Nietelbieste: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
→‎Metabolisme en leveswijs: veerdeg; fossiele koume in 'n aander stök
stökske euver de mins hoof neet debij, iech vin dit veerdeg
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{wio}}
[[Plaetje:Anemone.bristol.750pix.jpg|thumb|'n Zie-anemoon en e leerkoraol in e zie-aquarium. Dees bieste vertrejje twie ordes vaan nietelbieste.]]
'''Nietelbieste''' ('''Cnidaria''', vaan [[Aajdgrieks|Gr.]] κνίδη 'nietel' <small>([[Berthold Hatschek|Hatschek]] 1888)</small>) zien 'ne [[stam (taxonomie)|stam]] vaan [[bieste]] oet 't oonderriek vaan de [[Eumetazoa]] (weefseldragende bieste). Ze zien sumpel gebouwd en leve aon de kös, op de ziebojem en in ope zie, zoewie sommege in zeut water. Ze umvatte de mieste [[kwal]]le/[[poliep]]e, zoewie alle [[koraol]]e en [[zieanemone]]; allein de lèste vörme e discreet taxon. Same mèt de [[Ribkwalle]] (Ctenophora) vörme ze de [[Radiata]]; wetensjappers goon evels devaan oet tot dit gei monofyletisch taxon is. Wie de Ribkwalle zien de Nietelbieste alzijeg [[symmetrie|symmetrisch]].
 
==Historie en fossiele==
[[Plaetje:RugosaOrdovician.jpg|thumb|Fossiel nietelbies oet de oetgestorve orde [[Rugosa]] en 't geslach ''[[Grewingkia]]''.]]
Nietelbieste gief 't al hiel laank; hun [[fossiel]]e zien al bekind oet 't [[Ediacarium]] (roond 550 mieljoen jaor geleie) en die hure daomèt tot de allerierste dierleke fossiele. De kinnes vaan de diverse klasse versjèlt evels sterk per klas: dewijl de weike kwalle allein in extreem gevalle bewoerd blieve, is de oontwikkelingshistorie vaan de väöl koraole door de hel gereemsele die ze achterlaote hiel good bekind. De ierste bekinde koraolriffe stamme oet 't vreug-[[Ordovicium]] (500 mieljoen jaor geleie); op koraolriffe wie veer ze kinne waor 't evels wachte tot midde [[Trias]] (220 mieljoen jaor geleie).
 
==Bouw==
Regel 57 ⟶ 60:
In de koraolriffe sjeie de koraolbieskes [[kalk]] aof, wat hun oetwendeg gereemsel is; dit doen ze neve aander bieste wie de [[kalkbuiswörm]] (Serpulidae) zoewie roed- en greunalge. De kalk kin ziech in de loup vaan iewe tot echte gebèrgdes ophoupe. Wienie de ziespiegel laankzaam stijg (wie in de lèste paar doezend jaor), greuje de koraole nog wijer de huugde in. Koraole zien hendeg soorterieke [[ecosysteem|ecosysteme]], die door hunnen invlood op de ziestruime mondiaol beteikenis höbbe. Neve de geneumde kalkproducerende bieste leve dao ouch nog versjèllende aander [[wörm]], [[spoonze]], [[vèsse]] en [[protiste]].
 
Kalkstein aofkumsteg vaan koraolriffe kin me op väöl plaotse vinde. Zoe gief 't in d'n [[EiffelEifel]] en de [[Ardenne]] reste vaan riffe oet 't [[Devoon]]. Väöl joonger zien de [[Bahama's]] en talloes [[atol]]le in de [[Stèl Oceaon]], die oet koraolriffe bestoon.
 
==Systematiek==
De Nietelbieste vörme in de mieste gebrukeleke indeilinge 'ne stam, en weure traditioneel same mèt de [[Ribkwalle]] bij de [[Radiata]] ingedeild. Nao de meining vaan biologe is dat evels 'n [[parafyletisch taxon|parafyletische indeiling]]: de Radiata höbbe geine gemeine veurawwer die de [[Bilateria]] neet höbbe. In 't bèste geval - oonderzeuk heet dit nog neet gans dudelek kinne aontuine - zien de Bilateria 'n zöstergróp vaan zoewel de Nietelbieste es de Ribkwalle. 't Liekent drop oet te drejje tot ze inger bij de Ribkwalle es bij de Nietelbieste te plaotse zien.
 
De stam vaan Nietelbieste zelf liet ziech in vief [[klas (biologie)|klas]]se verdeile:
 
* [[Blommebieste]] (Anthozoa), oongeveer 7500 soorte, boe-oonder [[zie-anemone]] en versjèllende koraole. Dees klas kin gei kwalstadium.
* [[Bekerkwalle]] (Staurozoa), oongeveer 50 soorte sessiel kwalle.
* [[Doeskwalle]] (Cubozoa), ouch oongeveer 50 soorte, boe-oonder de ''[[ziewespe]]''.
* [[Sjiefkwalle]] (Scyphozoa), oongeveer 200 soorte, die veural in 't kwallestadium leve.
* [[Hydrozoa]], oongeveer 3500 soorte in diverse versjijningsvörm: kwalle (wie de[[zeutwaterkwalle]] en [[koloniekwalle]]), [[zievares]], versjèllende koraole en nog aandere. Dèks vertuine ze 'n generatiewissel tösse de kwal- en de poliepvörm.
 
De parasitair, sterk versumpelde nietelbieste [[Myxozoa]] en ''[[Polypodium hydriforme]]'' kóste nog neet in 'n klas weure ingedeild (''incertae sedis'').
==Nietelbieste en de mins==
 
==Bron==
''Dit artikel is vertaold oet 't corresponderend Duitstaoleg artikel, en wel oet [http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Nesseltiere&oldid=109493225 dees versie].''
 
[[Categorie:Diere]]
[[de:Nesseltiere]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Nietelbieste"