Laesplenkske: Versjèl tösje versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
KGeen bewerkingssamenvatting
gesjiedenis oet de website: ichkalplat.; link besjteit neet miè
Tekslien 2:
[[Aafbeilding: Leesplenkske84.jpg|thumb|Valkebergs laesplenkske 1984]]
'n '''Laesplenkske''' ies ein van de lièrmiedele um kinger 't laeze aan te lière. Mèt 'n aafbeelding es geheugesjteuntsje weurt 'n bepaald (eenvoudig) woord aangelièrd. Alle veurkómmende lèttersj en lèttercombinaties kómme op dees meneer aan de beurt. Bekènde veurbeelde, die op de basissjoale gebruuk woorte en weure zint veur 't [[Nederlands]]: 't ''aap-noot-mies'' plenkske en de later reeks ''boom-roos-vis'', oetgeveurd in losse beeldplate, die aan de moer were opgehange.
 
==Gesjiedenis==
In 1530 al besjting d'r eine laesgank van Valentin Ickelsamer woabie lèttersj aan plaetjes gekoppeld woorte, 'n soort van [[alfabeth}ABC-mehodiek]].
Johan A.Comenius kreeg naam mèt ziene sjpeel-laes-liergank rónd 1540. Zien lièrlinge lièrde sjpelentaere laeze. Dat dege ze mèt dobbelsjtein mèt klinkersj en klanke d'r op, naas-, luup, tand- en kaelklanke.
 
In de 16e en 17e ièw woorte in Ingeland de zoegeheisje "Hornbooks" gebruuk, die leke op de Hollandse ABC-braetsjes. Dao sjtinge 't alfabet in versjeie lettersaorte op, meh ouch [[Biebel]]tekste en 't [[Ozevader]].
 
In 1640 óntwiekkelde Frees C. de Felliers mèt succes eine laesgank in twelf trae. Aan de beurt kaome lèttersj, lèttergrepe en klanke, plaatsname, [[gebed|gebaeje]], riemkes en ciefersj.
 
Hendrik Wester sjreef eine verbaeterde laesgank op 't ing van de [[18e ièw]]. woabie gebruuk gamaak wwort van klankmethodieke oet ander leng.
 
Begin [[19e ièw]] woort sjrieve en laeze belangriek. Laeze kènne waor kènnis aanlègke. Na 't inveure van de [[Sjoalwèt 1806]] (bie 't aafsjaffe van de [[Bataafse Republiek]]) woorte de besjtaonde laesgeng sjterk verbaeterd.
J.Schneither sjreef de klankmethodiek nao 't veurbeeld van Ickelsamer. Hae gebruukde 2 plate mèt 35 weurd (kraai, paauw, leeuw, kooi, bloei op regel 1). Mèt ziene laesgank verbaeterde hae 't gans laesónderwies.
Daoneve wèrkde P.J.Prinsen in 1817 ein nuuj meneer van lière laeze oet, nao 't Duutsj veurbeeld: plate en weurd veur klanke te lière laeze. Dees 'lètterplenkskes' woorte de veurluiper van de later laesplenkskes van Becker, Colenbrander en Hoogeveen. Deze laesgank waor in 1830 algemein in gebruuk aan de Hollandse sjoale en kreeg naam es "Abcbook" of Hanebook".
 
In 't Hollands bedach Hoogeveen zien twièreigelig plenkske aap-roos-zeef in 1897 en dao-oet weer ein nuujt, ein driereigelig aap-noot-mies.
Ónderwiezer Colenbrander bedach geliekertied ein laesplenkske dat mèt geit-zeep-does begint.
 
De laesplank ies óntsjtange oet de vreugere lièrgank laeze oet 't [[Duutsj]]. H. Bouman brach in 1838 dees laesmethodiek oet in 't [[Hollands]], die hae 'houw aafgekeke' van M.O. Krämer dae de "Leipziger Normalwörtermethode' veursjtèlde.
Oetgaever Wolters goof Bouman zien lièrbook "De eerste stap van het leesonderwijs in aanschouwingsoefeningen" oet, mèt 13 laesplate.
 
In 1901 kaom ein nuuj, verbaeterd plenkske van Hoogeveen, zien raam-roos-neef (baeter gekènd es 't plenkske mèt 't leukske, 1886) bie Wolters oetgeverie, noe mèt de rie aap-noot-mies. Same mit Lighthart, Scheepstra en Jetses boewde Hoogeveen ziene laesgank oet. In 1932, 1955, 1960 en 1967 kaome verbaeterde methodieke oet. [[Nederlands-Indië]] kreeg 't jaap-gijs-dien-plenkske.
 
Vanaaf 1930 óntsjteit de 'globaalmethode' woa-in volzinne 't oegangspunt zin, en weurd pas later ópgedeild waere.
Nao 1950 versjiene 'structuur- en analysemethodes', wie 'Veilig Leren Lezen". 't "Boom-roos-vis" ies bedach door Frater Caesarius Mommers. Hae wèrkde bies aan zien sjterve in 2007 bie oetgaever Zwijsen aan ein digitaal sjoalbord.
H.J.Kooreman woort in 1976 bekènd mit zien "letterstadmethode" daan-gijs-mier.
 
E.Tismeer bedach 't plenkske 'lam-wit-piet' bie de laesgank "Ek kan lees" veur Zuid-Afrika in 1925, oetgegaeve bie Swets en Zeitlinger. S.H. Engelman is de bedinker van 't Hebreefs laesplenkske dat in 1925 oetgegaeve is. L.Slagter maakde ein 2e oetgaaf.
 
==Limburgse laesplenkskes==
Regel 48 ⟶ 76:
*[http://www.ichkalplat.nl/talen/limburgs/leesplankjes_limburgs.php]
*[http://members.home.nl/els.diederen/leesplen.html 't virtueel Valkebergs laesplenkske mèt geluid]
*[http://www.stanford.edu/~sipma/prexlp.html 't Laesplenkske van Hoageveen (aap, noot, Mies) mèt geluid]
Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "https://li.wikipedia.org/wiki/Laesplenkske"