Historie va Cyprus: Versjèl tösje versies

Vaan [[1570]] bis [[1878]] maakde Cyprus deil oet vaan 't [[Ottomaons Riek]], zoe-es ierder gezach. In [[1878]] naom evels 't [[Vereineg Keuninkriek]], es gevolg vaan 't Verdraag vaan Cyprus, 't eilaand gaans en al euver es 'n protectoraat sins 't Ottomaons Riek de Britse mech in ruil veur hunne steun in de Rössisch-Törkse oerlog had verliend euver 't eilaand. Allewel in de euvereinkoms neet de [[Suezkanaal|Suezkenaar]] vaan [[Egypte]] woort geneumd, oonderhendelde de Britse mech in Cyprus ouch in häör eige belaank dao-in. D'n ierste Britsen Hoege Commissaris waor zjeneraol-mazjoor [[Garnet Wolseley Joseph]] ([[1833]] bis [[1913]]). De ierste Britse euverhiersing woort verwelkomd door de Grieks-Cypriote, die haopte op welveert, dimmecratie en nationaol bevrijing. De Brite lègkde evels zjwoere belasting op hun in ruil veur de hoeg betaolinge die ze moste betaole aon d'n Ottomaonse sultan. 't Goof väöl lui die rechte op deilnaome aon de regiering vaan 't eilaand aonvroogte. Evels claimde d'n Hoge Commissaris en [[Londe]] alle mech op. Inkel jaor later woort 't systeem hervörmp, 'n aontal leije vaan de Wètgevende Raod woorte woersjijnlek gekoze door de Cypriote, daodwèrkelek waor hunnen deilnaome meh zier bepèrk. Veur de Britte goof 't op 't eilaand twie groete oetdaginge. De ierste waor de wuns vaan 'n deil vaan de bevolking vaan 'n vereineging mèt Griekelaand. Dees beweging woort de ''Paralimni'' genump en waor hendeg populair gewore oonder de Griekstaolege Cypriote. 't Idee tot gaans Griekstaoleg Europa same woort gebrach bestoond al 'n paar iewe, evels bewees Griekelaand noe, die ou'nog (boete Cyprus) alle Griekstaolege eilendjes veur de Törkse kös wis te vereuvere, tot 'n oonaofhenkel en vereineg Griekstaoleg laand, oonder de naom Griekeland (wie kin 't ouch aanders), meugelek waor. 'n Deil vaan de Cypriote, 't Griekstaoleg deil, wilde ouch deil dao vaan oetmake. Boe ze neet aon hadde gedach is tot oongeveer tösse de 20 bis 25 persent vaan 't eiland op dat memint al [[Törks|Törkstaoleg]] waor. 't Twiede perbleem betrof däörum ouch 't resultierend perbleem vaan 't hawwe vaan de twie etnische gemeinsjappe in e harmonieus evewiech, wie de Törks-Cypriote begoste te zègke tot de Parlimni 'n argressieve oproop waor um de Törkstaolege oettereuje. Zie hadde daan nog lever de zoegenaomde ''Taksim'': 'n twietaoleg land, zoewie [[Belsj]].

 

Cyprus es e protectoraat indegde in [[1914]], wie 't Ottomaons Riek de oerlog verklaorde aon de ''Entente'', 'n gróp len boe 't Vereineg Keuninkriek ouch lid vaan waor. Op [[2 november]] woort Cyprus geannexierd door de Britte. Tiejes de [[Ierste Wereldoorlog]]. 't VK had genog hen nudeg aon de oorlog mie in 't noorde, boe de laopgrave waore op 't Belsj. Däörum vroog 't VK aon Griekelaand of ze Cyprus wèlde höbbe. De Cypriotische wuns leek noe toch oettekomme. Griekeland wèlde evels neet. Ze waor neutraol en wilde dat ouch geer zoe hawwe. 'n Akkoordje mèt 't VK beteikende in praktiek lid weure vaan de Entente en daomèt de oerlog verklaore mèt naoberlen [[Bulgarije|Bölgarij]] en [[Törkije]]. Cyprus bleef verbaos achter. Nao de Britse vraog te höbbe gehuurd of Cyprus daan neet gewoen gaans en al oonaofhenkelek woj weure, antwoerde de Cypriote natuurlek ouch nein. Zoonder e land dat Cyprus besjermp, looch 't, op Belsj nao, mesjiens wel op de mies gevierleke plaots vaan Europa. Gaans oonaofhenkelekheid zaw d'n doed meine veur Cyprus.

Nao de Ierste Wereldoorlog, goof 't al snel, in de periood [[1921]] bis [[1922]], 'n nui oorlog: de Grieks-Törkse oorlog, meh die meistens bekind steit es de Törker Oonaofhenklekheidsoorlog. 't Goof vaan alles in de regio [[Balkan (sjiereiland)|Balkan]] - [[Törkije]] - [[Cyprus]]. Aon de eine kant woj de sultan vaan 't Ottomaons Riek Griekeland weer d'rbij höbbe, daodoor góng 't d'r in [[Epirus]] al snel hel aon touw. Al gauw woort dudelek veur de sultan tot Griekeland noets mie Ottomaons zaw weure. 't Góng häöm veur Griekeland d'r daan noe um twie aander dinger: de grens tösse Griekeland en 't Ottomaons Riek mie westeleker plaotse, in eder geval ummertouw in 't veurdeil vaan 't Ottomaons Riek, en daoneve Griekeland eve helder make wee hei de baos is. Neet allein in [[Epirus]] ('t stökske vastelaand tösse Griekeland en Törkije) woort hel gevochte; ouch in de [[Ionische Eilen]] (boevaan de meiste vaan dees Griekse eilen pal neve de Törkse kös ligke). 't Heelt niks oet. Allewel väöl Grieke dao doed gónge, waor hun verdeijeging good. Daoneve moot neet vergete weure tot de sultan e nui perbleem had, urges aanders in 't laand: deep in [[Anatolië]], roontelum de stad [[Ankara]] (toen veural 'n hendelsstedje, later de hoofstad vaan 't land). Hei begos [[Atatürk]] ziech lui mèt te numme in de oonaofhenkelekheidsoptoch vaan de Törkse Rippebliek. 't Volk in Centraol-Anatolië woj niks mie te make höbbe mèt dee sultan. In 't begin woort dees beweging neet zoe serieus genomme, meh al gauw (binne e paar maond) waor gaans en al Törkije plat, inclusief [[Istanbul]] dat bis 't ind sultangeriech leek te zien. Boete de oorlog mèt Griekeland en de börgeroorlog in Anatolië, goof 't nog ein dink: de trechting vaan 't Ottomaons Riek um Cyprus te vereuvere, of op ze mins 't noorde daovaan. Mèt 't Verdraag vaan Lausane kom d'r 'n ind aon de korte meh helle oorlog tösse, in prinsiep, vief len: Griekeland, Cyprus, 't Ottomaons Riek, 't Vereineg Keuninkriek en de nui Törkse Rippebliek. De groet verlezer waor 't Ottomaons Riek dat sinsdeen nimmie besteit. Törkije woort 'n [[democratie]] en kraog de grenze dat 't nog ummertouw heet. Griekeland bleef ouch in zien aw vörm bestaon. Cyprus woort in [[1925]], volges de Britte oet veilegheid meh in praktiek door de nuie koperikkenemie, Britse kroenkolonie.