Ecuador: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
K →‎Levende natuur: Latiense naom vaan dee vogel. iech oonthaw miech mer vaan nog meer veurbeelder, dao is gei beginne aon...
noe de historie nog
Tekslien 73:
 
==Cultuur en demografie==
===Etno-raciaol gróppe===
Wie in groete deile vaan Zuid-Amerika en in 't bezunder 't Andesgebeed is de bevolking vaan Ecuador veur e belaankriek deil vaan inheimsen oersprunk: de Europeone waore neet mèt zoeväöl tot ze de Indiaone höbbe gemarginaliseerd. 't Groetste deil vaan de bevolking, 65% in 2007, is daan ouch [[mestieze|mesties]], wie me dat in Zuid-Amerika neump. Blaanke make mer 7% oet. Die blaanke die nog aofstamme vaan Spaonse koloniste heite hei, e bitteke verwarrend, ''criollos''. Wee me in de Nederlandstaolege en Ingelstaolege wereld 'creole' zouw neume, stoon in Ecuador bekind es [[mulatte]] (naokoumelinge dus vaan zwarte en blaanke). Lui vaan gemingk zwart en Indiaans blood neump me hei [[zambo's]].
 
Nog ummertouw zoe'n 25% vaan de bevolking is, of identificeert ziech es, [[Indiaone|Indiaon]] daan wel inheimse Amerikaan. De Ecuadoraanse groondwèt erkint 't rech op [[plurinationaliteit]], dat wèlt zègke 't rech um neve de Ecuadoraanse nationaliteit ouch tot 'n inheimse [[natie]] (of ''volk'') te hure. Wiedoet de mieste Indiaone (>90's) zien [[Quechua's]] (sprekers vaan ein vaan de väöl Quechua-dialekte), die veural in de Andes leve meh ouch hei en dao in 't kösgebeed en de regebos. 'n Aander gróp aon de kös zien de [[Chachi]]. In 't bosgebeed leve nog väöl gróppe die neet door de Quechua/Inca-expansie zien bereurd en deils nog es [[natuurvolk]]er leve, wie de [[Huaorani (volk)|Huaorani]], de [[Zaparos]], de [[Secoya (volk)|Secoya]] en de [[Siona (volk)|Siona]].
 
===Taole===
De officieel taol in Ecuador is 't [[Spaons]], wat door de bulk vaan de inwoeners es ierste taol weurt gesproke (9,5 mieljoen in 1995) en door nog mier lui weurt beheers. De bevolking sprik versjèllende (verwante) dialek of accinte die hure bij 't [[Latiens-Amerikaans Spaons]].
 
Daoneve gief 't nog versjèllende inheimse taole. Volges Ethnologue kint 't land 24 taole, daovaan 23 levende (inclusief Spaons, natuurlek). De mieste inheimse taole die me kint, zien variante - ''dialekte'' zouw me miestens zègke - vaan 't [[Quechua]], in Ecuador dèkser es ''Quichua'' bekind (um dialektische reies: in Ecuador huurt me hei 'n ''i'' op de plaots vaan de Peruaanse ''e'') en door Ethnologue lever de ''Quechuaanse taole'' geneump. De volgende nege dialekte of Quechuaanse taole weure oondersjeie: [[Calderónhoeglandquechua]], [[Cañarhoeglandquechua]], [[Chimborazohoeglandquechua]], [[Imbaburahoeglandquechua]], [[Lojahoeglandquechua]], [[Napolieglandquechia]] ('nen oetluiper vaan 't taolgebeed langs de [[Napo (reveer)|Napo]] deep de bos in), [[Noord-Pastazaquechua]], [[Salasacahoeglandquechua]] en [[Tenalieglandquechua]]. Alle Quechua-dialekte oet Ecuador hure bij gróp IIB, en zien daomèt relatief ing aonein verwant. 't Quechua vörmp in Ecuador 'n aoneingeslote gebeed door 't hoegland heer (mèt de meugeleke oetzundering vaan 't Lojahoeglandquechua) en is in väöl dunbevolkde gebeie nog hendeg vitaol.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_map.asp?name=EC&seq=10 Ethnologue: Taolkaart vaan Ecuador]</ref> 'n Speciaol positie in 't discours roond 't Quechua in Ecuador nump de [[Media Lengua]] in. Dit sprik me in e paar bergdörpkes en is 'n [[mingtaol]] mèt Quechua-[[morfologie]] en Spaons vocabulair.<ref>Zuug o.a. Muysken (1981)</ref><ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=mue Ethnologue report for language code: mue</ref>
 
Neve 't Quechua weure nog aander, väöl kleinder inheimse taole gesproke: de [[Barbacoaanse taole]] in 't noordelek kösgebeed, [[Chachi (taol)|Chachi]], [[Awa-Cuaiquer]], [[Colorado (taol)|Colorado]] en e bitteke [[Epena (taol)|Epena]] (eigelek 'n taol vaan Colombia). [[Cofán (taol)|Cofán]], verwant aon 't noordeleker Chipcha, huurt me tege de grens mèt Colombia. In 't noorde vaan 't Amazonegebeed huurt me [[Tucunoaanse taole]]: [[Secoya (taol)|Secoya]] en [[Siona (taol)|Siona]], in 't zuie daovaan de [[Jivaroaanse taole]] [[Shuar (taol)|Shuar]] en 't ing verwant [[Achuar-Shiwiar]], wie ouch 't [[Zápara (taol)|Zápara]]. De Huaorani spreke e taolisolaot, 't [[Huaorani (taol)|Huaorani]].
 
===Religie===
Oondanks de opmars vaan protestantse gemeinsjappe in Latiens-Amerika is nog ummertouw 95% vaan de bevolking roems-katholiek. Op 't land weurt 't katholicisme soms vermingk mèt aw inheimse tradities. Allein natuurvolker volge nog animistische/sjamanistische religies.
 
==Historie==
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Ecuador"