Starestèlsel: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
Alexbot (Euverlèk | biedrages)
K robot Anders: an:Galaxia
+dialek, sp
Tekslien 1:
{{dialek|Mestreechs}}
[[Plaetje:Abell S740, cropped to ESO 325-G004.jpg|thumb|'n Ellipsvörmig starestèlsel in 't [[Cluster (astronomie)|Starestèlsels cluster]] [[Abell S740]] temidde vaan versjèllende types starestèlsels]]
[[Plaetje:HubbleTuningFork.jpg|thumb|right|indeiling vaan starestèlsels volges [[Edwin Hubble|Hubble]]]]
'n '''Starestèlsel''' is 'n groete verzameling [[staar (hiemelliechaam)|stare]] die ziech op relatief geringen oonderlingen aofstand bevinde. In eder starestèlsel is ouch [[interstellair medium|gaas, stöb]] en (woersjienelekwoersjijnelek) [[doonker materie]] aonwezig. 't Systeem weurt bie-ein gehawwe door de eige [[zwoertekrach]]. Starestèlsels höbbe miestal 'n [[Spiraal|spiraalvörmige]], sjijf- of bolvörmige struktuur, mèt dao-umheen 'ne bolvörmige [[halo (astronomie)|halo]] boe-in de zwoertekrach ouch nog invlood heet.
 
De astronoom [[William Parsons|Lord Rosse]] gebruukde es ierste d'n term "spiraalnevel" veur de starestèlsels die heer bestudeerde. Heer had evels 't besef neet tot uzze [[mèlkweeg (starestèlsel)|Mèlkweeg]] 'n soortgeliek stèlsel waor en tot de stèlsels die heer bestudeerde op groete aofstand boete uzze Mèlkweeg ligke. Pas in 1923 woort door [[Edwin Hubble]] aangetuind tot deze spiraalnevels starestèlsels waore die boete us eige stèlsel ligke.
 
Es de nachteleke hiemel bekeke weurt, zien veer oongeveer in 't centrum 'ne strook van diech op-ein stoonde stare, 't starestèlsel boe veer deil vaan oetmake, de Mèlkweeg. 't Gehiel daovaan vörmp 'n enorm sjijf die veer op dees meneer vaan de zijkant bekieke, boedoor de stare korter opein liekene te stoon. De mèlkweeg is allein good te zien bij 'ne doonkeredoonkeren hiemel, wat in Nederland, veural in de [[Randstad]], en in groete deile vaan [[Belsj]] neet veurkump, es gevolg vaan de [[leechtvervojling]]. Umtot 't [[zonnestèlsel]] zelf deil oetmaak vaan uzze Mèlkweeg, kinne veer daovaan slechs 'n deil zien.
 
De [[Andromedanevel]] in 't gelieknaomige [[starebeeld]] gief 'n good totaalbeeld vaan de figuur zoewie ouch uzze Mèlkweeg oetzuut. M51 in de [[Jachhun]] (''Canes Venatici'') gief 'n sjoen bove-aonziech.
Regel 12 ⟶ 13:
D'n astronoom Edwin Hubble verzón 'n systeem um de versjèllende vörm vaan starestèlsels in te deile. 't Systeem kint drei hoofgrópe:
* '''E''': [[elliptisch starestèlsel|elliptische stèlsels]], variaties vaan E0 veur bolvörmig tot E7 veur laankgerek; miestal wienig gaas aonwezig
* '''S''': [[Spiraalvörmig starestèlsel|Spiraalstèlsels]], variaties vaan Sa veur strak gewónde spiraal tot Sc veur los gewónde spiraal; mie gasgaas es in elliptische stèlsels
* '''SB''': [[Balkspiraal|Balkspirale]], variaties vaan SBa tot SBc, es bove.
Daoneve gief 't nog starestèlsels die neet aon bovestaonde vörm voldoen, dees weure '''Ir''' (vaan ''Irregular'', oonregelmaotig): [[oonregelmaotig starestèlsel|oonregelmaotige starestèlsels]] geneump.
Regel 19 ⟶ 20:
 
== 't Ontstoon vaan starestèlsels ==
Nao d'n [[oerknal]] bestoond de [[materie]] in 't hielal allein mer oet [[waterstof]] (H) en [[helium]] (He) en veural [[doonker materie]]. Door klein versjèlle in de diechde vaan veural de doonker materie begóste concentraties vaan materie te oontstoon. Nao 'n paar hoonderd miljoen jaar waor oonder invlood vaan de zwoertekrach zoeväöl bie-ein gekloonterd tot ziech oet 't gaas stare kóste vörme. Starestèlsels koume veurnaomelek veur in grópegróppe bestaond oet mierdere stèlsels, zoegenaomde ''[[Cluster (astronomie)|clusters vaan starestèlsels]]''.
 
Recent höbbe oonderzeukers oontdèk tot de mieste starestèlsels in 't centrum woersjienelekwoersjijnelek ein of mierdere [[Zwart gaat|zwarte gater]] höbbe.
 
[[Categorie:Astronomie]]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Starestèlsel"