Nietelbieste: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
begós aon vertaoling hoofteks |
stök(ker) euver de bouw veerdeg |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{wio}}
[[Plaetje:Anemone.bristol.750pix.jpg|thumb|'n
'''Nietelbieste''' ('''Cnidaria''', vaan [[Aajdgrieks|Gr.]] κνίδη 'nietel' <small>([[Berthold Hatschek|Hatschek]] 1888)</small>) zien 'ne [[stam (taxonomie)|stam]] vaan [[bieste]] oet 't oonderriek vaan de [[Eumetazoa]] (weefseldragende bieste). Ze zien sumpel gebouwd en leve aon de kös, op de ziebojem en in ope zie, zoewie sommege in zeut water. Ze umvatte de mieste [[kwal]]le/
==Bouw==
Tekslien 15:
De nietelbieste höbbe echte [[nervecel]]le, die e diffus nèt vörme meh wieneg centralisering tuine. Bij poliepe ligke concentraties vaan nervecelle roondtelum de moond ([[hypostoma]]), bij de tentakele en bij de vootsteel (pedunculus); bij kwalle vint me dèks 'ne nerverink um 't sjerm. Ouch 'n gespecialiseerde riechting vaan signaaltransport heet ziech väölal nog neet oontwikkeld; de aoneinklinking vaan nerve door cel-celverbindinge (''[[gap junction]]s'') maak bij sommege soorte evels wel 'n snel prikkelverwèrking meugelek, 'n väölheid aon [[neuropeptide]]s kin zörge veur de modulatie (umzètting) vaan prikkels. Neve nerve höbbe de nietelbieste ouch primitief [[spiere]]. Sommege numme allewijl aon tot die correspondere mèt 't mesoderm vaan aander bieste.
===Nietelcelle===
[[Plaetje:Hydra nematocyst firing 01.png|thumb|'t Oetslingere vaan de nietelvezele door 'n poliep.]]
[[Nietelcel]]le, 't typ celle boe deze stam ziene naom aon oontlient, zitte op de roontelum de moondopening gesjikde tentakele en bevatte de zoegeneumde netelkapsele (cnidocyste). Die höbbe spiraolsgewijs opgerolde nietelvezele in ziech, die bij prikkele vaan aonraking explosief weure oetgestote en hoeggiftege stoffe in 't slachoffer injectere um dit te doeje of te verlamme. De nietelcelle weure zoewel veur de jach es veur de verdeideging gebruuk.
===i-celle===
De i-celle (voloet: interstitieel celle) zien [[celpotentie|pluripotente]] celle die nog kinne veraandere in beveurbeeld geslachscelle, kliercelle en nervecelle, zij 't neet in epitheel- of veujingsspiercelle, die allein oet hun soortgenoete kinne voortkoume. Väöl nietelbieste daanke aon dit systeem 'n enorm [[regeneratie]]vermoge. In 't bezunder de poliepe vaan 't geslach ''[[zeutwaterpoliepe|Hydra]]'' weure hei-um veur oonderzeuk nao herstèlprocesse gebruuk.
===Metamorfose===
[[Plaetje:Cnidaria medusa n polyp.png|thumb|Sjematische verhajding vaan de kwal tot de poliep. Corresponderende deile zien euvereinstummend gekleurd.]]
De belaankriekste versjijningsvörm vaan de nietelbieste zien de poliep en de kwal. Väöl soorte make bei vörm in versjèllende stadia door.
'''[[Poliep]]e''' zien door hun zoegeneumde ''basaolsjijf'' vas in de groond veraankerd; hun tentakele wieze vaan nature nao bove. Sommege soorte kinne ziech in 'n soort 'slowmotion-salto's' voortbewege. Me tröf ze dèks in groete kolonies aon. Ze bestoon oet de bojemsjief, mèt dao-oet de steel (scarpus) en bovenaon 't moondgebeed (peristoma) mèt de liefsopening umgeve door tentakele. Versjèllende taxa vaan poliepe vertuine oonderling versjèlle in de bouw vaan de gastraolhoolte; bij väöl soorte is die in compartiminte verdeild, meh bij de Cubozoa en Hydrozoa oontbreke die.
'''[[Kwal]]le''' oontstoon probleemloes oet poliepe: ze koume vaan de groond drejje ziech um: de groondsjief en scarpus weure de bovekant (exumbrella) en 't peristoma weurt de oonderkant (subumbrella). Hun lief is klokvörmeg en de tentakele haange nao oonder. Ze 'zweve' vrij in de zie en zwumme miestens passief mèt de ziestruiminge mèt. Door gecoördineerde spiersametrèkkinge roontelum hun liechaamshoolte, boebij 't water in- en oetspuit, kinne ze ziech toch bewege mèt 't princiep vaan 'ne straolmotor. 't Kwalstadium weurt ouch wel ''medusa'' geneump.
===Gruutde===
D'n umvaank vaan nietelbieste löp wied oeterein. De mieste soorte zien mer e paar [[millimeter]] groet, sommege nog kleinder. Aon d'n aandere kant kinne ''[[Cyanea]]''-kwalle twie meter in doorsnee weure, en hole poliepe vaan 't geslach ''[[Branchiocerianthus]]'' 'n eve zoe groete lengde. Bij bepaolde soorte weure de tentakele tot daarteg meter laank.
==Verspreiing==
| |||