Zimbabwe: Versjèl tösje versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting |
veerdeg |
||
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
{{landjtabel|
| naomlandj = Zimbabwe
Regel 56 ⟶ 55:
==Cultuur en demografie==
De bevolking besteit gooddeils oet [[Bantoe]], de [[Khoisan]], in 't zuidweste, zien nog mer mèt wieneg. De twie veurnaomste etnische gróppe zien de [[Shona (volk)|Shona]], die al iewe in Zimbabwe woene, en de [[Matabele]] of Ndebele, betrèkkeleke nuikoumers. 't Relatief groet aontal blaanke wat in 't land woende is sinds de oonaofhenkelekheid sterk verminderd. In 2002 gaof 't 'rs nog 46.743, sindsdeen is dat aondeil zeker nog wijer aofgenome, um de touwgenome discriminatie en intimidatie vaan regeringsweeg. De [[kleurlinge]] zien wel achtergebleve.
===Taole===
Regel 69 ⟶ 68:
==Historie==
[[Plaetje:Great-Zimbabwe-2.jpg|thumb|Rewiene vaan Groet-Zimbabwe.]]
De oersprunkeleke bewoeners vaan Zimbabwe waore Khoisan, die örges in 't ierste milennium te make kraoge mèt de Bantoe-expansie. Me nump aon tot vaanaof de [[negenden iew]] Shona-sprekende volker (of beter: proto-Shona sprekende volker) 't plateau op zien gekoume. In de iewe die volgde kaome versjèllende Shona-rieke op, die e veur zwart Afrika hoeg niveau vaan besjaving haolde. 't Ierste riek vaan beteikenis waor 't [[Mapungubweriek]], wat vaanaof d'n [[èlfden iew]] bleujende en ban had mèt islamitische handelere aon d'n Indischen Oceaon. Indrökwèkkender waore de versjèllende staote in d'n dertienden tot vieftienden iew. Toen woorte versjèllende steinere, umwalde stei, boevaan [[Groet-Zimbabwe]] (zuug de foto) de bekindste en groetste waor. Nao dees stad is ouch 't [[Zimbabweriek]] geneump, wat in deen tied bleujde. Dit woort weer aofgelas door 't [[Mutapariek]], wat tot in d'n achtienden iew bleef bestoon.
Intösse waore ouch de Portugeze de regio ingekoume (vaan twie kante, Angola en Mozambique). De relatie tösse de Shona en hun waor wisselend, op 't ein memint dreve ze handel, op 't aandert veurde ze oorlog mètein. Es reactie op de Portugeze agressie oontstoont nao 't Mutapariek 't [[Rozviriek]]. Dit militaristisch riek lökden 't de Portugese penetatratie in Shona-gebeed te stoppe. Zoe roond [[1821]] trok 'ne clan [[Zoeloes]] oonder leiing vaan generaol [[Mzilikazi]] oet 't toesland nao 't noorde. Zij kaome bekind te stoon es de Ndebele of Matabele, hun land es [[Matabeleland]]. 't Zuielek deil vaan dat gebeed verlore ze nao 1840 aon de Boere - dit woort e deil vaan de republiek [[Transvaal]] - 't noordelek deil bleef oonaofhenkelek.
Pas vaanaof de jaore 1880 begóste de Europeaone, de Britte noe, ouch dit gebeed te kolonisere. Matabeleland en [[Mashonaland]] kaome oonder invlood vaan [[Cecil Rhodes]] zien British South African Company, dee mijnrechte in 't gebeed kraog. In [[1890]] stiechde de compagnie 't Fort Salisbury, wat noe Harare is. Rhodes neumde 't land nao häömzelf; wat noe Zimbabwe is, góng op d'n door ''Zuid-Rhodesië'' heite, en Zambia woort ''Noord-Rhodesië''. Tege de Matabele woorte in de jaore 1890 nog twie oorloge gevochte. Pas in [[1923]] woort Zimbabwe 'n echte Britse kolonie (en gei commercieel bezit), mèt zelfbestoor (dat wèlt zègke veur de blaanke bevolking). Vaan [[1953]] tot [[1963]] waore Noord- en Zuid-Rhodesië en Nyasaland (Malawi) in ein kolonie, [[Rhodesië en Nyasaland]], vereineg; de unie woort weer oontboonde vaanwege verzèt tege de Zuid-Rhodesische dominantie. Ouch oonder de Afrikaanse bevolking begós de wuns veur oonaofhenkelekheid op te speule. Toch waor 't de blaanke regering vaan Zuid-Rhodesië die 't land in [[1965]] einzijeg oonaofhenkelek verklaorde. 't Internationaol oonerkind land góng noe es sumpel-eweg ''Rhodesië'' wijer.
De Britte zaoge de oonaofhenkelekehidsverklaoring es 'n actie vaan rebellie meh grepe neet militair in. Intern waor 't land evels instabiel. De regering waor op racistische groondsleeg gevesteg en weigerde um de inheimse zwarte bevolking bij 't bestuur te betrèkke. Dit leide tot touwnummende aofkeuring en isolatie, zeker naotot 't ein nao 't aander naoberland oonaofhenkelek woort (en daan wel oonder inheims bestuur). Op 't lèste had 't land allein Zuid-Afrika nog es boondgenoet. Ein en aander leide tot 'ne börgeroorlog, boebij [[Robert Mugabe]] zien Zimbabwe Afrikaanse Nationaol Unie (ZANU) 'n groete rol späölde. Oetindelek mós de regering vaan Rhodesië algemein verkezinge touwstoon. Die leide in [[1979]] tot 'n euverwinning vaan de gemaotegde UANC. 't Land woort noe herneump tot Zimbabwe-Rhodesië. In [[1980]], nao verkezinge gewonne door de radicalere Mugabe, woort 't land gans oonaofhenkelek en woort de naom sumpel-eweg Zimbabwe.
In 't noe erkind oonaofhenkelek Zimbabwe kaom 't al gaw tot chaos. De Matabele-minderheid verzat ziech hel tege de Shona-dominantie, en Mugabe duide dit mèt geweld de kop in. Zoe'n 20.000 Matabele woorte vermaord en tiendoezende aandere woorte gemarteld. De gevechte indegde in [[1988]], wie de politieke leislui vaan de twie gróppe vrei mètein slote. Vaanaof de jaore 1990 raakde ouch de res vaan de bevolking touwnummend oontevreie euver de ummer otocratischer weurende regering, die häör probleme neet kós oplosse, en kaom 't tot straotproteste. Vaanaof 1999 leep 't allemaol nog wijer oet de hand. Mugabe begós de blaanke groetgroondbezitters noe te dwinge hun land aof te stoon aon zwarte boere. Dit leide tot 'nen enorme collaps in de productiviteit, wie ouch tot de werkeloesheid vaan doezende (zwarte) arbeiers op de landgeujer. De inflatie waor compleet oet de hand geloupe en de zwarte merrete bleujde. Poginge um die de kop in te duie leide tot nog mier sjaarsde en hoonger oonder de bevolking. Verkezinge in [[2008]], die oondaanks de terreur oppositieleier Morgan Tsvangirai de wins gaove, woorte achter geslote deure 'hertèld', boenao ze natuurlek Mugabe de mach gaove. Toch besloot de president um de mach te goon deile, mèt Tsvangirai es premier. Sindsdeen heet ziech de situatie koelek verbeterd; in 2010 stoont 't mèt veursprunk oonderaon op de lies vaan len nao [[HDI]].<ref>[http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf UN - Human Development Index 2010]</ref>
==Bronne==
''Veur dit artikel is veural gebruuk gemaak vaan 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Zimbabwe&oldid=442669721 dees versie].''
<references/>
| |||