Spoonze: Versjèl tösje versies

'''Spoonze''' ('''Porifera''' <small>([[Robert Edmund Grant|Grant]] in [[Robert Bentley Todd|Todd]] [[1836]])</small>) zien 'ne [[stam (taxonomie)|stam]] vaan in zie levende [[bieste]], en same mèt de [[Placozoa]] eine vaan de twie stamme oet 't [[oonderriek]] vaan de [[Spoonsechtege]] (Spongiformes). Ze hure tot de primitiefste diere die 't gief en bestoon al väöl hoonderde mieljoene jaore. Ze versjèlle (mèt de Placozoa) vaan [[Eumetazoa|aander bieste]] doortot ze gein (of koelek) orgaone höbbe en veur hun [[metabolisme]] aofhenkelek zien vaan 'ne constante waterluip door ze heer. Ouch misse ze symmetrie. Nao de inziechte vaan modern biologe zien de Spoonze [[parafyletisch taxon|parafyletisch]]; ze deile geine veurawwer dee aander bieste neet höbbe en cladistisch gezeen weure ze daorum negatief geformuleerd: alle levende bieste die gein Placozoa of Eumetazoa zien. Op groond vaan de [[moleculair klok]] en de veurvaajerpositie die de spoonze in de cladistiek bekleie, maag me aonnumme tot ze al in groete deile vaan 't [[Neoproterozoïcum]] höbbe bestande; fossiele zien evels, wie mèt zoeväöl aander ziebieste, pas mèt zekerheid bekind oet 't [[Cambrium]].

Tot veur kort woorte de spoonze verdeild in drei [[klas (biologie)|klas]]se. De ajdste, entans de klas die ziech es ierste aofspleet vaan alle aander bieste (inclusief, dus, de aander spoonze), zien de '''[[Glasspoonze]]''' (Hexactinellida). Daoneve gief 't de bekindste gróp vaan spoonze, '''[[Kiezelspoonze]]''' (Demospongiae), die ouch wel ''gewoen spoonze'' weure geneump. 't Kortste bij de neet-spoonze stoon, genetisch gezien, de '''[[Kalkspoonze]]''' (Calcarea). Sinds kort oondersjeit me ouch nog 'n veerde klas, de '''[[Homoscleromorpha]]''', die vreuger tot de kiezelspoonze woorte gerekend meh dao genetisch al te sterk vaan versjèlle: ze blieke ''nog'' korter bij de Metazoa te stoon en de kalkspoonze mote dus fyletisch tösse kiezelspoonze en de Homoscleromorpha weure ingezat.

In 't mesohyl zitte nog aander celle, die dao vrij doorheer bewege en hun eige functies höbbe. Zoe gief 't de [[amoebe]]-echtege lofocyte, die collageen aofsjeie, en de collencyte, die 'tzelfde doen. Rabdifeer celle sjeie [[polysaccharide]] ([[sókker]]s) oet. Spoonze kinne ziech geslachtelek voortplante en höbbe daoveur daan ouch eicelle daan welen/of zaodcelle, in dit geval oöcyte en spermatocyte geneump. De sclerocyte sjeie de hel, mineraolege spiculae ('spengskes') aof, die e soort primitief inwendeg [[gereemsel]] make. Bij de kiezelspoonze gief 't ouch spongocyte; de make e speciaol collageen aon wat transformeert in 't tej [[spongine]], de stof die de bekinde spoonze hun kinmerkende textuur gief. De myocyte zien 't kortste wat 'n spoons bij e spier- of nervestèlsel kin koume: heimèt kinne deile vaan de spoons weure samegeduid. 'Grijs celle' dene veur 't immuunsysstem. Archaeocyte zien oonoontwikkelde, [[totipotent]]e celle, die dus nog in eder aander typ kinne transformere.