Aoke: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
kleine touwveuginge |
opmaak, sjp + leenke |
||
Tekslien 37:
|}
'''Aoke''' ([[Ripuarisch]] ''Óche'', [[Duuts]] '''Aachen''', Frans: Aix-La-Chapelle) ies 'n [[kreisvrij stad]] in de [[Duutsland|Duutse]] [[Bundesland|deilstaot]] [[Noordrien-Wesfale]], zjuus aan de [[Nederland]]se grèns bij [[Vóls|Vaols]], wat [[de facto]] es wiek vaan dees stad functioneert. Aoke houw per 30 juni 2004 256.486 inweunersj. 't Oppervlak bedreug 160,83 km².
{{dialeksec|Mestreechs}}
==Naom==
De [[Romeins riek|Romeine]] numde de [[waermwaterbron|waterbronne]] in het gebeed vaan Aoke ''Aquis-Granum'' (Grannus-water), Grannus waor de
==Economie==▼
Veur eine laangen tied speulde de [[lake-industrie|textielindustrie]] ei belaangrieke rol in Aoke. Mehr huije is de textielindustrie volleiig verdwene. Ei belaangrieke sector in de stad is noe de techniesje universiteit.▼
== Educatie==▼
Saer [[1870]] geef het in Aoke de [[RWTH Aachen|Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen]]. Dizze [[universiteit]] is ein vaan de groetste techniesje universiteite vaan Duutslaand. Daoneve geef het nog de [[FH Aachen]] (de groetste Fachhochschule in Duutslaand) en de techiesje sjol vaan het leger (''Technische Schule des Heeres und Fachschule des Heeres für Technik'').▼
==Transport==▼
Umtot Aoke vlakbie de grens ligk vaan [[Nederland]] en het [[Belsj]] heet Aoke väöl verbindinge mèt het boetelaand. Aoke ligk centraol op het spoornetwerk, zoe zien [[Kölle]], [[Paries]], [[Luuk]] en [[Breusel]] mèt de [[InterCityExpress]] bereikbaor. De zoegenaomde ''[[Euregiobahn]]'' verbind Aoke mèt [[Nederlands Limburg]]. De stad kint auch ein vleegveld ([[Mestreech Aoke Airport]]), allewel dit vleegveld umtrint 35 km weijer in [[Baek (gemeinte)|Baek]], Nederland, ligk.▼
==Historie ==
De bekinde wermwaterbronne vaan Aoke woorte in de [[Romeinse tied|Romeinsen Tied]] gekenaaliseerd en tot bejje gemaak.
{{dialeksec|Valkebergs}}
Regel 51 ⟶ 59:
* De groate brand van 1656.
Op [[2 mei]] 1656 briek rónd 8 oer sjmörges vuur oet in 'n bekkerie in de buurt van de ouw Sint [[Jaokob]]s kèrk. De vlamme sjloge oet 't daak en euver op aangrenzende hoezer. Umtot 'r 'n forsje wind sjtóng (in Aoke neume ze dat 'ne [[Luuk]]se wind), vloge de vónke euver de sjtad. De sjtad tèlde 15000 inweunersj, die hals euver kop wiejer vlöchde, umdat 'r ouch nog 'n kroetmeule zou óntploffe. 90% Van alle hoezer, die toendertied geboewd waore van [[vakwerkhoes|hout en leim]] ginge in vlamme op. Dat waore 4000 hoezer, twintig kèrke, [[kloaster]]sj en [[hospitaal|hospitale]]. 17 Luuj bleve doad es gevolg van de brand. De sjtad weurt daonao al gauw wir opgeboewd mèt allein sjteine hoezer. De luukse arts Blondel boewde op de puinhuip 't ièrsjte [[kuurcentrum]] mèt thermaal Aokes water. Van toen aaf ies Aoke 'n toeristisch [[kuuroord]]. In 1691 gölt 't sjtadbesjtuur 'n nuuj brandsjpuit van laer. 350 Jaor nao dae groate brand, in 2006, weurt de gebeurtenis herdach mèt 'n tentoansjtèlling in 't sjtadhoes van Aoke.
==Cultuur==▼
=== Heiligsdómsvaart ===▼
Eine kìèr in de 7 jaor were tiedes de [[heiligdomsvaart]] belangrieke [[reliek]]e getuènd, die bewaard zin gebleve oet de verzameling van [[Karel de Groate]]. 't Betreffe 't kleid wat [[Maria]] droog, wie [[Jezus]] gebore woort; de ièrsjte luiersj van Jezus; de dook woa-in de kop van de [[heilige|Sint]] [[Johannes|Jan de Duiper]] woort bewaard en de lendendook van Jezus wie hae aan 't [[kruus]] hóng. Alle veer dees heilige kleier röste saer 1239 in 't ''Mariasjrien''. ▼
Ander relieke (De sjolk, dae Jezus droog bie 't [[Witte dónderdig|Lètste Aovendmaol]]; ziene graafdook, ziene zjweitdook) zint te vinge in de kèrk ([[kloaster]] van [[Kornelimünster]]. Weitesjappelik ónderzeuk haet aangetuènd dat alle geneumde textiele rónd 2000 jaor oud zin. ▼
==Geologie==
{{dialeksec|Norbiks}}
=== Waermwaterbronne ===
[[Plaetje:CarolusThermen01.JPG|thumb|250px|De Carolustherme]]
Aoke liegkt in d'r [[krater]] van 'ne owwe [[vulkaan]]. Daovör trèft me dao ooch väöl [[zwavel]]houdende [[waermwaterbron]]ne aan. Dis bronne zeunt de wermste van [[Europa]] en bereike in [[Burtscheid]] 'n temperatuur van 74 °C. Saer d'r [[La Tène-cultuur|Keltische]] en d'r [[Romeinse tied]] werre die bronne al gebroekd es genaeskrachtig badwater. [[Karel de Groete]] how las va [[reuma]] en kaoës Aoke es vaster verbliefsplaatsj ömwille van de bronne.
Huutzedaag kan 'ne [[hoesdokter]] bie bepaalde aandoeninge 'n [[therapie]] mèt 't water van de Aokense bronne väörsjrieve. Die therapie kan besjtoeë oet bade in 't water mae ooch oet 't dreenke van 't water. Op 't [[Duutsjland|Duutsj]] betaalt de kraankekas de kooste.
Regel 84 ⟶ 96:
</gallery>
▲==Cultuur==
▲=== Heiligsdómsvaart ===
▲Eine kìèr in de 7 jaor were tiedes de [[heiligdomsvaart]] belangrieke [[reliek]]e getuènd, die bewaard zin gebleve oet de verzameling van [[Karel de Groate]]. 't Betreffe 't kleid wat [[Maria]] droog, wie [[Jezus]] gebore woort; de ièrsjte luiersj van Jezus; de dook woa-in de kop van de [[heilige|Sint]] [[Johannes|Jan de Duiper]] woort bewaard en de lendendook van Jezus wie hae aan 't [[kruus]] hóng. Alle veer dees heilige kleier röste saer 1239 in 't ''Mariasjrien''.
▲Ander relieke (De sjolk, dae Jezus droog bie 't [[Witte dónderdig|Lètste Aovendmaol]]; ziene graafdook, ziene zjweitdook) zint te vinge in de kèrk ([[kloaster]] van [[Kornelimünster]]. Weitesjappelik ónderzeuk haet aangetuènd dat alle geneumde textiele rónd 2000 jaor oud zin.
▲==Economie==
▲Veur eine laangen tied speulde de textielindustrie ei belaangrieke rol in Aoke. Mehr huije is de textielindustrie volleiig verdwene. Ei belaangrieke sector in de stad is noe de techniesje universiteit.
▲== Educatie==
▲Saer [[1870]] geef het in Aoke de [[RWTH Aachen|Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen]]. Dizze [[universiteit]] is ein vaan de groetste techniesje universiteite vaan Duutslaand. Daoneve geef het nog de [[FH Aachen]] (de groetste Fachhochschule in Duutslaand) en de techiesje sjol vaan het leger (''Technische Schule des Heeres und Fachschule des Heeres für Technik'').
▲==Transport==
▲Umtot Aoke vlakbie de grens ligk vaan [[Nederland]] en het [[Belsj]] heet Aoke väöl verbindinge mèt het boetelaand. Aoke ligk centraol op het spoornetwerk, zoe zien [[Kölle]], [[Paries]], [[Luuk]] en [[Breusel]] mèt de [[InterCityExpress]] bereikbaor. De zoegenaomde ''[[Euregiobahn]]'' verbind Aoke mèt [[Nederlands Limburg]]. De stad kint auch ein vleegveld ([[Mestreech Aoke Airport]]), allewel dit vleegveld umtrint 35 km weijer in [[Baek (gemeinte)|Baek]], Nederland, ligk.
{{KreisAoke}}
|