Keltische taole: Versjèl tösje versies

De '''Keltische taole''' zien 'n taolfamilie die oonderdeil oetmaak vaan de [[Indogermaanse taole]]. Tege 't begin vaan de jaortèlling besloog 't Keltisch taolgebeed groete deile vaan Wes-Europa; allewijl weuer de Keltische taole mer door krap e miljoen lui gesproke in versjèllende oetheuk vaan Wes-Europa en e paar enclaves in Noord- en Zuid-Amerika. Dao zien zes modern Keltische taole, allemaol zien ze in zeker maote bedreig; twie zien obbenuits tot leve gebrach.

 

De Keltische taole, veur zoewied ze us bekind zien, kinne in eder geval in veer tek weure verdeild:

 

* 't [[Keltiberisch]], roond de boveloup vaan d'n Iber ([[Ebro]]), noordelek Spaanje. Ouch de Lusitaniërs (in 't modern Portugal) hadde mesjiens 'n Keltische taol.

 

 Probleem mèt die classificatie is tot 't Keltiberisch ouch Q-Keltisch is, dewijl wijer neet zoeväöl drop wijs tot de Iere en de Iberische Kelte same 'n einheid vörme. Dit heet tot 'n ander verdeiling geleid: 't Eilandkeltisch aon d'n eine kant en 't Vastelandkeltisch aon d'n andere kant. Inderdaod gief 't oetgebreide euvereinkómste tösse de Goidelische en de Britse taole die daoveur spreke. Toch is 't de vraog of de verdeilinge ziech wel oonderein oetslete. De euvereinkómste tösse alleveer de grope oonderein zien good te verklaore mèt de golftheorie: 't P-Keltisch is de vernuiing in 't centraal Keltisch taolgebeed, 't Q-Keltisch is 't archaïsme in de periferie. Later gónge de Kelte oeterein en kóste de dialekte ziech tot zelfstandege taole oontwikkele.

 

Volges modern inziechte (de ieder besproke golftheorie) heet 't Keltisch ziech es [[Proto-Indogermaans]] [[dialek]] oontwikkeld in 'n min of mie coherente gemeinsjap vaan [[Indogermane]]. Aonligkende dialekgrope, die later de mies verwante taolfamilies zouwe weure, waore beveurbeeld 't [[Germaanse taole|Germaans]] en 't [[Italische taole|Italisch]]. De "[[Urheimat]]" vaan de [[Kelte]] is waorsjijnlek Zuid-Duitsland, Oosteriek en Zwitserland, ofwel 't gebeed vaan de [[Hallstattcultuur]]. Loupende 't ierste milennium veur Christus breide ziech 't Keltisch woengebeed oet, veural nao 't weste meh zeker ouch nao 't ooste. De Keltische expansie weurt geassocieerd mèt de [[La Tène-cultuur|La-Tènecultuur]]. Op 't huugdepunt vaan de Keltische expansie leefde de Kelte zelfs in [[Klein-Azië]] ([[Galatië]]).

 

Aon 't begin vaan de twintegste iew weure 't Iers en Sjots al dudelek bedreig, meh liek de situatie stabiel veur 't Welsh en 't Bretons. Door de massamedia, en in Fraankriek ouch door de aggressief taolpolitiek, rake evels ouch dees taole laankzaamaon in oonbruuk. 't Tegedeel, 'n taolpolitiek bedoeld um de Keltische taole nui leve in te bloze, weurt in Ierland geprobeerd meh mislök dudelek. Aon 't begin vaan de einentwintegste iew liekene de Keltische taole slechter deveur te stoon es oets: hun leefgebeed weurt ummer kleinder en de mieste sprekers zien awwere. De sjerpste neergaank zuut me bij 't Bretons; ouch d'n trökgaank vaan 't Sjots Gaelic liekent neet de stuite. Aon d'n andere kant is ouch good nuits: dewijl 't Iers ummer minder ierste-taolsprekers heet behierse väöl Iere de taol wel good en gebruke ze ze dèks edersdaags. In Wales is 't aondeil vaan Welshtaolege in de lèste jaore zelfs touwgenome. Cornish is vrij succesvol obbenuits tot leve gebrach, dewijl 't Manx 'ne doorstart heet gemaak. Bovedeen is vaan alle zes taol väöl gesjreve materiaol besjikbaar, neet in 't minste op 't Internèt. Zoe lieke de Keltische taole in de einentwintegste iew zeker vaan hun bestoon, meh zien ze wel ummer mier aongeweze op relatief klein grope activistische gebrukers.

 

Väöl vaan wat euver de Keltische taole en hun kinmerke kin weure gezag geit allein op veur de modern Keltische taole, 't Eilandkeltisch dus. Taole wie 't Gallisch en 't Keltiberisch zouwe in eus oere neet zoe gaw es Keltisch herkind weure; daorum is 't lesteg um 'n euverziech te geve vaan kinmerke vaan Keltische taole.

 

Wie bove al opgemerk veranderde de aw ''*p'' vaan 't Proto-Indogermaans in 't Oerkeltisch in 'n ''*ɸ''. Op väöl plaotse, veural in d'n anlaut (d.w.z. aon 't begin) en tösse vocale, verdwijnt de klaank gans (Iers ''atir'' 'vaojer').

 

* ''c'''ai'''t'' 'katte'

 

Vaanaajds weure Keltische naomwäörd sterk verboge, meh wie in de Germaanse en Romaanse taole is die complexiteit laankzaamaon verlore gegange. Proto-Keltisch had waorsjijnlek nog ach naomvalle, Gallisch zeve, Aajdiers had 'rs vijf. In de lèste taol zien de oetgeng al sterk aofgeslete; toch höbbe zoewel Iers es Sjots Gaelic nog noamvalle. Manx mis ze evels, zoe good wie de Britse taole. De aw Keltische taole tot aon Aajdiers höbbe ouch d'n [[dualis]] bewoerd (neet bekind in modern Keltisch). Alle modern Keltische taole höbbe twie geslachte: mannelek en vrouwelek (in awwer taole nog gewoen drei; 't oonzijeg is samegevalle mèt 't mannelek). Buigingsvörm versjijne dèks neet es oetgeng meh es mutatie (zuug bove).

 

&nbsp;Veural in de Britse taole is 'n oetgebreid systeem vaan samegestèlde tije, die herinnere aon 't modern Ingels (mèt zie participium op ''-ing''). Wijer deile alle Keltische taole 'n oonpersoenleke passiefconstructie te verglieke mèt Limbörgse zinne wie 'Heineve weurt gepraot' (m.a.w. passief zoonder oonderwerp, um 't algemein plaotsvinde vaan 'n handeling oet te drökke), beveurbeeld Welsh ''dysgwyd'' <nowiki>'</nowiki>'t woort gedach'. Teslotte oontbere alle Keltische taole 'nen echten [[infinitief]].

 

De dominante woordvolgorde is werkwoord - oonderwerp - veurwerp (ofwel VSO), neet de gebrukelekste oonder de Indogermaanse taole.

 

 

[[af:Kelties]]

[[fy:Keltyske talen]]

[[ga:Teangacha Ceilteacha]]

[[gl:Linguas célticas]]

[[gv:Çhengaghyn Celtiagh]]

[[he:שפות קלטיות]]