Dante Alighieri: Versjèl tösje versies

Dante betaomde ziech bis 'n aajd Florentiens geslech, kraog 'n zörgvöldeg opvoojing, lierde op zienen toer [[Latien]], [[Frans]] en [[Occitaans|Occitaons]] en waor bevrund mèt veuraonstaonde mansluij van zien stad. Al vreug woort heer verleef op [[Beatrice Portinari]]. Op stök vaan zake hojde heer evels in [[1285]] mèt [[Gemma Donati]]. 'r Greuide op te middel vaan de heveg partiestrijd tösse de Welfe (pro-paus) en de Ghibellijne (pro-keizer), had 'n groet belaangstèlling veur [[polletiek]], diskereerde dao ouch gere euver en betaomde ziechzelf bis de Welfe. Wie dees ziech te Firenze splètste in de Zjwarte (''Neri'') en de Witte (''Bianchi''), koos heer veur de mie gemaotegde Witte. In [[1300]] woort heer ein vaan de zès ''priori'' (stadsbestäörder). Weil heer bij de verdeideging van de stadsvrije tege paus [[Bonifatius VIII]] evels in kónflik mèt de paus kaom en wie in [[1301]] de Zjwarte in Firenze aon de mach kaome, woort Dante zoonder naobedink bis leveslaank ballengsjap vereurdeild.

Rösteloes zweerf heer laangs de hove vaan [[Italië]]. In deen tied verwooj heer zie polletiek blikveld. Heer druimde vaan herstèlde einheid vaan [[Europa]] in ein herbore [[Romeins Riek]] vaan vreij, boe-iin de [[Pruusje]] keizer, meh ouch Italië, weer 'ne leiende rol zawwe höbbe te späöle. De lètse drei jaor vaan zie leve hojde heer in [[Ravenna]], boe zie stoffelek euversjot rös in 'nen tómb bij de Santo Francesco Kèrk. In de S. Croce te Firenze vind me dös inkel 'ne lege cenotaaf. Es jonge lyricus sjreef heer in de ''dolce stil nuovo''. 't Relaas vaan zien ideaal leefde voor Beatrice is te veende in de Vita nuova, 'n verzaomeling gediechte die evels vreger waore oontstande en die heer roontelum 1292 bundelde en vaan 'n verbinden prozakommetaor veurzoog. De oontmeuting mèt Beatrice beteikende veur Dante op negejaorege leeftied ''e nuij leve''. De dolce stil nuovo steit neet wiet vaan de Provençaolse Troubadourlyriek mèt de fin'amors. In beij gevalle weurt de vrouw es oonberiekbaar veurgestèld. In de Vita Nuova vertèlt Dante tot heer Beatrice veur 't iers oontmótte went zie nege jaor aajd zien en wie zij häöm op 18-jaorege leeftied complementierd. Heer wil häör leefde winne, evels es gevolg daovaan weigert ze häöm häör complimènte, wat häöm bis waanhoop brink. Oetindelek hiemelt zie. Dante belaof tot heer euver häör zal sjrieve wat geinen inkele maan oets euver 'n vrouw heet gesjreve. Zien aander lyrisch veerze oet versjillende periood böndeld heer in de [[Rime]]. Kort nao zien verbanning begos Dante aon twie, oonvoltoeid gebleve, prozawèrk: ''De vulgari eloquentia'' (roontelum [[1304]]) op 't [[Latien]], meh euver de [[Italiaans|Iteliaoner taol]] en de deechköns. Heer pries d'r, tegeneuver 't Latien, 't volgare illustre, 'n Italiaans literair einheidstaol (tegeneuver de väöl [[dialek|dialekte]]). ''Il convivio'' (roontelum [[1307]]) is 'n poging um de wiesbegeerte veur oongelètterde (vaandao op 't Italiaons gesjreve) tougaankelek te make aon de hánd vaan commentaar op inkel vaan zijn eigen veerse. 't Hendelt veural euver de Thomistische wiesbegeerte ([[Thomas vaan Aquino]]). De titel verwies nao [[Plato]]'s Symposium.

In [[1313]] publicierd heer de ''De Monarchia''. Heer wies d'r op de noedzaok vaan 'n monarzjie en de sjeiing vaan wereldleke en gäöjleke mach. De keizer vaan 't [[Heileg Rooms Riek]] is verentweurding versjöldeg tegeneuver [[God]], neet tegeneuver zien vertegeweurdeger, de paus. Dees gedechte heet al opvallentere väöl te make mèt 't later [[protestantisme|pertestántisme]]. Zien lier geit trök op Augustinus' gedechtes euver de Eerdse en de Hiemelse staot. Oet zien lètste levensjaore datere oonder aanderen twie pastoraole Latiense gediechte, de Eclogae en de verhendeling Quaestio de aqua et terre, 'n [[geografie|zjeograofisch]]-[[filosofie|fillesofisch]] traktaot. Heer sjrijf ouch twelf Epistolae. 'n Bekènd is ''all amico fiorentino'' oet [[1305]], boe-in heer 'n verneijerd amnestie weigert. Weurstelend in de kultuureinheid vaan de christeleke Middeliewe, lever Dante daovaan 't sluutstök. Zie wèrk bestriek 't gaans leve vaan zienen tied; heer waor de groete diechterleke vörmgever vaan 't [[christendom|christelek]] wereldbeeld.