Koper: Versjèl tösje versies

{|align=right border=1 cellpadding=1

|- align=center

|-

|Symbool||Cu

|Smeltpunt||1357,77 [[Kelvin|K]], 1084,62 [[Graod Celsius|°C]]

|-

|}

'''Koper''' is e [[sjemie|sjemisch]] elemint. 't Is e [[haafedelmetaole|haafedel]] euverganksmetaol, in dezelfde [[gróp (sjemie)|gróp]] es [[zèlver]] en [[goud]]. De naom is aofkumsteg vaan ''aes cyprum'', "erts vaan [[Cyprus]]".

 

Koper heet 'n kinmerkende roej kleur, woemèt 't ziech vaan de meiste ander metaole oondersjeit. Koper bint ziech oonder kamertemperatuur in vochtege umgeving gemekelek mèt [[zoerstof]], 't complex vaan [[koperoxides]] wat zoe oontsteit is greun vaan kleur. Anders es [[iezer]] ros koper neet door, zoetot 't oxied, dèks ''kopergreun'' geneump, es e besjèrmläögske deent. Koper is hendeg geleiend; 't eineg bekind elemint wat beter geleit is zèlver. Um dees kwaliteit weurt 't ouch hiel väöl touwgepas (zuug oonder). Koper kump in twie natuurleke isotope veur, ⁶³Cu en ⁶⁵Cu, die in 'n verhajding vaan oongeveer 2:1 veurkoume. Daoneve gief 't nog hiel väöl ander, kunsmaotege isotope, die allemaol hoeg radioactief en instabiel zien (de meiste höbbe [[haafwierdetied|haafwierdetije]] vaan e paar minute of minder).

 

Koper kump in de groond wel gedege veur, es mineraol, meh besteit veural in versjèllende verbindinge.

 

Koper kint twie [[oxied|oxides]], [[koper(I)oxied]] (CuO, zwart) en [[koper(II)oxied]] (Cu₂O, roed). Mèt [[waterstof]] weurt 't oxied [[koper(II)hydroxied]] (Cu(OH)₂, blaw) gevörmp. Ouch [[sulfaote]] (wie [[kopervitriool]], CuSO₄(H₂O)₅), [[carbonaote]] en [[chlorides]] (wie [[koper(II)chloride]], CuCl₂(H₂O)₂) koume väöl veur. Väöl vaan die verbindinge zien hoeggifteg.

 

Koper is vaan väöl legeringe 't hoofbestaand of 'ne belangrieke component. De ajdste daovaan is [[broons]], koper mèt te hoegste 10% [[tin]] touwgevoog. Dit maak 't koper sterker en de kleur geler. [[Messing]], ouch dèks ''geel koper'' geneump, is 'n alliaasj vaan koper en [[zink]]. 't Zinkgehalte kin variëre vaan 5 tot 35 percint. Messing, wat bij benaodering de kleur vaan [[goud]] heet, weurt väöl es 'n soort goud-surrogaot gebruuk. Um 't te versterke voog me wel ins [[aluminium]] touw. [[Kopernikkel]] is natuurlek 'n alliaasj vaan koper en [[nikkel]] (10 tot 30 percint of mie), mèt 'n zèlverkleur. Soms weure nog ander metaole touwgevoog um 't koper te versterke, wie [[cadmium]], [[chroom]] of [[loed]].

 

Koper zit gewoenlik ouch in [[zèlver]]alliages, um 't te versterke, en soms in [[goud]]legeringe, wat 't goud 'n oranje kleur gief ([[roed goud]]).

 

Koper is ein vaan de ajds bekinde metaole, bei de meiste volker is 't al langer bekind es [[iezer]]. Väöl besjavinge höbbe 'ne [[kopertied]] gekind; die in eus streike evels neet: hei lierde me koper kinne in de vörm vaan broons.

 

Allewijl kint koper e groet aontal touwpassinge, die veural gebruuk make vaan zien groete pletbaarheid en gooj geleiing. Me vint 't väöl in hoes, es [[koperdraod]], 't binneste vaan [[elektriciteit]]kabele. Ouch vaan [[elektromagneet|elektromagnete]] is 't e belangriek bestanddeil. 'ne [[Bliksemaofleier]] is gemaak vaan 'ne koperen draod dee laanks e gebouw aoflöp. Es de bliksem 't koper eine kier getróffe heet zal de res vaan 't gebouw door zien väöl slechtere geleiing neet of aamper weure aongetas. Decoratief weurt 't väöl gebruuk in [[seraad|serade]] en sóms in standbilde ('t [[Vrijheidsbild]] in [[New York City|New York]] bevat 90 tón koper). Bij muntgeld weurt 't dèks veur lieger muntwierdes gebruuk. In [[kopere bloosinsturminte]] vint me 't trök es messing.

 

{{Link FA|es}}

[[nn:Kopar]]

[[no:Kobber]]

[[oc:Coire]]

[[pa:ਤਾਂਬਾ]]