Plante: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
boeteste systematiek vaan de landplante. Inger verdeiling volg
hei kin me teminste mèt veuroet
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
[[Plaetje:Diversity of plants image version 5.png|thumb|Vieftien soorte plante oet versjèllende stamme.]]
De '''Plante''' ('''Plantae''') zien e [[riek (biologie)|riek]] vaan [[eukaryote]] organismes. Ze oondersjeie ziech vaan [[bieste]], [[käöme]] en die hun ingste verwante door [[cel (biologie)|cel]]le mèt [[celwand]] en [[bladgreunkórrele]]. Ze kriege hun energie door [[fotosynthees]] (wat ze mèt de bladgreunkórrele doen), boebij ze oet [[kooldioxied]] [[koolstof]] opnumme en [[zuurstof]] es aofvalproduk oetaoseme. Ze kinne ziech in 't algemein neet bewege en zeker neet verplaotse; daorum höbbe ze ziech oontwikkeld um begrazing door diere ([[herbivore]]) te kinne euverleve. 't Riek vaan de plante umvat in de strikste zin allein [[landplante]] (Embryophyta), in minder strikte zin landplante en [[greun alge]] (same de zoegeneumde '''''Viridiplantae'''''), en in breie zin alle echte [[alge]] (in dat geval stoon de plante geliek aon de [[Archaeplastida]]). In de strikte definitie zien de plante e relatief joonk riek: de ierste greun alge zien pas oet 't vreug [[Cambrium]] bekind, de ierste landplante pas vaanaof 't laat [[Siluur]]. Vaan de nao sjatting 300.000 soorte plante op de wereld is bekaans 90% [[bedèkzaodege|bedèkzaodeg]]; dees gróp is zelfs pas bekind sinds 't vreug [[Kriet]].
 
==Definitie en systematiek==
Wie bove gezag gief 't plante in ingste, inge en breiewije zin, ofwel zoonder alge, mèt bepaolde alge of zoondermèt alle alge. De groof systematiek dao-in is de volgende:
 
===Planet in versjèllende definities===
ARCHAEPLASTIDA
* [[Glaucophyta]]
Regel 12 ⟶ 13:
** Viridiplantae (greun plante)
*** [[Chlorophyta]]
*** [[Streptophyta]]
**** streptofyte alge
**** (naomloes taxon)
***** [[Kranswierechtege]] (Charophyta)
***** Landplante (Embryophyta)
 
===Gein plante nao modern maote===
Vreuger woorte de [[Käöme]] (Fungi) ouch tot de plante gerekend, umtot hun versjijningsvörm dao oppervlekkeg op liekene. Dit heet biologisch evels totaol geine zin: käöme doen neet aon fotosynthese meh zien heterotroof (veur energie vaan aander bronne aofhenkelek) en stoon evolutionair korter bij de [[bieste]] es bij de plante. [[Blauwalge]], die hun metabolisme mèt de plante deile, weure ouch wel tot de alge gerekend en daan bij de plante betrokke; dit is evels 'n neet-fyletische indeiling, umtot blauwalge [[bacterië]] zien. In 't verleie zien ouch ''alle'' bacterië wel tot de plante gerekend, umtot hun celle celwande höbbe; 'n euverbliefsel daovaan is d'n term ''[[dermflora]]'' veur de symbiotische bacterië in de derm vaan bieste.
 
===Systematiek vaan de landplante===
De Embryophyta, de plante in ingste zin, kinne weer wijer weure verdeild. Genetisch oonderzeuk heet de traditioneel verdeiling vaan plante hendeg dooreingesjöddeld; hiel väöl is nog oonzeker.
 
EMBRYOPHYTA
* [[Levermosse]] (Marchantiophyta)
* (naomloes taxon)
** [[Mosse]] (Bryophyta)
** (naomloes taxon)
*** [[Hawmosse]] (Anthocerophyta)
*** [[Vaatplante]] (Tracheophyta)
**** [[Woufsklawechtege]] (Lycopodiophyta)
**** Euphyllophyta
***** [[Vaores]] en Peerdsstert (Pteridophyta)
***** [[Zaodplante]] (Spermatophyta)
 
Euveregens leve neet alle landplante echt op 't land; sommege höbbe later 't water weer opgezoch. Vergeliek de evolutie vaan [[walvèsechtege]].
 
====Systematiek vaan de zaodplante====
De zaodplante, 'n hendeg succesvol gróp, weure weer wijer verdeild:
 
SPERMATOPHYTA
* [[Naakszaodege]] (Gymnospermae)
** [[Palmvaores]] (Cycadophyta)
** [[Gingkgo]] (Gingkgophyta; bestoon oet ein soort, de ''Ginkgo biloba'')
** ([[conifere]])
*** [[Gnetophyta]]
*** [[Pijnboumechtege]] (Pinophyta)
*** ... (hei is nog väöl oondudelek)
* [[Bedèkzaodege]] (Angiospermae)
** ''[[Amborella trichopoda]]''
** [[Nymphaeales]] (waterlelies en verwante)
** [[Austrobaileyales]]
** [[Mesangiospermae]] (de euvergroete mierderheid vaan bedèkzaodege)
*** [[Horeblaajer]] (Ceratophyllales)
*** [[Chloranthales]]
*** [[Nui twiezoadlobbege]] (Eudicotidae)
*** [[Magnolia-echtege]] (Magnoliidae)
*** [[Einzaodlobbege]] (Monocotidae)
 
{{sjtumpke}}
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Plante"