Marshalleilen: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
stökske teks |
veerdeg. De historie is wel watste neums oonbetamelek, al die atoomteste... |
||
Tekslien 21:
==Bestuurleke indeiling==
De Marshalleilen zien verdeild in 24 gemeintes, die eder correspondere mèt ei bewoend atol of eiland. Groetste gemeinte is de hoofstad Majuro, kleinste (nao aontal inwoeners) is [[Rongelap]]. 't Land heet e federatief distriktestèlsel: eder gemeinte veerdeg 'ne kandidaot (de groetste twie of mie) aof nao 't nationaol parlemint, de ''[[Nitijela]]''.
==Fysische geografie==
Aon 181 km² zien de Marshalleilen eint vaan de kleinste len op de wereld, koelek groeter es Liechtenstein. Soms evels weurt e groet deil vaan 't territoriaol water (in 't bezunder de [[laguun|lagune]], 't binnewater vaan de atolle) mètgerekend; daan mèt 't land 11.854 km² en is 't nommer 159 op de ranglies vaan groetste len. Wie daan ouch: de eilen zien mer klein, vaan organischen oersprunk ([[koraol]]) en steke zelde mier es e paar meter bove zieniveau oet. [[Likiep]] haolt oetzunderlek 10 meter. Gans 't land weurt daan ouch in zie bestoon bedreig door 't stijge vaan de ziespiegel.
Wie bove besjreve kint 't land 24 bewoende eilen/[[atol]]le (atolle bestoon neet noedzakelek oet ein eiland, meh zien wel ei geografisch systeem); daobij gief 't nog tien oonbewoende atolle. De eilen laote ziech in twie arsjipelle verdeile: Ratakeilen in 't ooste en de Ralikeilen in 't weste.
===Levende natuur===
De Marshalleilen höbbe 'ne zuveren eilandfauna: land[[zoogdiere]], zelfs vleermuis, oontbreke, reptiele en amfibieë ouch. 't Aontal [[veugel]] is mèt 84 soorte (boevaan eine ingeveurd) relatief lieg.
==Cultuur en demografie==
===
De [[Marshalleze]] zien e Micronesisch volk. 't Gief 'n klein minderheid vaan boetelanders en lui vaan gemingk blood, mèt naome vaan Japansen aofkóms.
===Taole===
De nationaol taol is 't [[Marshallees]], wat in eder geval door de ganse inheimse bevolking es ierste taol weurt gesproke. Dit is 'n [[Micronesische taole|Micronesische taol]] die nog 't ingste aon 't [[Ponapees]] (de taol vaan [[Pohnpei]] in de Federaol Staote vaan Micronesië) verwant is. 't Besteit oet twie hoofdialekte, eint veur de Ratak- en eint veur de Ralikeilen.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=MH Ethnologue report for Marshall Islands]</ref>
===Religie===
De Marshalleze zien bekaans exclusief (ca. 99%) [[christendóm|christelek]], in versjèllende genoetsjappe. 't Groetste genoetsjap is de [[congregationalisme|congregationaol]] ''United Church of Christ''mèt 51,5%, wijer in aofloupende orde de [[pinkstergemeinte]] ''Assemblies of God'' (24,2%), de [[roems-katheliek]]e (8,4%), de [[mormone]] (8,3%), ''Bukot Nan Jesus'' (2,2%), de [[baptiste]] (1,0%), de [[zevendendaagsadventiste]] (0,9%), ''Full Gospel'' ('n pinkstergemeinte, 0,7%) en de [[Jehova's getuiges]] (<0,1%). De [[Baha'i]]s zien mèt 0,6%, de [[joede]] en [[islam|moslims]] ([[Ahmedijne]]) zien mèt minder es 0,1%.
==Historie==
[[Plaetje:Castle Bravo Blast.jpg|thumb|Op 't atol Bikini weurt de waterstofbom ''Castle Bravo'' tot oontploffing gebrach (1954).]]
De Marshalleilen woorte in 't twiede milennium veur Christus gekoloniseerd. Euver de wijer historie is koelek get bekind. De eilen woorte relatief vreug door de Europeaone oontdèk: de Spanjool [[Alonso de Salazar]] landde in [[1526]] op 'n eiland wat heer ''San Francisco'' duipde en allezeleve 't huieg [[Taongi]] waor. In [[1529]] kaom ziene landgenoet [[Álvaro de Saavedra Cerón]] 't gebeed in. Umtot de bevolking vechlösteg waor en de eilen commercieel neet intrèssant, leet me ze links ligke. Pas zoe'n 250 jaor later, in [[1788]], kaome de Ingelse kapteins [[John Charles Marshall]] en [[Thomas Gilbert]] door d'n arsjipel; me neumde häöm nao d'n ierste. Al deen tied, en ouch nog in d'n iew daonao, bleve de eilen officieel Spaons bezit, wat nao get dispute in [[1874]] bezegeld woort. Spaanje verkoch 't gebeed in [[1884]] aon [[Duitsland]]. De Duitsers waore de ierste die wèrkelek mèt de kolonisatie vaan de eilen begóste. De eilen woorte toen oonder 't [[Protectoraot Nui-Guinea]] gestèld. Nao d'n [[Ierste Wereldoorlog]] woorte de Marshalleilen oonder [[Japan]]s mandaot gestèld. Loupende 't [[Interbellum]] begóste de Japaneze bases te bouwe op de eilen. In [[1943]] begóste de Amerikaone mèt hun campagne tege de Marshalleilen. 't Jaor dao-op pakde ze de mieste vaan de atolle; e paar Japanse bolwerke bleve evels geïsoleerd tot aon 't ind vaan d'n oorlog.
Nao d'n Oorlog naome de VS in naom vaan de Vereinegde Naties 't mentoraot op vaan de veurmaolege Japanse bezittinge in de Stèl Zuidzie. Al gaw begóste ze de atolle te (mis)gebruke veur [[atoomproef|atoomproeve]]. Die woorte euverwegend in bewoend gebeed gehawwe, wat desastreus gevolge had veur de bewoeners vaan de atolle. [[Bikini (atol)|Bikini]] woort um de straoling die daovaan 't gevolg waor gans oontruimp; aander atolle bleve bewoend. Sommege plaotse zien zoe sterk vervojld tot ze veur tiendoezende jaore oonbegoonbaor zien verklaord. In de loup vaan de viefteger jaore begóste de Amerikaone dat in te zeen; in [[1958]] woorte de atoomproeve hei gans stopgezat. Tösse 1956 en 1998 heet de Amerikaanse regering de bewoeners zeker 759 mieljoen dollar compensatie betaold. Tot [[1979]] vele de Marshalleilen oonder direk Amerikaans bestuur; daonao kraog 't otonomie. In [[1986]] volgde oonaofhenkelekheid. De VS numme nog ummertouw de defensie vaan 't land op ziech, mage in ruil daoveur op 't atol Kwajalein rakètte teste.
==Bronne==
''Dit artikel is veural gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Marshall_Islands&oldid=467784809 dees versie]; wijer koume ouch bittekes informatie vaan [[:en:List of islands of the Marshall Islands]], [[:en:List of birds of the Marshall Islands]], [[:en:List of mammals of the Marshall Islands]] en [[:en:Religion in the Marshall Islands]].''
===Rifferenties===
<references/>
{{Oceanië}}
[[en:Marshall Islands]]
| |||