Mestreech: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K r2.7.1) (Robot: debie: pnb:ماسترشت |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{wrapper}}
|[[Plaetje:Vrijthof in Maastricht.jpg|thumb|250px|De [[Vriethof (Mestreech)|Vriethof]] in Mestreech]]
Regel 7 ⟶ 8:
|[[Plaetje:Flag of Maastricht.svg|thumb]]
|}
'''Mestreech''' (''Maastricht'' op z'n [[Ingels]], [[Nederlands]] en [[Duits]], ''Maestricht'' op z'n [[Frans]]) is neet allein de hoofstad vaan [[Nederlands Limburg]] mèh ouch de groetste gemeinte: 118.597 bewoeners in 2010. Börgemeister is [[Onno Hoes]] ([[VVD]]). 't Is nao of neve [[Nijmege]] wel de ajdste stad vaan [[Nederland]]. In Nijmege zien awwer euverbliefsele vaan Romeinse bewoening gevoonde, meh Mestreech is sinds de stiechting continu bewoend gewees. De bijnaom vaan de Mestreechtenere is ''[[Sjeng]]e''; de petroenheilege vaan de stad is [[Sintervaos]].
==Naom==
De naom vaan Mestreech kump vaan 't [[Latien]]se 'Trajectum ad Mosam' of 'Mosae Trajectum' wat euversteekplaots euver de Maos beteikend. Dees naom woort veur 't ierst gebruuk in de [[Middeliewe]]. 't Is dus neet zoonder mankatie of 't ech d'n officiele naom vaan 't [[Romeine|Romeins]] Mestreech waor.
==Geografie==
[[File:Maastrichtpano.JPG|thumb|700px|left|Maos bie Mestreech]]
De stad Mestreech ligk in ‘t zuie vaan [[Nederland]] in ‘t [[Zuid-Limbörg]]se [[Heuvelland]]. Voor groet deil grens Mestreech aon de Belsje gemeente [[Lôneke]] en [[Riems]]. Aon d'n Nederlandse kant grens Mestreech aon de gemeente [[Meersje]], [[Valkeberg]] en [[Èèsjde-Mergraote]]. Ouch ligk ‘t in e dal bie Mestreech koume naomelek ‘t Maosdal en ‘t Jekerdal same. ‘t Dal weurt umgeve door de heuvels vaan ‘t plateau vaan Mergraote en de heuvels vaan de Haspengouw. ‘t Dal weurt beheers door twie riviere de groete [[Maos]] en de kleine [[Jeker]]. De heuvels roontelum Mestreech bestoon déks oet [[Mergel|Mergel (zandstein)]] mèt ‘n dunne lieg [[Löss]]. De gekinste heuvel bie Mestreech is d’n [[Sint Pietersberg]] mèt zien gekinde mergelgrotte.
== Historie ==
Regel 78 ⟶ 34:
In [[1992]] woort hei 't [[Verdraag vaan Mestreech]] geteikend.
==Stadsgeziech==
[[File:Maastricht, panorama view from Sint-Janskerk.jpg|thumb|Oetziech euver Mestreech vaanaof de Sint Janskèrk]]
===Dörper, buurte en wieke===
Zuug ouch [[Lies vaan dörper, buurte en wieke in Mestreech]]
Oersprunkelek bestoont de stad Mestreech oet ‘t gebeed dat binne de stadsmoer laog of aanders gezag naoventrint ‘t gebeed binne de Ringweeg (me sprik heij daan euver ‘t gebeed aon d’n rechterkant vaan de [[Maos]]). ‘t Gebeed aon d’n aandere kant vaan de Maos nump me [[Wiek]]. De stad heet ziech lange tied neet oetgebreid, dit umtot Mestreech ‘n vestingstad waor en dus boete de moere neet gebouw moch weure. Pas in 1867 is Mestreech gein vestingstad mie. In ‘t begin vaan de 20e iew woort de stad groeter zoe oonstoon de wieke [[Mariaberg|Blauwdörp]], [[Brusselse Poort|Breuselepoort]], ‘t [[Villapark]] en breit Wiek oet mèt de wiek rond de [[statie (Mestreech)|statie]]. Al rond 1900 waor d’r e tekort aon woeninge meh mèt twie oorloge kaom d’r wieneg vaan hoezer bouwe. Nao d’n [[Twiede Wereldoorlog]] begós Mestreech mèt wieke bouwe en oet te beie. In d’n aander tied begós Mesteech zoe te greuje tot ‘t ouch aander dörper begós te annexere, dèks wel te koste vaan ‘t zelfbestuur en d’n wèl vaan de bewoeners. Väöl aw bewoeners vaan de dörper zeen ziechzelf daan ouch neet es Mestreechteneer en vinde väöl aw Mestreechtenere de ‘dörpbewoeners’ gewoen ‘n boer allewel de dörper noe dèks gans vergreujd zien mèt de stad. Väöl vaan de dörper höbbe nog hun eige dialek allewel dees lankzaam vergreuje mèt ‘t Mestreechs.
De gemeinte Mestreech is ingedeild in vief stadsdeile. Allemaol höbbe ze ‘ne verantwoordelek wèthawwer en ‘ne stadsdeilleier (+ ‘nen assistant-stadsdeilleier). De stadsdeile zien;
*Stadsdeil Mestreech-Zuidwes (Stadsdeel Maastricht-Zuidwest)
*Stadsdeil Mestreech -Zuidoos (Stadsdeel Maastricht-Zuidoost)
*Stadsdeil Mestreech -Noordoos (Stadsdeel Maastricht-Noordoost)
*Stadsdeil Mestreech -Centrum (Stadsdeel Maastricht-Centrum)
*Stadsdeil Mestreech -Noordwes (Stadsdeel Maastricht-Noordwest)
===Parke===
====Stadspark====
[[File:Stadsparkmaastricht.jpg|thumb|Stadspark mèt op d'n aachtergrond d'n stadsmoer.]]
't [[Stadspark (Mestreech)|Stadspark]] is 't aajdste park vaan mestreech (allewel de [[Vriethof (Mestreech)|Vriethof]] lange tied ouch e park en wandelgebeed waor). 't Ligk zjus boete d'n stadsmoer in 't zuie vaan de stad. Veur de 19e iew stoond 't park bekind es 'de Boompjes' toen 'r 'nen Ingelse hoof woort aongeleg veranderd d'n naom in d'n Ingelsen Hoof. In volle glorie zouw 't park neet langk bestoon. Ierst woort 'r 't kenaal Luuk-Mestreech aongeleg dee laoter vervange woort door de weg vaan de Maosboulevard. Ouch de ringweg en de [[John F. Kennedybrögk (Mestreech)|John F. Kennedybrögk]] betaste 't aongeziech vaan 't park. Weier is e deil vaan d'n stadmoer te zeen, d'n awwe [[Berekojl]] (boe vreuger bere weure gehouwe), Poort Waerachtig en e hertekamp.
====Geusseltpark====
't [[Geusseltpark]] is e park in 't noord vaan Mestreech. 't park ligk vlaakbij d'n A2 en weurt weier geef 't voetbalstadion vaan [[MVV]], e sportterrein, 'ne groete vijver en 't kestiel de Geusselt. 't Gebeed boe-in 't park ligk zal d'r in de touwkoms väöl verandere. Zoe zalle 'r e nui zwumbad, United World College en woeninge koume. Ouch d'n A2 zal verandere; d'r geit 'ne tunnel koume en daobij geef 't nui greunstrook (Greune Loper) en 'n verbinding nao de landgoederezone.
====De Griend====
[[File:StMaartenspoort-Griend01.jpg|thumb|left|De Griend.]]
De Griend is 'n park in't centrum vaan de stad gelege aon de Maos aon d'n kant vaan Wiek. Vreuger waor 't park eigelek 'n eiland meh is 't laoter oetgeraove en vasteland geweure. In de ierste haaf vaan de 20e iew heet 't park gedeend es vliegveld veur helicopters. Noe is 'r e skatepark (mèt dronder parkeergraasj) en de 'Maastricht Music Hall'. Dèks weure d'r ouch eveneminte gehouwe op de Griend.
====Charles Eyckpark====
't Charles Eyckpark is e park aon de Maos in de nui wiek [[De Zjeramiek]] en is vernump nao d'n sjilder en beeldhouwer [[Charles Eyck]].
===Pleine en straote===
't Stadsleve späölt ziech af rond drei pleine; de [[Vriethof (Mestreech)|Vriethof]], de [[Merret (Mestreech)|Merret]] en 't [[Slevrouweplein (Mestreech)|Slevrouweplein]]. Eigelek zien alledrei vaan origine gein plein. De Vriethof waor naomelek 't veurhoof vaan de [[Sintervaoskèrk|Sint Servaoskèrk]] en laoter 'n soort park. Op de Merret gaof 't 'ne lange tied 'ne stadsmoer, stadspoort en 'n lakehal en op 't Slevrouweplein 'n kèrk stoon.
====Groete Staot & kleine Staot====
D'n Groete Staot en d'n Kleine Staot kinne gezeen weure es de slagader vaan 't centrum. Dees twie straot zien ouchwel de groete winklestraote vaan de stad. Hun naome koume vaan 't stadsbestuur (d'n staot) dat in de middeliewe heij gevesteg waor. 't Dinghoes ('t awwe gerechsgebouw rappeleert heij nog aon).
[[File:2010.07.20.143330 Dinghuis Grote Straat Maastricht.jpg|thumb|Oetziech op d'n Grote Staot. Op d'n aachtergrond geef 't, 't Dinghoes.]]
===Brögke===
Mestreech tèlt noe zès brögke euver de Maos. Veur iewe waor dat wèl aanders, 't gaof naomelek meh eine brögk; de Aw Brögk. Pas toen de twiede brögk d'r koum ([[Wilhelminabrögk (Mestreech)|Wilhelminabrögk]]) krieg de Aw Brögk 'ne naom; [[Sint Servaosbrögk]]. Weier geef 't nog de [[John F. Kennedybrögk (Mestreech)|John F. Kennedybrögk]], de [[Noorderbrögk (Mestreech)|Noorderbrögk]], de [[Hoeg Brögk (Mestreech)|Hoeg Brögk]] en de [[SproorBrögk (Mestreech)|SproorBrögk]].
=== Bezeenswierdeghede===
==Politiek==
Iewe langk had Mestreech twie hiere, dee vaan [[Hertogdom Brabant|Braobant]] en dee vaan [[Luuk]], 't waor de zoegenaomde [[Twiehieregheid vaan Mestreech]]. In 1794 koum heij 'n ind aon toen de Franse Mestreech veroverde. Wienie Mestreech oonder Nederlands gezag kump, kump de twiehieregheid neet mei trök. In de 19e iew zien 'r versjellende börgermeisterfemilies dee de mach in han höbbe.
==Economie==
Mestreech heet ziech in de loup vaan de iewe op väöl versjellende economische vlakke ontwikkeld. Zoe waor Mestreech in de Middeliewe 'n handelsstad dee väöl lake maagkde (dink meh aon de aw Lakehal). Noa de Renaissance is Mestreech 'n Garnizoenstad em maak me wapens en zèlverwerk. In de 19e iew is de stad ein vaan de ierste industriestei vaan 't land. Noe is väöl vaan de industrie wegk getrokke oet de stad en rich Mestreech ziech mie op 't toerisme, conferentie en kinnes.
==Cultuur==
[[File:Bonnefantenmuseum.jpg|thumb|left|'t Bonnefantenmusee.]]
Mestreech kint versjellende jaorlekse culturele eveneminte zoe wie de Kunsttour, Made-In-Europe-Filmfestival, Fashionclash, de Nederlandse Dansdaag, 't Preuvenemint, 't Parcours en Art Live! KunstActief. Meh ouch zien d'r musees, galleries en culturele i instèllinge wie 't [[Bonnefantenmusee]], [[Marres]], de [[Timmerfabriek]], [[NAi/Bureau Europa]], de [[Muziekgieterij]] en [[kumulus]].
== Zuug ouch ==
* [[Volksleed vaan Mestreech]]
* [[Lies vaan börgemeisters vaan Mestreech]]
* [[Lies vaan Bekinde Mestreechtenere]]
== Vereiniginge ==
| |||