Brögkherdisse: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
Tekslien 4:
 
==Veurkoume==
De brögkherdisse zien beperk tot [[Nui Zieland]], en sins de massaol inveuring van [[zoegdiere]] door [[mins]]e (zeker sins de immigratie vaan de Europeane) zien ze trökgebrach tot e paar klein eilendsjes. De Brother Island-brögkherdis leef allein op [[Brother Island]], de gewoene brögkherdis kump op väöl mier plaotse veur meh ummer op eilen. In [[2005]] woorte e paar brögkherdisse oetgezat in 't [[Karori Natuurrizzervaot]], wat op 't "vasteland" ligk.
 
==Evolutie, historie en historieclassificatie==
De Brögkherdisse hure same mèt hun zöstergroop de [[Squamata]] (herdisse, [[wörmherdisse]] en [[slange]]) bij de [[Lepidosauriërs]], en de allerajdste fossiele vaan de brögkherdisse weure geach hendeg kort nao de spielting tösse Lepidosauriërs en de [[Archosauriërs]] te stoon. Wijers is de bouw vaan de brögkherdisse sins 200 miljoen jaor aamper nog veranderd, zoetot me ze mèt rech de primitiefste levende reptiele kin neume (zuug ouch oonder).
 
In 't [[Mesozoïcum]], dèks ''tied vaan de reptiele'' geneump, floreerde dees groop, die in 't [[Trias (geologie)|Trias]] vörm en umvaank kraog en in 't [[Jura]] ummer mie saorte en specialisaties kroag. Zoe waore dao de ''[[Pleurosauridae]]'', die 'nen aquatische leefstiel hadde. Aon 't ind vaan 't [[Jura (geologie)|Jura]] en in 't [[Kriet (geologie)|Kriet]] storve de meiste femilies oet, mesjiens door de opkoms vaan echte herdisse. Oetindelik euverleefde de brögkherdisse op 't aofgelege Nui-Zieland, woe gein hoeger reptiele en gein zoegdiere veurkaome.
 
De brögkherdis weurt dèks es [[levend fossiel]] beneump, umtot 'r zoe awwerwets vaan karakter is. In de èngste zin vaan 't woord is ze dat evels neet: recint oonderzeuk heet opgeleverd tot de noe bestoonde twie saorte neet perceis dezelfde zien es die in 't mesozoïcum höbbe roondgeloupe, en dös welzeker in 't [[Kenozoïcum]] evolutie höbbe gekind.
 
==Evolutie en historie==
==Fysieke kinmerke==
't Veurnaomste versjèl is 't behaajd vaan 'n brögk in de [[sjedel]] tösse de bei slaope; dao is de saort nao verneump. Bij de Squamata is die eweggeëvolueerd. Ander teikene vaan lieg oontwikkeling zien de klein heersene en 't primitief hart, die mier aon [[amfibieë]] doen dinke. Ouch höbbe ze gein geslachsorgaone: 't menneke bevröch 't vruiwke door 't sperma laanks de [[cloaca]] oet te sjeie. Op hunne kop höbbe ze e merkwierdeg daarde oug.
{{wio}}
 
't Metabolisme vaan de bieste in laanksem, wat veur- en naodeile heet: 't veurdeil is tot ze bij lieger temperature actief kinne zien es herdisse en slange (zelfs al bij 7°C), 't groet naodeil is tot hun levesritme laanksemer geit en ze neet zoe hel kinne loupe; dit heet waorsjijnlik deveur gezörg tot ze 't móste aoflègke tege ander reptiele.
 
't Menneke weurt op ze bes 60 cm laank, 't vruiwke haolt gemeinlik minstes 50 cm. Evels zien de bei geslachte meujlik vaanein te oondersjeie (ouch al door 't oontbreke vaan ńe [[penis]], wie bove gezag) en zien de lengdeversjèlle neet zoe groet. 't Gewiech bedräög tösse de 500 en 1000 gram.
 
De kläör varieert vaan gries tot greun of broen. De [[Maori]]naom ''tuatara'' beteikent "stekeldraoger", wat verwijs nao de hel punte op hunne rögk.
 
==Extern linke==
* [http://www.mtbruce.org.nz/tuatara.htm Site euver Nui-Zielandse fauna] (Korte oetlègk mèt foto's)
* [http://coloherp.org/cb-news/Vol-29/cbn-0204/Tuatara.php Euver 't geslach bij brögkherdisse]
 
[[cs:Tuatara]]
[[de:Brückenechse]]
[[en:Tuatara]]
[[fi:Tuatarat]]
[[fr:Tuatara]]
[[he:ספנודון]]
[[it:Rhynchocephalia]]
[[ja:トゥアタラ]]
[[ko:투아타라]]
[[pl:Hatteria]]
[[pt:Tuatara]]
[[ru:Гаттерия]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Brögkherdisse"