Savelsbösj: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K links
Geen bewerkingssamenvatting
Tekslien 1:
{{Dialek|Valkebergs}}
[[Aafbeilding:Savelsbösjwkped06.JPG|thumb|right|'n Depe gröb in de Savelsbösj]]
'''Savelsbösj''' (Nederlands: '''Savelsbos''') ies 'ne groate bösj van 240300 ha op 't plateau in [[Nederlands Limburg|Zuud-Limburg]]. In de lengde vief kilomaeter en op sómmige plaatse hièl sjmaal (zoan diekke hónderd maeter). 't Betref hie 'ne hellingbösj tösje [[Keer]], [[Se-Gietere]] (Sint Geertruid), [[Groeselt]] (Gronsveld), [[Moersjelt]] (Moerslag) en [[Riekelt]] (Rijkholt), 80 maeter bove-n 't [[Maas]]dal. Dees dörper höbbe de óntwiekkeling van de bösj bepaald. De sjtiel hellinge in de bösj maakde-n 't ónmeugelik um hie boewland en weie aan te lègke. Vanoet 't oaste loupe [[holle waeg|gröbbe]] en delle riechting de Maas. Dees gröbbe zint óntsjtange umdat zie rege- en doajwater aafveurde. Later gebruukde de luuj ze es verbingingswaeg, de zoageneumde [[holle waeg|hol waeg]], tösje de buurtsjappe. De hudige hoofweeg tösje Groeselt en Se-Gietere ies zoane holle weeg. De bekèndste gröbbe door de bösj zint de Sjoan gröb, de Sjegkeldergröb en de Dorrewaeg. In de hellinge en in de bösj zint de terrasse te herkènne van wienboew dae al oet de [[Romeinse tied]] sjtamp. 't Gebeed vèlt ónder [[Sjtaatsbosbeheer]]. De bösj ies ónderverdeild in de Èèsjderbösj, de Riekelderbösj, de Rieseberg en de eigelike Savelsbösj.
==Biotoop==
[[Aafbeilding:SnièklökskesSavelsbösjwkped06.JPG|thumb|right|[[Sjnièklökskes]] in de Savelsbösj]]
InMomenteel deies deze bösj hoeze'n natuurreservaat. Veurkómmende buim zint o.m. de [[eik]], [[iep]], [[beuk]], [[esdoorn]], [[acacia]] en de [[kasjtanjeleboum]]. zeldzaamZeldzaam deersoorte wie de [[hermelien]], de [[bunzing]], [[sjteinmarter]] of [[fewien]], de [[eikelmoes]]. de [[hazelwörm]] en de [[hazelmoes]]. Ouch väöl [[vogel]]soorte (70) woa-ónder de [[Greun sjpech]], reeë en [[plant]]esoorte zint hie te zeen.
==Cultuur==
[[Aafbeilding:Savelbösjkiezelkoelwkped06.JPG|thumb|right|'n [[Kiezelkoel]] in de Savelsbösj]]
In de 19e iew höbbe [[Belsj|Belzje]] archeologe hie [[prehistorie|prehistorische]] [[vuursjtein]]miene óntdèk. 'n Groat aantal gebruuksveurwerpe woort daobie gevónge. De miene besjtoon oet hónderde kleiner koele, woa-oet de luuj zoan viefdoezend jaor geleje de vuursjtein haolde veur hun getuug (o.m. biele en hakke). Tot in de 19e ièw woort vuursjtein ouch gebruuk um vuur te make mèt hölp van 'n [[tónteldoas]].
 
Bie Moersjelt liek 't geologisch monument ''Moersjelt'', woa in vreuger tieje [[kalksjtein]] of [[mergel]] woort gewonne um land en weie te mergele (bemèste). De mergel kump hie en dao aan de oppervlak en dao zint ingeng nao de berg (groeve) in. Door de ganse bösj versjreid bevinge ziech dees [[mergelgroeve]]s. Nao de [[Twiède waereldoorlog]] sjtop dizze cultuur. Sóms weure nog waal [[champignons]] geteeld in de grotte. Väöl van die ónderaardse geng sjtoont noe op insjtorte. Bekènde name zint: de Daolekamersj, de Hèl, de Beuk, 't Verkesloeëk, 't Wienkelderke en 't Mergelloeëk. Allewiel euverwintert de [[vleermoes]] in de grotte, woa 'n consjtante temperatuur ies van 10 grade Celsius.
 
Oet ein [[kiezelkoel]] ter plaatse woort jaorelank kiezel gegrave um te gebruke bie 't verharde van waeg.
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Savelsbösj"