Versie op 17 mrt 2006 16:10 bewirk 213.51.64.227 (Euverlèk) →‎Indeiling ← Gank nao de veurige diff		Versie op 10 apr 2006 13:42 bewirk óngedaon make Steinbach (Euverlèk \| biedrages) Bureaucrate, Administrators 44.567 bewerkingen begin aon e beter artikel gemaak Gank nao de volgende diff →
Tekslien 1: <font color="red">'''DIT ARTIKEL BEVAT OONZJUSTE FORMULERINGE EN IS BOETE GEBRUUK GENÓMME. D'N OORSPRUNKELIKEN OTEUR ZAL 'T ZOE GAW MEUGELIK AONPASSE; ME VERZEUK DAAN OUCH TOT ANDERE D'N TEKS NEET BEWÈRKE.</FONT> {{dialek\|Mestreechs}} 't [[~~Lèmburgs\|~~Limburgs]] is 'n taol mèt 'n groete dialektische variatie; zoe groet tot de dialekte soms neet of koelik oonderein te verstoon zien. Allewel tot ein groop besteit die ziech inzèt veur 't gebroek in officieel situaties vaan 'n [[Algemein Gesjrieve Limburgs]] (''AGL''), meh ierstes weurt dezen taolvörm neet wied geaccepteerd en twiedens maak gein inkel aander organisatie gebroek devaan (e veurstèl um 't in [[Hollesj Lèmburg\|Nederlands Limburg]] 'nen officiëlen status te geve is verworpe). Lèstes zien väöl minse die ziech mèt 't Limburgs bezeghawwe 't es häör pliech de nog ummertouw levende variatie aan dialekte sjus te cultivere; dat is veural de doelstèlling vaan [[Veldeke (vereineging)\|Veldeke]]. Wie me 't Limburgs moot indeile kin eindeloos betwis weure. Hei is gekoze veur 'n houfverdeiling in twie grope, namelik Nederlimburgs en Opperlimburgs. De sjeislien weurt gevörmp deur de [[Benrather Linie]], de grèns tösse 't gebied boe me ''make'' zeet en 't gebied boe ''maache'' inheims is. 't Nederlimburgs weurt nog oonderverdeild is Centraalnederlimburgs, Wesnederlimburgs en Noordnederlimburgs. Wesnederlimburgs is 't Limburgs boe 't wäördsje ''doe/diech'' oontbrèk, Noordnederlimburgs is het Limburgs boe me ''ik'' veur ''ich'' zeet. Centraalnederlimburgs is de rès vaan 't gebeed (''ich-doe-make''). In de dörper [[Haors]] en [[Lottem]] zeet me ''ik'' en ''geej'', die kinne dös bij 't noorde en 't weste weure ingedeild, meh um geografische rejes is veur indeiling bij de noordelike groop gekoze. 't Neder- en 't Opperlimburgs zien es twie aparte taole te besjouwe, de versjèllende subgrope neet. Neet allein heet 't Limburgs hendeg väöl dialektische versjèlle, de [[isoglos]]se die dees versjèlle op kaarte aongeve en e specifiek kinmerk begrenze loupe meistal neet gliek. 't Is daan ouch hendeg meujlik um 't Limburgs in dialekgróppe op te deile, jeh zelfs de begrenzing vaan 't Limburgs is 'n oonmogelike zaak. Hei zal eder belaangriek kinmerk weure besjreve en de gebruukde indeiling weure touwgeliech aon de haand vaan de wèrkelike versjèlle. Veur de verglieking, en umtot sommege definities hiel breid zien, zalle hei ouch dialekte die in de meiste definities boete 't Limburgs valle behandeld weure. ~~==Indeiling==~~ ==Boetegrenze== * <b>Nederlimburgs</b> (make-Limburgs) De gemekelikste oplossing is de provinciegrenze vaan de bei [[Limburg]]e es boetegrens te numme. Woe Limburg stop, hèlt daan ouch 't Limburgs op. Natuulik is 't wel zoe tot alle Limburgers 't dailek vaan hun eige plaots "Limburgs" neume, meh taolkundeg gezeen levert dit alderlei probleme op: de extreem dialekte höbbe weineg mètein gemein en meistal te mie mèt de dialekte zjus euver de provinciegrens. Taolkundege aofgrendeling vaan 't Limburgs moot daan ouch via ander grenze plaotsvinde. Wesnederlimburgs (gij-Limburgs) * [[Buuls]] * [[Hessels]] * [[Tóngers]] Noordnederlimburgs (ik-Limburgs) * [[Árses]] * [[Venloos]] Centraalnederlimburgs * [[Gelaens]] * [[Genks]] * [[Heëlesj]] * [[Mestreechs]] * [[Nuts]] * [[Remunjs]] * [[Tegels]] * [[Valkebergs]] *** [[Zittesj]] De allerdudelikste grens is de [[taolgrens Germaans-Romaans]]. Die grens 't Limburgs perceis in 't zuie in Nederlands en veural [[Belsj Limburg]]. Dees taolgrens verplaots ziech al jaore laanksemaon nao 't noorde, entans op Belsj gebeed. Zoe is in de vaanajds Limburgstaolege [[Voere\|Voerstreek]] 't (Staanderd)[[Frans]] bezeg aon 'nen opmarsj. Daonao de belangriekste en sterkste grens veur 't Limburgs is de [[Benrather Linie]], de grens tösse 't [[Nederduits]] en 't [[Middelduits]]. Dit is oonder väöl mie de grens tösse ''make'' en ''maache'' - veur 'n gedetailleerde besjrieving zuug 't hoofartikel - en ze snijt perceis 't uterste zuidoeste vaan [[Nederlands Limburg]] aof: [[Kirchroa]] inclusief [[Egelse]], [[Vols]] inclusief [[Lemieësj]] en [[Bóches]], dewijl [[Zumpelveld]] bei variante kint. Soms weurt de Benrather Linie e bitteke mie nao 't weste getrokke; dit is 'n kwestie vaan traditie. De Benrather Linie grens 't Limburgs in 't zuidoeste aof; e belangriek deil vaan 't Limburgs taolgebeed kump zoe in Duitsland te ligke. * <b>Middelimburgs</b> (maage-Limburgs) * [[Wieërts]] * [[Neijwierts]] * [[Roojs]] * [[Hunselsj]] Euver grens van 't Limburgs in 't noorde en weste besteit minder einstummegheid. Algemein greujt de visie tot me daoveur e complex vaan isoglosse moot aonnumme. Historisch naom me daoveur evels de [[Uerdinger Linie]]: de grens tösse ''ik'' en ''ich''. Dees zietak vaan de Benrather Linie löp oonder [[Venlo]] door (meh euver [[Tegele]] laanks), oonder [[Mael]], euver [[Wieërt]], euver [[Buul]] heer, euver [[Pelt]], te zuidooste vaan [[Lommel]] en De [[Loei]] (Tessenderloo) (die dus boete 't ''ich''-gebeed valle), en mèt 'n drej um [[Tiene]] heer. Jaorelaank is dees lien 't criterium veur wat Limburgse dialekte waore gewees. Inderdaod gief dees lien frej aon wie de [[Kölse expansie]] ziech gedeiltelik verspreid heet euver 't Limburgs land. E probleem is evels tot e dialek wie 't [[Venloos]] neet es Limburgs zouw mage gelde dewijl 't toch mie Limburgse es [[Braobantse]] kinmerke heet, en tot veur 't Tienes perceis 't umgekierde zouw mote gelle. Bovedeen gief de Uerdinger Linie mer drei wäörd aon (''ich, mich, ouch'') en zelfs dees drei wäörd höbbe neet dezelfde grenze: de mich-grens tek bij [[Zaerem]] (Sevenum) aof vaan de Uerdinger Linie en geit euver Venlo en [[Árse]] heer ('t [[mich-kerteer]]), de ouch-grens sjeit ziech in [[Belsj Limburg]] aof en löp väöl oesteliker, dwars door de provincie eweg ("ich kal oek Limburgs" is dus in sommege Limburgse dialekte 'ne correcte zin). 'n Ander belaangrieke grens is de [[betoeningslien]], die aongief in welke dialekte me 't versjèl tösse sleiptoen en stoettoen oondersjeiend gebruuk. Ze löp euver Venlo, Árse en [[Haors]] eweg, oonder Mael, traditioneel euver Wieërt (meh zuug oonder), euver Buul, weer te zuidoeste vaan Lommel en De Loei, en daan door Belsj Limburg perceis te weste vaan [[Hasselt]] nao oonder; 'n aontal deilgemeintes vaan Hasselt vèlt daan al boete 't Limburgsetaolgebeed. Es me 't Limburgs definieert griep me dèks al gaw nao de twietoenegheid; dees eigesjap es condicio sine qua non aon te numme veur 't Limburgs is daan ouch logisch. De betoeningslien löp veur 'n aonzeenlik deil al gliek mèt de Uredinger Linie. Woe die liene samevalle kin me al rösteg spreke vaan de taolgrens vaan 't Limburgs; zeker ouch umdat dèks nog väöl ander grenze mètloupe. Dao boe ze oetereinloupe ligk evels de controverse. Volges dees definitie zouw oonder mie 't [[Sintruins]] gei Limburgs zien, al heet 't väöl gemein mèt dialekte oet de umgeving die wel es Limburgs gelde. 't Punt is evels tot de betoeningslien neet zoe sjerp is es ze liekent: in de umgeving vaan 't twietoenegheidsgebeed ligke väöl plaotse die in hun dialek wel de sleiptoen en stoettoen kinne meh die neet beteikenisoondrsjeiend gebruke. Bovedeen zien dao twie belnagrieke gebede, 't eint is Wieërt en umgeving (zuug [[Wieërts]]), 't andert besleit de gemeintes [[Eisde]] en [[Riems]], boe taolverandering deveur gezörg heet tot de toene defectief ''geweure'' zien. Door hun structuur en taolgesjiedenis is 't evels oonzinneg dees dialekte bij ander gebede te betrèkke - in 't geval vaan Eisde en Riems is dat zelfs praktisch oonmeugelik. Me moot daan ouch acceptere los mèt de betoeningsgrens um te goon. * <b>Opperlimburgs</b> (maache-Limburgs) Weshoegrienlands * [[Kirchröadsj]] * [[Óchesj]] (''Aokes'') * [[Vólsj]] Oongeveer gliek mèt de grens tösse Belsj Limburg en [[Vlaoms-Braobant]] löp de [[Getelien]]. Dit is 'ne bundel vaan op ziech oonbelangrieke isoglosse die bijein evels dudelik belaang höbbe: aon de weskant ligke typisch Braobantse/westelike wäördvörm, aon d'n oeskant typisch Limburgse/oestelike. 't Is wel zoe tot dees isoglöskes neet allemaol gliek loupe; de Getelien is erg raofelig. Toch is dit, alles bijein bezeen, de meis gesjikde grens tösse 't Limburgs en 't Braobants. 'n Veerde grens die in 't verleie wel gebruuk is is de grens vaan wel en geinen [[umlaut]] in verkleinwäörd. In dees ruim definitie zouwe neet allein bei Limburge hielemaol Limburgstaoleg zien, meh ouch 't ooste vaan [[Noord-Braobant]] en zelfs de [[Betuwe]](zuug Oos-Braobants). * <b>Braobantse dialekte in Limburg</b> Zuid-Gelderse dialekte * [[Genneps]] Wes-Braobantse dialekte * [[Sint-Truis]] Oos-Braobantse dialekte * [[Venrojs]] Samegevat verlöp de taolgrens oongeveer zoe: bij [[Sintruin]] in de buurt laanks de Getelien, bij Lommel via de betoeningslien en de Uerdinger Linie, die vaanaof Loei sameloupe tot aon Mael, oonder Mael door, euver Zaerem, Haors en Árse, Duitsland in.<!--'t verlöp vaan de grens in Duitsland is veurluipeg nog get oondudelik--> [[Kategorie:Limburgse dialekte]]▼ {{wio}} ▲[[Kategorie:Limburgse dialekte\|*]]

Limburgse dialekte: Versjèl tösje versies