologie]].)
Het doel van de psychologie is het verwerven van kennis omtrent het doen en laten van dieren (in het bijzonder mensen), zowel in hun alledaagse omgeving als onder bijzondere omstandigheden. Met de opkomst van de gedragsgerichte stroming ([[behaviorisme]]) werd het object van de psychologie gereduceerd tot het uiterlijk waarneembare en meetbare gedrag van dieren (in het bijzonder mensen) omdat het innerlijk leven zich niet [[objectiviteit|objectief]] door wetenschappelijke waarneming zou laten registreren, maar alleen [[subjectief]] door introspectie en begrijpen. Niet iedere psycholoog kon zich vinden in dit primaat van het fysieke. Onder meer [[Carl Gustav Jung]] sprak in zijn essay "Das Grundproblem der gegenwärtigen Psychologie" (Het grondprobleem van de hedendaagse psychologie) uit 1931 in dit verband over een "Psychologie ohne Seele" (psychologie zonder ziel).
Men is van deze beperking teruggekomen, onder andere door de zogenaamde 'cognitieve revolutie' in de psychologie, door het grote maatschappelijke belang van de [[psychotherapie]] en door de connotaties die het woord 'psychologie' bij alledaagse taalgebruik oproept. Daarbij denkt men immers in de eerste plaats aan de motieven, emoties en gedachten die een mens tot bepaalde handelingen brengen, waarbij die motieven ook nog eens volkomen onbewust kunnen zijn. Zich uitsluitend beperken tot het uiterlijk waarneembare en meetbare gedrag is uit strikt wetenschappelijk oogpunt te verkiezen, maar veel van de psychologie voltrekt zich in het verborgene van het brein van individuele mensen, en wie het gedrag van mensen verklaren en begrijpen wil kan niet zonder theorieën over de werking van al die niet objectief waarneembare processen in de hersenen.
De psychologie wil het gedrag van mensen beschrijven, begrijpen en van daaruit soms ook kunnen voorspellen. Dat laatste lukt voor groepen van mensen (bijvoorbeeld: "de meerderheid zal zich zus en zo gaan gedragen") vrij aardig, maar op het niveau van het individu ("zij of hij zal zich zus of zo gaan gedragen") is de voorspellende kracht van de psychologie (nog) heel zwak. De psychologie is echter heel sterk aan het ontwikkelen in het beschrijven, begrijpen en voorspellen van de hersenprocessen die ten grondslag liggen aan het gedrag.
== Geschiedenis van de psychologie ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van de psychologie}}
De studie van gedachten en belevingen is al oud. Griekse [[filosoof|filosofen]] waren aan de hand van de realiteit en het menselijk handelen al veel aan het debatteren over wat zich in het brein afspeelde. Het gestructureerd wetenschappelijk bedrijf 'psychologie' is pas eind [[19e eeuw]] ontstaan. Begin [[20e eeuw]] werd de psychologie ook publiekelijk bekender door haar praktische toepassingsvorm: de [[psychodiagnostiek|testpsychologie]].
Na de [[Tweede Wereldoorlog]] is aan de universiteiten de psychologie losgekomen van de filosofie en is een afzonderlijke studierichting geworden die veel studenten aantrekt.
== Wetenschappelijke en alledaagse of intuïtieve psychologie ==
Veel van wat in het dagelijks leven 'psychologie' genoemd wordt, heeft geen wetenschappelijke pretenties. Ieder nadenkend mens denkt ook na over wat mensen beweegt en probeert het gedrag van zichzelf en anderen te begrijpen vanuit zijn of haar verleden, zijn of haar karakter, zijn of haar positie in de samenleving. Wie zo nadenkt is ''psychologisch'' bezig maar pretendeert daarmee geen wetenschap te bedrijven. In een algemene encyclopedie mag men niet voorbijgaan aan alle vormen van deze niet-wetenschappelijke psychologie. Daarom maken we in deze [[Nederlandstalige Wikipedia]] onderscheid tussen 'wetenschappelijke' en 'intuïtieve' psychologie. Er zijn natuurlijk grensgevallen. Zo zal de een vinden dat de [[grafologie]] tot de wetenschappelijke psychologie gerekend moet worden en de ander zal dat bestrijden. Zo ook met de [[parapsychologie]]. Ook zijn er tal van vormen van [[psychotherapie]] die niet berusten op, of gesteund worden door, wetenschappelijk onderzoek (zie ook [[wetenschappelijke methode]]). In de praktijk wordt er soms voor geopteerd om een gebied of praktijk tot de wetenschappelijke psychologie te rekenen als daarin onderwijs wordt gegeven aan een of meer universiteiten. Alle overige opvattingen van psychologie worden in dat geval gerekend tot de 'alledaagse of intuïtieve psychologie'.
== Wetenschappelijke psychologie ==
De wetenschappelijke psychologie wordt ingedeeld bij de [[gedragswetenschappen]] (in ''Vlaanderen'' gebruikelijk) of bij de [[sociale wetenschap]]pen (meer in ''Nederland'' gebruikelijk) omdat mensen (en dieren) altijd samenleven met soortgenoten en als kind door hen worden verzorgd en grootgebracht. Hoe mensen zich in groepen gedragen is object van de [[sociale psychologie]]. Mensen verschillen van elkaar in tal van opzichten. Die verschillen zijn object van de [[persoonlijkheidsleer]] (of [[differentiële psychologie]]). Mensen worden als baby geboren en ontwikkelen zich mettertijd in gedrag, waarnemen, denken en beleven. Wat vroeger [[kinderpsychologie]] heette wordt tegenwoordig [[ontwikkelingspsychologie]] genoemd. De [[psychogerontologie]] of de psychologie van de mens op leeftijd, wordt ook daartoe gerekend. Het waarnemen, leren, denken, spreken, onthouden en vergeten is object van de [[cognitieve psychologie]] (of [[functieleer]]), de [[leerpsychologie]] en de [[neuropsychologie]]. Specifiek voor de taal is er de [[psycholinguïstiek]]. Stoornissen in het gedrag, denken en beleven van mensen zijn object van de [[klinische psychologie]], de [[psychopathologie]], [[neuropsychologie]] en [[psychotherapie]]. Een van de vele soorten psychotherapie is de [[psychoanalyse]], oorspronkelijk ontwikkeld door de [[Wenen|Weense]] [[psychiater]] [[Sigmund Freud]]. De wetenschappelijke status van de psychoanalyse is omstreden.
Mensen werken met elkaar samen. Hoe zij dat doen en wat daaraan verbeterd kan worden is het object van de [[arbeids- en organisatiepsychologie]]. Onderdeel daarvan is de [[sportpsychologie]].
Verschillen in gedrag, denken en beleven tussen bevolkingsgroepen en tussen volkeren met verschillende culturen zijn object van de [[cultuurpsychologie]]. Hier overlapt de psychologie sterk met de [[antropologie]] of [[etnologie]], en de [[sociologie]]. Zo heeft de psychologie ook veel gemeen met de [[biologie]], vooral op het punt van [[genetica|erfelijke]] aanleg van gedrag en gedragsstoornissen (zie [[biologische psychologie]]), de [[criminologie]], de [[pedagogiek]] of [[opvoedkunde]], de [[geneeskunde]], de [[statistiek|statistische]] [[Statistiek#Exploratieve statistiek|data-analyse]]. Op het gebied van het denken over [[ethiek|ethische]] vragen en [[Ethisch dilemma|dilemma]]’s, het [[zelfbewustzijn]], het ontstaan en de werking van het [[geweten]] raakt de psychologie aan de [[filosofie]], waaruit zij oorspronkelijk ook is voortgekomen.
In alfabetische volgorde zijn dit onder andere de vakgebieden waarin onderwijs gegeven wordt aan de Nederlandse en Vlaamse Universiteiten:
=== Arbeids- en organisatiepsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Arbeids- en organisatiepsychologie}}
De ''Arbeids- en organisatiepsychologie'' bestudeert de [[mens]] in relatie tot zijn [[werken (arbeid)|werk]]. In feite is het een vereniging van twee soorten psychologie: [[arbeidspsychologie]] en [[organisatiepsychologie]] (die weer veel ontleent aan de [[sociale psychologie]]). Een recente specialisatie binnen de arbeidspsychologie is de [[psychologie van arbeid en gezondheid]], die zich richt op de relaties tussen de inhoud van het werk en de gezondheid van de werknemer.
=== Biologische psychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Biologische psychologie}}
De ''Biologische psychologie'' bestudeert de biologische basis van het gedrag en psychologische functies van mensen. Er kunnen hier in principe drie verschillende invalshoeken worden onderscheiden. Zo kan men primair geïnteresseerd zijn in de invloeden van cognitieve taakmanipulaties op menselijk gedrag en fysiologische processen. Ook kan het doel zijn individuele verschillen in gedrag en hieraan ten grondslag liggende genetische kenmerken en hersenfuncties in kaart te brengen. Tenslotte kan de biologisch psycholoog gericht zijn op onderzoek naar verandering van gedrag en fysiologische functies tijdens de menselijk levensloop.
=== Culturele psychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Culturele psychologie}}
De ''Culturele psychologie'' (ook wel cross-culturele psychologie genoemd) is de psychologie die zoekt naar verbanden en/of verschillen tussen bepaalde culturen in de wereld. In deze tak wordt het menselijke gedrag bestudeerd zoals dat direct beïnvloed wordt door de culturele omgeving waarin de mens leeft. Cultuur wordt hier beschouwd als een samenspel van materiële en immateriële zaken die door een groep mensen in een gemeenschap worden gedeeld en als beweeglijk in de tijd.
=== Functieleer ===
{{Zie hoofdartikel|Functieleer}}
De ''Functieleer'' is het terrein binnen de psychologie dat zich bezighoudt met onderzoek naar menselijke psychologische functies. Bijvoorbeeld onderzoek naar het [[gehoor]], het [[zien]], de [[tastzin]], het [[geheugen (mens)|geheugen]], de [[emotie]]s, de [[aandacht]], de [[taalverwerving]] en het taalgebruik, het [[denken]] etc. Aanvankelijk heette dit terrein van onderzoek ''Experimentele psychologie'', zoals ook tegenwoordig (2006) nog in het Engels 'Experimental psychology'. De benaming 'Functieleer' is door de Amsterdamse hoogleraar [[Duijker]] ingevoerd, omdat men inmiddels ook in andere takken van de psychologie 'experimenten' was gaan doen en hij dit verwarrend vond. De [[leerpsychologie]] kan gezien worden als tak van de functieleer maar krijgt hieronder toch een aparte behandeling.
=== Klinische psychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Klinische psychologie}}
Klinische psychologie is de toepassing van psychologie in een klinische (gezondheids-; Grieks klinè = bed) setting. De verschillende vormen van klinische psychologie worden ingezet ter verlichting van psychische spanningen en depressies en in het algemeen ter bevordering van de geestelijke gezondheid.
=== Leerpsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Leerpsychologie}}
Binnen de psychologie houdt de ''leerpsychologie'' zich bezig met de studie van hoe mensen (en dieren) leren van hun ervaringen, hoe leerprocessen efficiënter verlopen kunnen en hoe de leerresultaten langer stand kunnen houden. De studie van de werking van het geheugen is hierbij essentieel.
=== Neuropsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Neuropsychologie}}
De ''Neuropsychologie'' is de psychologie die zich primair bezighoudt met stoornissen en beschadiging van hersenfuncties, en de invloed hiervan op menselijk gedrag. Onderzoek van mensen met hersenschade en hieraan gerelateerde gedragsstoornissen kan daarbij belangrijke kennis opleveren wat betreft functionele specialisatie van bepaalde hersengebieden.
=== Onderwijspsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Onderwijspsychologie}}
De ''Onderwijspsychologie'' is gericht op het optimaliseren van onderwijs- en leerprocessen in scholen, opleidingen en cursussen. Zij maakt daarbij gebruik van de [[leerpsychologie]], de [[sociale psychologie]] en de [[ontwikkelingspsychologie]].
=== Ontwikkelingspsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Ontwikkelingspsychologie}}
De ''ontwikkelingspsychologie'' bestudeert gedrag, denken en beleven van mensen in de verschillende levensfasen, vanaf de geboorte tot aan het einde van het leven. Aanvankelijk richtte men zich alleen op de ontwikkeling van baby tot volwassene, de periode van grootste ontwikkeling en verandering. Toen noemde men het nog 'kinderpsychologie' en 'puberteitspsychologie'. Maar omdat in deze termen het aspect van de voortdurende ''ontwikkeling'' en verandering van gedrag, denken en beleven, onvoldoende tot uiting kwam, en men juist geïnteresseerd was in de oorzaken en gevolgen van die ontwikkelingen, is men de term 'ontwikkelingspsychologie' gaan verkiezen.
=== Persoonlijkheidsleer of Persoonlijkheidspsychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Persoonlijkheidsleer}}
De ''Persoonlijkheidsleer'' bestudeert de verschillen en overeenkomsten in [[persoonlijkheid]], [[temperament]] en [[Karakter (aard)|karakter]] tussen mensen. Belangrijke aspecten van de persoonlijkheid zijn: hoe iemand zich gewoonlijk gedraagt ten opzichte van andere mensen, hoe hard iemand gewoonlijk wil werken, hoe nadenkend en [[intelligentie|intelligent]] iemand is, hoe vrolijk of somber gestemd, hoe kalm of opvliegend, enzovoorts.
Men zoekt daarbij naar de belangrijkste typen of soorten waarin mensen te onderscheiden zijn. Dit om het gedrag van die bepaalde typen beter te kunnen verklaren en voorzien.
De [[Differentiële psychologie]] maakt deel uit van de persoonlijkheidsleer. De nadruk in de differentiële psychologie ligt op de [[psychodiagnostiek|testleer]] als instrument voor de [[psychodiagnostiek]].
=== Sociale psychologie ===
{{Zie hoofdartikel|Sociale psychologie}}
De wetenschap van het gedrag van mensen in groepen en organisaties, maar ook van de beïnvloeding van het gedrag van individuen door groepsverwachtingen (onder andere [[rolgedrag]]) en door denkprocessen waarbij mensen zich met elkaar vergelijken. Er is overlap met de [[arbeids- en organisatiepsychologie]] en [[sociologie]].
=== Kritische psychologie ===
De Nederlandse hoogleraar [[Theo de Boer]] is een [[Wijsgerige antropologie|wijsgerig antropoloog]] die vraagtekens zet bij de wenselijkheid om ook de mens als 'object' van wetenschap te bestuderen. Zijn stelling, onder meer uiteengezet in 'Grondslagen van een kritische psychologie', is dat de moderne wetenschappen bij de studie van de mens - niet alleen wat betreft de psychologie maar ook de sociale, [[Geschiedenis|historische]] en [[cultuurwetenschappen]] - uitgaan van veronderstellingen die ontleend zijn aan het model van de natuurwetenschap. Ze kijken dus op dezelfde manier naar de mens alsof het een ''ding'' was en reduceren hem daardoor tot een natuurverschijnsel. De Boer pleit ervoor om de mens in de eerste plaats als een rationeel wezen te zien en dus de natuurwetenschappelijke (empirisch-analytische) benadering aan te vullen met wat hij noemt 'de postulaten van de dialoog'. Deze leveren het model voor het [[hermeneutiek|hermeneutisch]] begrijpen van de mens.<ref>Theo de Boer: ''Grondslagen van een kritische psychologie'', Ambo/Baarn, 1980</ref>
== Zie ook ==
* [[Psychiatrie]]
* [[Psycholoog]]
* [[Toegepaste psychologie]]
* [[Tijdlijn psychologie]]
== Externe links ==
* [http://www.bfp-fbp.be BFP-FBP.be]: de [[Belgische Federatie van Psychologen]] (BFP)
* [http://www.compsy.be Belgische psychologencommissie]: erkent de aanvragen tot het voeren van de titel psycholoog in België
* [http://www.psynip.nl Psynip.nl]: website van het [[Nederlands Instituut van Psychologen]] (NIP)
* [http://www.lve.nl LVE.nl]: de Nederlandse Landelijke Vereniging van Eerstelijnspsychologen (LVE)
* [http://www.psycholoogdirect.nl/woordenlijst/index.php Psychologie begrippen] Woordenlijst psychologie en psychotherapie
* [http://www.kenniscentrumpsychologie.nl Kenniscentrumpsychologie.nl]: KCP, een Nederlandse community van psychologen en aanverwante professionals
* [http://www.mensenkennis.be Mensenkennis.be]: Mensenkennis.be, wetenschapsblog over psychologie gelinkt aan de Universiteit Gent
{{Appendix}}
{{Woordenboek}}
[[Categorie:Psychologie| ]]
[[Categorie:Wetenschapsgeschiedenis]]
| |||